B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

Xromosoma mutatsiyalari 
Deletsiya 
– xromosomalar o‘rta qismining ajralishi 
Duplikatsiya
– xromosomalar ayrim qismlarining ortishi 
Inversiya 
– xromosoma ayrim bo‘lagining 1800 ga burilishi 
Translokatsiya
– xromosoma bir qismining boshqa nogomologik xromosomaga qo‘shilishi 
 
 
 

---

62 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
2.18.Xramasomalarga tegishli masalalarning yechilishi. 
1.Namatak endospermidagi autosomalar soni 33 ga teng.Changlanish Jarayonida urug`chi 
tugunchasiga18 ta chang donasi kelib tushadi.Urug`lanishdan so`ng 15 ta urug`hosil 
bo`ladi.Urug`lanish jarayonida qatnashgan spermatazoidlardagi jami xramasomalar sonini 
aniqlang. 
Yechimi: Tuxum hujayra va spermatazoid hujayrasi-gaploid,markaziy hujayra va urug`langan 
tuxum hujayra (murtak)-diploid, endosperm-tiploid (markaziy hujayra bilan spermaning o`zaro 
qo`shilishidan hosil bo`ladi) to`plamga ega. Na`matakning endospermida 33 taautosoma bo`lsa ,3 
ta jinsiy to`plamida 36 ta xramasoma bo`ladi.Tiploid to`plamda 36 ta xramasoma bo`lsa ,gaploid 
to`plamda 12 ta xramasoma bo`ladi.demak namatakning: 
a)tuxum hujayrasida-12 ta(11 ta autosoma va 1 ta jinsiy xramasoma).; 
b)spermatazoid xujayrasida-12 ta (11 ta autosoma va 1 ta jinsiy xramasoma); 
c)urug`lanmagan markaziy hujayrasida-24 ta(22 ta autosoma va2ta jinsiy xramasoma); 
d)urug`langan tuxum (murtak yoki zigota)hujayrasida-24 ta(22 ta autosoma va 2 ta jinsiy 
xramasoma.; 
e)urug`langan markaziy hujayra (endosperm)da-36 ta(33 ta autosoma va 3 ta jinsiy 
xramasoma)bo`ladi. 
Gulli o`simliklarda, shu jumladan, na`matkda qo`sh urug`lanish jarayoni kuzatladi.Urug`lanish 
jarayonidan so`ng 15 ta urug` hosil bo`ladi.Demak urug`lanishda 18 tachang donasidan 15 tasi 
ishtirok etgan .15 ta chang donasidan har biri 2 ta, ya`ni bittasi kata-vegetativ, ikkinchisi kichik-
generativ hujayradan iborat.Vegetativ hujayura chang naychasi hosil qiladi.generativ hujayra 2 ga 
bo`linib ,2 ta spermatazoid hujayra hosil qiladi.demak 15 ta chang donasidan jami 30 ta 
spermatazoid hosil bo`lib, urug`lanishda qatnashadi.Spermatazoidlarning tuxum hujayra bilan 
qo`shilib ,murtak (zigota )hosil qiladi ,ikkinchisi markaziy hujayra bilan qo`shilib, endosperm 
birgalikda urug` hosil qiladi.demak,urug`lanish jarayonida hammasi bo`lib 30 ta spermatazoid 
qatnashadi.Bitta spermatozoid hujayrasida 12 ta xramasomabo`lsa, 30 ta spermatozoid hujayrasida 
jami 360 ta xramasomalar mavjut ekan. 
2.Sholi o`simligi 158 ta urug` hosil qiladi.Uning spermatazoididagi xramasomalar soni 
makkajo`xorinikidn 
1 
taga 
ko`p 
ekanligi 
ma`lum 
bo`lsa,urug`lanishda 
qatnashgan 
spermatozoidlardagi jami xramasomalar sonini aniqlang. 
Yechimi: Makkajo`xorining diploid to`plamida 20 ta ,gaploid to`plamida 10 ta ,triploid 
to`plamida 30 ta xramasoma borligi sizga darslikdan ma`lum.makkajo`xorining bitta 
spermatazoidida 10 taxramasoma bor .Sholining spermatazoid hujayrasida xramasomalar soni 
makkajo`xorinikidan bitta ko`p, ya`ni 11 ta xramasoma bor ekan .Sholi o`simligida urug`lanishdan 
so`ng 158 taurug` hosil bo`lgan.Bitta uru`g` hosil bo`lisida 2 ta spermatozoid ishtirok etsa ,158 ta 
urug` hosil bo`lishida 316 ta spermatazoid ishtirok etadi .Urug`lanishda qatnashgan 
spermatozoidlardagi jami xramasomalar soni topishy uchun bitta spermatozoiddagi xramasomalar 

---

63 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
sonini,urug`lanishda qatnashgan xramasomalar soniga(316) ko`paytiramiz ,ya`ni 11x316=3476 ga 
teng ekan. 
3.Yerbag`ir tugmachagulning changlanish jarayonida urug`chi tumshuqchasiga 23 ta chang 
donasi kelib tushdi.urug`lanishdan so`ng 17 ta urug` hosil bo`ladi.urug`lanish jarayonida 
qatnashgan jami spermatozoidlar sonini aniqlang. 
Yechimi:Urug`lanish jarayonida 23 ta chang donasidan 17 tasi ishtirok etgan,6 tachang donasi 
ishtirok etmagan.Bitta chang donasidan2 ta spermatozoid hosil bo`lib, urug`lanishda ikkalasi ham 
ishtirok etgan bo`lsa, demak,urug`lanishda ishtirok etgan spermotozoidlardagi xramasomalar jami 
soni 34 ta.urug`lanishda ishtirok etmagan 6 ta chang donasidan 12 ta spermotozoid hosil bo`lsa 
,demak, 12 ta spermatozoid urug`lanishd qatnashnmagan ekan. 
4.Arpaning endospermidagi xramasomalar 33 ta bo`lsa uning tuhum hujayrasida 11 ta 
,spermatozoidida ham 11 ta xramasomalar bo`lar ekan.Bitta urug` hosil bo`lishida 2 ta 
spermatozoid va 1 ta tyxum hujayra ishtirok etsa ,400 ta urug` hosil bo`lishida 800 tasermatozoid 
va 
400 
ta 
tuxum 
hujayra 
ishtirok 
etgan 
spermatazoidlardagi 
xramasomalar 
soninitopamiz,11x800=8800 ta ekan.Urug hosil bo`lishda qatnashgan tuxum hujayralarda 
xramasomalar sonini topamiz.11x400=4400 
5.Uy tovug`ining xromosomalar to`plami n-39 bo`lasa, uning teri hujayrasida reduplikatsiya 
jarayonidan so`ng xromosomalar soni nechta bo`ladi?