Б. А. Хасанов, А. А. Хашимов, З. А. Пардаева бухгалтерия ҳисоби

Активлар
39. Активлар - хўжалик субъектининг қиймат баҳосига эга 
бўлган моддий, шу жумладан, пул маблағлари ва дебиторлик 
қарзлари ва номоддий мулкидир. 
Активларда акс эттирилган бўлгуси иқтисодий фойда, хўжалик 
юритувчи субъектнинг пул маблағлари оқимига потенциал, бево-
сита ва билвосита қўшиладиган улушдир. Бу улуш хўжалик юри-
тувчи субъект асосий фаолиятининг бир қисми сифатида юзага 
келиши мумкин. 
40. Хўжалик юритувчи субъектнинг активлари аввалги би-
тимлар ва бошқа воқеаларнинг натижасидир. Хўжалик юритувчи 
субъектлар одатда активларни сотиб олиб ёки ҳосил қилиб унга 
эга бўладилар, бироқ, бошқа битимлар ва воқеалар активларни 
кўпайтиришга имкон беради. Масалан, хўжалик юритувчи субъект 
ҳукуматдан олган кўчмас мулк. Келгусида кутиладиган битимлар 
ва бошқа воқеалар ўзидан-ўзи активларнинг пайдо бўлишига олиб 
келмайди. 
41. Хўжалик юритувчи субъект ўз активларидан мулкни, товар-
моддий заҳиралар ишлаб чиқаришни ва хизматлар кўрсатилишини 
бошқариш учун фойдаланади. 
42. Активларда акс эттирилган бўлгуси иқтисодий фойда 
хўжалик юритувчи субъект томонидан ҳар хил йўллар билан амал-
га оширилиши мумкин. Масалан, активдан:
42. 1. Товар-моддий заҳиралар ишлаб чиқариш ва хизматлар 
кўрсатишда алоҳида ёки бошқа активлар билан биргаликда фой-
даланилиши;
42. 2. Бошқа активларга алмаштирилиши;
42. 3. Мажбуриятларни бажариш учун фойдаланилиши;
42. 4. Хўжалик юритувчи субъектнинг эгалари ўртасида 
тақсимланиши мумкин. 
43. Активлар бинолар, иншоотлар ва ускуналар сингари жисмо-
ний шаклга эга. Бироқ. жисмоний шакл активнинг мавжуд бўлиши 
учун зарур эмас. Масалан, патентлар ва муаллифлик ҳуқуқлари 

---

167
активлардир, агар хўжалик юритувчи субъект келгусида улардан 
фойдаланишдан иқтисодий фойда олишни кутаётган бўлса. 
44. Активлар, масалан, дебиторлик қарзлари ва мулк юридик 
ҳуқуқлар, шу жумладан эгалик ҳуқуқи билан боглиқдир. Актив 
мавжудлигини аниқлашда, эгалик ҳуқуқи асосий ҳисобланмайди. 
Масалан, ижарага олинадиган мулк актив ҳисобланади, агар 
хўжалик юритувчи субъект ана шу мулкдан олиниши керак бўлган 
фойдани назорат қилса. 
45. Харажатларни амалга ошириш билан активларни ҳосил 
қилиш ўртасида узвий алоқа мавжуд, аммо бу жараёнлар ҳамма 
вақт ҳам вақти бўйича тўғри келмайди. Хўжалик юритувчи субъ-
ект томонидан амалга оширилган харажатлар бўлгуси иқтисодий 
фойда изланганидан далолат беради, лекин активлар олинганини 
узил-кесил тасдиқламайди. Бинобарин, харажатларнинг мавжуд 
эмаслиги объектни актив деб ҳисоблаш учун асос бўлмайди. Ма-
салан, хўжалик юритувчи субъектга текинга берилган объектлар 
активларни таърифлашга мос келади.