Aziz o'quvchi

Singlim Shuraga

Bu dunyoda men bir yo'lovchi,

Shodon menga qo'l silki, erkam.

Xuddi shunday tinch, erkalovchi

Ziyo to'kar kuz fasli Oy ham.

Isinurman Oyning taftiga,

Ilk bor undan orom olar jon.

Allaqachon so'ngan sevgiga

Umid bog'lab yashayman hamon.

Bunga bois - shu makonimiz,

Shu yer - oppoq, sho'r manglay turbat,

Qaylardadir toptalgan nomus,

Kimlargadir qadrdon g'urbat.

Yashirmayman, har kim ham bilar:

Boshqa-boshqa emas, jon singil,

Ikkimiz ham bir sevgi bilan

Shu vatanga qo'yganmiz ko'ngil.

1925-yilning 13-sentabr kuni Sergey Yesenin singlisi Shuraga bag'ishlab birdaniga 4 ta she'r yozdi. Hech biriga sarlavha qo'ymadi. Faqat har bir she'rning boshida burchakda «Singlim Shuraga» degan qayd bor, xolos. Shu kuni shoir Leningradda edi. Adabiy jurnal ochish tashvishida yurgan edi. O'limiga bir oydan ham ozroq vaqt qolganini o'zi bilmas edi, albatta. «Singlimga xat» akaning singilga maktubi tarzida bitilganini ko'rib o'tdik. «Bu dunyoda men bir yo'lovchi...» ham shunga ko'p yaqin turadi. Biroq buni xat deb emas, bag'ishlov deb tushunsak, to'g'ri bo'ladi. Chunki bu shaklan maktub emas. Aka yuragining tub-tubidagi ayrim fikr-xulosa, his-tuyg'usini singlisiga to'kib solmoqchi. O'ttiz yoshli akaning singlisi bilan dardlashadigan nima ham gapi bo'lishi mumkin? Albatta, gap aylanib, sevgiga borib taqaladi. Bu she'r ham - sevgi haqida. Lekin... Birinchi bandda lirik qahramon o'zini bir yo'lovchiga qiyoslay turib, erka singlisining unga shodon qo'l silkishini istaydi, chunki kuz faslida Oy ham xuddi shunday tinch, erkalovchi nur taratadi. Ikkinchi band ham shunga bog'liq: lirik qahramon shu Oy taftiga isinadi, ilk bora undanjoni shunday orom topadiki... Birdan sevgisi esiga tushadi: u allaqachon. so'nib ketgan, baribir, hamon unga umid bog'lab yashaydi. Buning sababi bor. Uchinchi bandda aynan shu sabab ko'rsatiladi: bu - vatan, yashab turgan shu makon, shu yer. U esa - sho'r peshona turbat: qaylardadir nomus toptalgan, kimlardir g'urbatlarga ko'nikib, u bilan qadrdon ham bo'lib ketgan. To'rtinchi band she'rning qaddi a'losi (kulminatsiyasi) hisoblanadi. Lirik qahramon hamma biladigan bir sirni yashirib o'tirish­ning nima keragi bor, deb biladi va shuni oshkor etadi: singlim, sen bilan mening muhabbatimiz boshqa-boshqa emas - ikkimiz ham bir sevgi bilan shu vatanga ko'ngil qo'yganmiz! She'rda sof insoniy sevgi-muhabbat haqida so'z ochilib, u vatanga mehr-muhabbat tuyg'usini ulug'lash bilan yakun topdi. Shuning uchun ham bu vatanga muhabbat asarning bosh g'oyasi hisoblanadi. She'r muayyan makon va zamonga ega. Lekin uning mazmun­ mohiyati makon va zamon chiziqlarini pisand qilmaydi. Har qanday makon va zamonda ham vatan - vatan-da. Tug'ilgan, yashayotgan yerini yaxshi ko'rish - qaysi mamlakatda va qanday zamonda yashayotganidan qat'i nazar, insonning birlamchi, qolaversa, muqaddas burchlaridan biri.

ONA IBODATI

Qishloqning bir chetida

Pastakkina uy turar,

Sajda qilib shu uyda

Onaizor o'ltirar.

Yolg'iz o'g'lin eslar u

Yonib achchiq firoqda.

O'g'li esa yurt uchun

Jang qiladi yiroqda.

Ona sajda qiladi,

Ko'zyoshlari shashqator.

Bir nuqtaga tikilgan,

Xayolida nelar bor?

