Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

200 
XI FƏSIL.ĠSTEHSAL XƏRCLƏRĠ VƏ MƏNFƏƏT 
 
§1. İstehsal xərclərinin mahiyyəti və quruluşu 
 
Bazar iqtisadiyyatında iqtisadi subyektlər məhsul və 
xidmətlər istehsal emək üçün lazım olan istehsal amillərini 
resurslar bazarından satın alırlar. Bunun üçün onlar müəyyən 
miqdarda pul vəsaiti sərf edirlər. Sahibkarlıq subyektlərinin 
səmərəli seçimi (davranışı) istər satın aldıqları istehsal 
amillərindən maksimum nəticə almaq, istərsə də amil 
xərclərinin minimallaşdırılması yollarını axtarmağa sövq edir. 
Sahibkarlıq subyektlərinin istehsal amilləri almaq 
məqsədilə sərf etdikləri vəsait 
istehsal xərcləri 
adlanır. İstehsal 
xərcləri həm sadə, həm də mürəkkəb kateqoriyadır. Sadədir, 
ona görə ki, xərclər sözünün mənasının özü bunun nə olduğunu 
və istehsalın təşkilinin neçəyə başa gəldiyini bildirir. 
Mürəkkə
б
dir, çünki xərclərin mahiyyəti və ölçüsünün 
müəyyənləşdirilməsinə metodik yanaşmalar müxtəlifdir. 
Istehsal xərclərinin mahiyyəti haqqında nəzəriyyəçilərin 
fikirləri xeyli müxtəlifdir. A.Smit və D.Rikardo istehsal 
xərclərini istehsal qiyməti kimi nəzərdən keçirirlər. 
C.Mill, C.Mak-Kullox, R.Torrens əmtəənin dəyərinin 
gəlirlərdən (əmək haqqı, mənfəət, renta) ibarət olduğunu əsas 
tutaraq, istehsal xərclərini də ―yığılmış əmək məsrəfləri‖ kimi 
izah edirlər. 
XIX əsrin sonlarında F.Vizer istehsal xərclərinin yeni 
konsepsiyasını işləyib hazırlamışdı. Onun subyektiv nəzəriy- 
yəsinə görə həqiqi istehsal xərcləri əmtəənin istehsalına sərf 
olunmuş iqtisadi ehtiyatların faydalılığı ilə müəyyən 
olunmalıdır. 
Neoklassizmin görkəmli nümayəndəsi A.Marşall isə 
istehsal xərcləri nəzəriyyələrinin obyektiv (klassik) və sub- 
yektiv (marjinalist) variantlarını birləşdirməyə (sintez etməyə) 

---

201 
çalışmışdır. O, istehsal xərclərini fəhlələrin ―əziyyətinə‖ və 
kapitalistlərin ―imtinasına‖ səbəb olan xərclərin cəmi kimi azah 
edirdi. 
K.Marksın fikrincə isə istehsal xərcləri kapitalistlərin 
məhsul və xidmətlərin istehsalı üçün sərf etdikləri sabit və 
dəyişən kapitalın cəmindən ibarətdir.