B. A. Nazarbayeva

T,   Hz                                        

(4.89) 

Masalan,  normal  xona  haroratida infraqizil  energiyaning katta qismi  30  THz 

(30



10

12 

Hz)  atrofida  chastotaga  ega  bo‘lgan  obyektlar  tomonidan  nurlatiladi. 

Nurlanish  chastotasi  va  to‘lqin  uzunligi  faqatgina  harorat  bilan  belgilanadi, 

nurlanish  amplitudasi  esa  yana  yuzaning 

  nurlatish  qobiliyatiga  ham  bog‘liq 

bo‘ladi.  

Nazariy  jihatdan,  issiqlik  nurlanishlarining  chastota  diapazoni  cheksiz  bo‘lib 

hisoblanadi.  Biroq  issiqlik  nurlanishlarini  detektorlashda  real  datchiklarning 

tavsiflarini  hisobga  olish  zarur  bo‘ladi,  ular  nurlanishlarning  chegaralangan 

diapazonini  o‘lchashga  qodir  bo‘ladi.  To‘lqin  uzunliklarining  konkret  intervalida 

nurlanishning  to‘liq  quvvatini  aniqlash  uchun  (4.87)  tenglamani  ko‘rsatilgan 

diapazonning ichida λ

1 

dan λ

2 

gacha integrallash zarur bo‘ladi: 

---

204 

 

                                              F   

b0 

= 

                                          (4.90) 

4.28-rasmda  uchta  turlicha  harorat  uchun  ideal  nurlatgichning      (λ

1 

=  0,         

λ

2 

= 

)  nurlanishlar  oqimining  zichligi  ko‘rsatilgan.  Rasmdan  ko‘rinib  turibdiki, 

nurlanish quvvati spektral diapazonda juda notekis taqsimlanadi, uning maksimumi 

esa  Vin  qonuni  bo‘yicha  aniqlangan  maksimumga  mos  keladi.  Issiq  obyekt 

o‘zining energiyasining katta qismini ko‘rinadigan diapazonda nurlatadi, sovuqroq 

obyektlar  tomonidan  nurlatiladigan  quvvat  esa  spektrning  infraqizil  va  uzoq 

infraqizil diapazonlariga siljiydi. 

(4.90)  tenglama  juda  murakkab,  uni  amalda  analitik  yo‘l  bilan  yechishning 

iloji  yo‘q.  Yechim  yoki  sonli  uslublar  bilan,  yoki  approksimatsiyalar  yordamida 

olinishi  mumkin.  Spektrning  keng  polosasida  (λ

1 

va  λ

2 

butun

 

nurlatiladigan 

quvvatning  50%  dan  oshig‘ini  qamrab  olganda)  to‘rtinchi  tartibli  parabola 

ko‘rinishida approksimatsiyalash 

Stefan-Bolsman qonuni 

nomi bilan ma’lum: 

                                                 F

b0 

= 

AεσT

4 

                                                       (4.91) 

Bu yerda σ = 5,67



10

-6 

Wt/m

2

K

4

 – Stefan-Bolsman doimiysi, A – nurlatuvchi 

yuzaning maydoni, ε esa – to‘lqin uzunligiga bog‘liq emas deb hisoblanadi. 

Nurlatiladigan  yorug‘likning  to‘lqin  uzunligi  haroratga  bog‘liq  bo‘lgani 

holda,  nurlanish  amplitudasi  yuzaning 

nurlatish  qobiliyatining 

funksiyasi  bo‘lib 

hisoblanadi, u ε 

nurlatish koeffitsiyenti 

deb ataladi, u 0 ... 1 diapazonda o‘zgaradi. 

Bu  koeffitsiyent  yuzadan  chiqayotgan  nurlanishlar  oqimining  xuddi  o‘sha 

haroratdagi  ideal  nurlatgichdan  chiqayotgan  nurlanishlar  oqimiga  nisbati  bo‘lib 

hisoblanadi.  ε  nurlatish  koeffitsiyenti, 

r 

qaytarish  koeffitsiyenti  va  γ  o‘tkazish 

koeffitsiyentini bog‘laydigan fundamental munosabat chiqarilgan: 

                                          ε + γ + 

r = 

1                                                    (4.92) 

1860  yilda  Kirxgoff  nurlatish  va  yutish  qobiliyatlari  o‘sha  bitta  fizikaviy 

kattalik  bo‘lib  hisoblanishini  aniqlagan.  Shu  sababli  absolyut  qora  jism  uchun       

(γ = 0) (4.92) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: