2.
12.Oqsillar molekulasining tuzilish darajalari.
Har bir aminokislotaning uzunligi 3A0 (Angstrem) ekanligini nazarda tutsak, bir qancha
aminokislotalardan iborat oqsilning uzunligini tasavvur qilish mumkin. Bunday uzunlikka ega
oqsil molekulasi hujayraga qanday sig‗ishi mumkin?, degan savol tug‗ilishi mumkin.
Oqsil makromolekulasining strukturasida tuzilishining bir necha xillari farqlanadi. Bulardan
birinchisi oddiy peptid bog‗lar yordamida o‗zaro bog‗langan aminokislotalar zanjiridir. Bu
struktura oqsilning birlamchi strukturasi deyiladi. Oqsilning birlamchi strukturalari odatda
o‗zgarmas, irsiy belgilangan bo‗ladi. Hujayrada oqsillar birlamchi chiziq shaklda bo‗lmay balki,
o‗ralgan, spiralsimon, globulyar, ipsimon fibrillyar shakllarda bo‗ladi. Oqsillarning to‗rtta
strukturasi mavjud. Ular birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‗rtlamchi strukturalardir
Birlamchi struktura – polipeptid zanjirda o‗zaro peptid bog‗i yordamida bog‗langan, chiziqli
aminokislotalar ketma-ketligidan iborat. (DNK kodlagan, spetsifik, oqsilning funksiyasi va tarkibi
birlamchi strukturaga bog‗liq.) Insulin gormoni birlamchi strukturada bo‗ladi.
Ikkilamchi struktura – polipeptid zanjir spiralsimon bo‗lib, zanjirdagi bir aminokislotaning CO
– karboksil gruppasi bilan ikkinchi aminokislotaning NH – amino gruppasi o‗rtasida vodorod
bog‗i hosil bo‗ladi. Vodorod bog‗i peptid zanjirda bir qancha bo‗ladi va ular qo‗shni bo‗lmagan,
lekin bir-biriga yaqin bo‗lgan aminokislotalar o‗rtasida sodir bo‗ladi. Globin, sochdagi keratin,
kollagen oqsillari ikkilamchi strukturada ega.
Uchlamchi struktura – aminokislotalardan iborat polipeptid zanjir globulyar shaklda bo‗ladi.
Ko‗pgina oqsillar uchlamchi strukturada bo‗ladi. Aminokislotalari o‗rtasida ion bog‗lar, vodorod
bog‗lar, disulfid bog‗ (S–S), gidrofob aloqalar mavjud bo‗ladi. Hamma globulyar oqsillar –
fermentlar, antitelolar, mioglobin, gormonlar uchlamchi strukturada bo‗ladi.
To‗rtlamchi struktura – bir qancha polipeptid zanjirlar disulfid ko‗priklar orqali, vodorod
bog‗lari va gidrofob aloqalar yordamida birlashib oqsilning to‗rtlamchi strukturasini hosil qiladi.
Masalan, gemoglobin molekulasi to‗rtlamchi strukturaga ega.
Oqsillarning
tuzilmasi
Strukturani tutib turuvchi
bog‗lar
Xususiyati
Misollar
Birlamchi
tuzilma
Qo‗shni
aminokislotalarning
amino va karboksil
guruhlari
orasidagi peptid bog‗lar
Oqsil molekulasida
aminokislotalarning birin- ketin
joylashish tartibi bilan
belgilanadi
Insulin
Ikkilamchi
tuzilma
Spiral qo‗shni o‗ramlari
orasidagi vodorod bog‗lar
Polipeptid zanjirining spiral
shakli bilan belgilanadi
Kollagen,
keratin
Uchlamchi
tuzilma
Vodorod, ion, disulfid,
gidrofob bog‗lar
Spiral shakldagi polipeptid
globula shaklini hosil qilishi
bilan belgilanadi
Mioglobin,
fermentlar
To‗rtlamchi
tuzilma
Vodorod, ion, disulfid,
gidrofob bog‗lar
Bir necha globula shaklidagi
polipeptid molekulalarining
(subbirlik) birikishi bilan
belgilanadi
Gemoglobin
43
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Do'stlaringiz bilan baham: |