Ko'z oldiga keladi:

Keng dala - jang maydoni.

Jonsiz yotar maydonda

Mard o'g'li - pahlavoni.

Ko'kragida jarohat,

Qop-qora qon har yog'i.

Qolmish jonsiz qo'lida

Dushmanining bayrog'i.

Ona yuzin qoplar g'am,

Chimirgancha qoshini,

Asta suyar qo'liga

Oppoq sochli boshini.

Yurak dardi yosh bo'lib,

To'lib kelar ko'ziga.

Marjon-marjon tomchilar

Oqib, tushar yuziga.

Ona hamma zamon va makonda ham, barcha millat va mamlakatda ham - Ona. Vatanni onaga o'xshatish mumkin. Lekin onani o'zidan boshqa hech narsaga qiyoslab bo'lmaydi.. Ona qalbida ibodatga moyillik hamisha kuchli. Ishonmasangiz, onalaringiz sizni duo qilayotganda ko'zlariga boqing. Bu ko'zlarda hech qachon hech kimda uchratmaganingiz iltijoni ko'rasiz. Bu iltijoda esa onaning farzandga mehri yashirin bo'ladi. Sergey Yeseninning mutolaa qilganingiz she'ridagi ona qishloq chetidagi pastakkina uyda yashaydi. O'g'li jangga ketgan. Onaning ko'ngli xotirjam deysizmi! Dilbandiga omonlik tilab, Xudoga iltijo qiladi. Ko'zlari esa jiqqa yosh. Xayoli uni jang maydoni sari olib ketadi. Qarasa... O'g'li ko'kragidan jarohat yeb, dalada jonsiz yotibdi. Lekin qo'li dushmanning bayrog'ini changallagancha qotib qolgan. Shu­ning uchun shoir uni «pahlavon» degan sifat bilan «siylaydi». Hamma zamon uchun ham urushda dushman bayrog'ini mahv etish g'alaba hisoblanadi. Esingizda bo'lsa, Firdavsiyning «Shohnoma»sida Afrosiyob tush ko'radi. Tushida kuchli bo'ron turib, bayrog'ini qulatadi:

Ko'tarilib shu zum shiddatkor bo'ron,

Bayrog'imni yulib yiqdi nogahon.

Bayroqning qulashini Afrosiyob mag'lubiyat belgisi, deb biladi. Sergey Yesenin ham bu she'rida zimdan shunga ishora qilgan: agarki, yigit halok bo'lgan bo'lsa ham, u mag'lub emas, chunki dushman tug'ini qulatib jon berdi-ku. Tariximizdan bilamizki, xivalik mashhur Shayx Najmiddin Kubro, keksa yoshiga qaramay, Vatan himoyasi uchun qo'ynini toshlarga to'ldirib, mo'g'ul bosqinchilariga qarshi jangga kiradi. Dushman o'qidan halok bo'layotib, chingiziylar bayrog'ining uchidagi «kokilini - po'pagini changallagancha jon beradi. Dushman o'z bayrog'ini o'lik qo'lni kesib ajratib olishga majbur bo'ladi. Albatta, Sergey Yesenin aynan Najmiddin Kubro voqeasini qalamga olgan, deb bo'lmaydi. Hatto,bundan mutlaqo bexabardir ham. Ammo vatan himoyasiga otlangan mard o'g'lonning dushman bayrog'ini mahv etib o'lishi - yuksak vatanparvarlik g'oyasi ifodasi uchun buyuk bir timsol vazifasini o'tagan. Avvalo, o'g'il onaning xayolidagina halok bo'ldi, xolos. Ona­ning ko'ngli shuki, mabodo, u jon taslim qilgan taqdirda ham bu dunyodan mardlarcha, g'olibona tarzda o'tgan bo'ladi. Bu she'rda ona uchun vatan va o'g'il degan ikki buyuk tushuncha birlashib ketgan. Vatanga sadoqat, uni himoya qilish yo'lida jonni ham ayamaslik hissi onaning o'zida bor. Qisqa-qisqa misralardan iborat vaznlarda yozish - Sergey Yesenin she'riyatining asosiy xususiyatlaridan biri. Shoir bu asarida ham shu yo'ldan borgan. Erkin Vohidov tarjimada bunga qat'iy amal qilib, o'zbekchada ham yetti (4+3 turoqli) vaznni ma'qul ko'rgan. Bu vazn o'qishga oson, hayajonni yaxshi ifodalaydi, fikr maromi va voqealar shiddatini kuchaytiradi.