Азимжон қосимов тиббий терминлар изоҳли луғати

Бирикма терминларни ясашда аффикслардан, баъзан эса сўзлардан ноўрин, ортиқча фойдаланиш ҳолларини ҳам


и««.21уои2.сот ки(иЬхопаз1

Тнббии терминлар изоҳли луғати

6


тез-тез учратиш мумкин. Мас.: бачадоннинг оғиши, буйрак сўрғичларининг тешиклари бирикмала- ридаги қаратқич белгиси -нинг; зардоб билан даво- лаш, тўқималар билан даволаш бирикмаларида- ги "билан" кўмакчиси ортиқча. Бундай ўринларда от + от типида термин ясаш анча қулайлик туғдиради. Мас.: зардоб терапия, тўқима терапия тарзида ясалган терминлар ҳар то- монлама маъқул келади; ёғ тўқимаси, мушак тўқи- маси каби бирикмалар таркибидаги -и (-си) эгалик қўшим- часи ҳам ортиқча. Чунки биринчи мисолда тўқиманинг ўзи ёғ, яъни ёғ ҳужайрасидан тузилган, иккинчи мисолда эса тўқиманинг ўзи мушак, яъни мушак ҳужайрасидан таркиб топган. Уларнинг микроскопик тузилиши ҳам буни тасдиқ- лайди. Бинобарин, бу хилдаги бирикмаларнинг от + от типи- да ясалиши маъқул кўринади: ёғ тўқима, мушак тўқима ва ҳ.; шунингдек, касбга алоқадор травматизм, туғ- руққа алоқадор шикаст каби бирикмалар таркиби- даги "алоқадор" сўзи ҳам шарт эмас. Уларнинг касб травма- тизми, туғруқ шикасти тарзида ясалишини маъқул, деб ҳисоблаймиз. Булардан ташқари, бир манбада оғр иқ қол- дирувчи воситалар, бошқасида оғриқ қолдира- диган воситалар ёки бир манбада ухлатувчи до- рилар, иккинчисида эса ухлатадиган дорилар каби бирикмалар таркибида аффиксларнинг гоҳ унисидан, гоҳ бунисидан фойдаланиб келинмоқдаки, бу ҳам хилма-хил- ликни келтириб чиқармоқда. Бунга барҳам бериш учун би- рикмаларни -вчи аффикси воситасида шакллангириш мақ- бул деб ўйлаймизки, луғатда айни шундай йўлдан борилди. Ниҳоят, баъзи манбаларда -даги аффиксини ноўрин ишла- тиш ҳолларини ҳам учратиш мумкин. Мас., кўз соққаси ичидаги босим, меъда остидаги без ва б. Ваҳо- ланки, бундай ўринларда кўз ички босими, меъда ости бези тарзида бирикма терминлар ясалиши тўғри бўлади.

9. 
   Нашр қилинган тиббиётга оид луғатларда, кўпинча, русча асосий (бош) терминлар қолиб кетиб уларнинг синонимлари- ни келтириш ва буларга ўзбекча (у асосий термин бўладими, синоним бўладими фарқламай) "муқобил" термин ясаш ҳол- ларига ҳам дуч келиш мумкин. Натижада талайгина русча ҳамда ўзбекча синонимлар тўғрими-нотўғрими фаоллашиб, асосий (бош) терминлар эса пассивлашиб қолади ёки ёддан кўтарилиб кетади. Мас., бир манбада прививки пасте- ровские термини прививки антирабические терминининг и««.21уои2.сот ки(иЬхопаз1