B. A. Nazarbayeva

 

3.4. Datchiklarning asosiy vazifalari va tasniflanishi

 

 

Tasniflash  tizimlari  turli-tuman  –  eng  oddiydan  eng  murakkabgacha  bo‘lishi 

mumkin. Tasniflash mezoni har doim tasnifni bajarish maqsadiga bog‘liq ravishda 

tanlanadi.  

Barcha datchiklarni amalda ikkita kategoriyaga –

passiv 

va 

aktiv 

datchiklarga 

ajratish mumkin. Passiv datchik qo‘shimcha energiya manbaiga muhtoj bo‘lmaydi 

va tashqi ta’sirning o‘zgarishiga javob tariqasida uning chiqishida har doim elektr 

signali  paydo  bo‘ladi.  Bu  bunday  datchik  tashqi  signalning  energiyasini  chiqish 

signaliga  aylantirishini  bildiradi.  Bunday  datchiklarga  termojuftliklar,  fotodiodlar 

va  pyezoelektrik  sezgir  elementlar  misol  bo‘ladi.  Aksariyat  passiv  datchiklar 

---

104 

 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri  harakat  qiladigan  qurilmalar.  Passiv  datchikdan  farqli  o‘laroq, 

aktiv  datchik  ishlash  uchun 

qo‘zg‘atish  signali 

deb  ataladigan  tashqi  energiyani 

talab qiladi. Aktiv datchik chiqish signalini shakllantirishda qo‘zg‘atish signaliga u 

yoki  bu  tarzda  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bunday  datchiklar  tashqi  signallarning 

o‘zgarishiga  javob  tariqasida  o‘zlarining  tavsiflarini  o‘zgartirishi  sababli  ba’zan 

ular 

parametrik 

datchiklar  deb  ham  ataladi.  Amalda  aktiv  datchiklarda  ularning 

ichki  tavsiflarining  o‘zgarishini  elektr  signallariga  qayta  shakllantirish  sodir 

bo‘ladi, ya’ni aktiv datchiklarning ma’lum bir parametrlari qo‘zg‘atish signallarini 

modullaydi,  va  bunday  modullash  o‘zida  o‘lchanadigan  obyekt  to‘g‘risidagi 

axborotni  eltadi.  Masalan,  termistorlar  haroratni  sezgir  rezistorlar  bo‘lib 

hisoblanadi. Termistorlar o‘z-o‘zicha hech qanday signallarni ishlab chiqarmaydi, 

biroq  ular  orqali  elektr  toki  (qo‘zg‘atish  signali)  o‘tganda  ularning  qarshiligini 

ulardagi  tok  kuchining  o‘zgarishi  va/yoki  kuchlanish  tushishi  bo‘yicha  aniqlash 

mumkin. Qarshilikning qiymati (omlarda) o‘lchanadigan haroratni aks ettiradi, uni 

ma’lum  bog‘lanishlar  orqali  topish  mumkin  bo‘ladi.  Rezistiv  tenzodatchik  aktiv 

datchiklarga boshqa bir misol bo‘lib xizmat qila oladi, uning elektr qarshiligi uning 

deformatsiyalnish  kattaligiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  bog‘liq  bo‘ladi.  Datchikning 

qarshiligini aniqlash uchun u orqali ham tashqi oziqlantirish manbaidan keladigan 

elektr tokini o‘tkazish lozim bo‘ladi. 

Datchiklarni sanoq nuqtasini tanlashga bog‘liq ravishda