AZƏrbaycan respublikasi döVLƏT ŞƏHƏrsalma və arxitektura komiTƏSİNİn kollegiyasi

10.2. Suaşıranlar-aeratorlar layihələndiriləndə qəbul edilməlidir:

suaşıran deşiklər - üstündə dişli sipəri olan dişli nazik divar şəklində (divarın və sipərin dişləri iti ucları ilə bir-birlərinə qarşı yönəlməlidir);

dişlərin hündürlüyü - 50 mm, zirvədəki bucaq - 90⁰;

dişlərin iti ucları arasındakı deşiklərin hündürlüyü - 50 mm;

aşağı byef quyusunun uzunluğu - 4 m, dərinliyi - 0,8 m;

suyun xüsusi sərfi - q_w = 120-160 l/s suaşıranın 1 m uzunluğuna;

suaşıranda suyun basqısı h_w, m, (dişli deşiyin ortasından) - (91) düsturu ilə hesablanmalıdır.



10.3. Su obyektinə axıdılmazdan əvvəl tullantı suyunda oksigenin tələb olunan miqdarını C_ex, mq/l,təmin etmək üçün suaşıranların-aeratorların pillələrinin sayı N_wa və hər pillədə səviyyə düş-məsinin qiyməti z_st, m, ardıcıl seçilmə ilə düstur (92)-də göstərilən nisbətdən təyin edilməlidir.

burada C_a- oksigenin mayedə həllolma qabiliyyəti,(maddə 9.2.4.19-un göstərişləri əsasında təyin edilməlidir);

C_ex - sututara axıdılan təmizlənmiş tullantı suyunda oksigenin təmin edilməli olan miqdarı;

C_s - doydurulma qurğusundan əvvəl tullantı suyunda oksigenin miqdarı (göstəricilər olmadıqda C_s = 0 qəbul edilməlidir);

N_wa- suaşıranların pillələrinin sayı;

K_T, K₃ - 9.2.4.19 maddəsinə əsasən qəbul edilən əmsallar;

- suaşıranlarda səviyyə düşməsindən asılı olaraq aerasiya səmərəsini nəzərə alan əmsal olub cədvəl 56-a əsasən qəbul edilməlidir.

Cədvəl 56.

zst, m	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8
	0,71	0,65	0,59	0,55	0,52

10.4. Barbotaj qurğuları layihələndirilərkən qəbul edilməlidir:

pillələrin sayı - 3-4;

aeratorlar - xırda qabarcıqlı, yaxud orta qabarcıqlı;

aeratorların yerləşməsi - qurğunun dibində müntəzəm;

aerasiya intensivliyi - ≤ 100 m³/(m².st).

10.5. Barbotaj qurğularında havanın xüsusi sərfiq_b, m³/m³, (93) düsturu ilə hesablanır.

Burada N_b- aerasiya pillələrinin sayı;

C_a,K₁ - maddə 9.2.4.19-un göstərişlərinə görə qəbul edilməlidir;

K₂,K₃,K_T,C_ex,C_s - maddə 10.3-ün göstərişlərinə görə qəbul edilməlidir.

 

11. Tullantı sularının zərərsizləşdirilməsi

11.1. Su obyektlərinə axıdılan, yaxud texniki məqsədlər üçün istifadə edilən bioloji təmizlənmiş (yaxud bioloji təmizləmə mümkün olmadıqda fiziki-kimyəvi təmizlənmiş) məişət tullantı suları və onların istehsalat suları ilə qarışıqları zərərsizləşdirilməlidir.

Məişət və istehsalat tullantı suları ayrılıqda mexaniki təmizləmədən sonra birlikdə bioloji təmizləndikdə, müvafiq əsaslandırmadan sonra yalnız məişət sularının mexaniki təmizləmədən sonra zərərsizləşdirilməsinə yol verilir və bioloji təmizlənməyə yönəldilməzdən əvvəl onlarda olan xlor çıxarılmalıdır.

Su obyektlərinə axıdılan təmizlənmiş tullantı sularının ultra-bənövşəyi şüalarla zərərsizləşdirilməsi tövsiyə olunur.

11.2. Tullantı sularının xlor, yerində elektrolizlə istehsal olunan natrium hipoxlorid, yaxud tullantı sularının birbaşa elektrolizə uğradılması ilə zərərsizləşdirilməsinə yol verilir və bu halda zərərsizləşdirilmiş tullantı suları su obyektlərinə axıdılmazdan əvvəl xlorsuzlaşdırılmalıdır.

11.3. Fəal xlorun hesabi dozası:

mexanili təmizləmədən sonra – 10 qr/m³;

durulma səmərəsi 70%-dən çox olmaqla mexanokimyəvi və natamam bioloji təmizləmədən sonra – 5 qr/m³;

tam bioloji,fiziki-kimyəvi və dərin təmizləmədən sonra – 3 qr/m³ qəbul edilməlidir.

Q e y d:

1. Aktiv xlorun dozası istismar prosesində dəqiqləşdirilməlidir; zərərsizləşdirilmiş suda qalıq xlorun miqdarı 1,5 qr/m³-dən az olmamalıdır.

2. Təmizləyici qurğuların xlor təsərrüfatı xlorun hesabi dozasını reagent anbarlarının tutumuna dəyişiklik etmədən 1,5 dəfə artırmağın mümkünlüyünü təmin etməlidir.

11.4. Təmizləyici qurğuların xlor təsərrüfatı və elektroliz qurğuları TN və Q 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən layihələndirilməlidir.

11.5. Müvafiq əsaslandırma olduqda tullantı sularının bioloji, yaxud fiziki-kimyəvi təmizlənməsindən sonra birbaşa elektroliz qurğularından istifadə edilməsinə yol verilir.

11.6. Elektrik avadanlığı və idarəetmə dolabı isidilən otaqda yerləşdirilməli və bu otağın təmizləyici qurğuların digər otaqları ilə bloklaşdırılmasına yol verilir.

11.7. Xloru tullantı suyu ilə qarışdırmaq üçün bütün növlərdən olan qarışdırıcılardan istifadə edilməsinə yol verilir.

11.8. Xlor, yaxud hipoxloritin rezervuarda, yaxud aparıcı nov və boru kəmərlərində tullantı suyu ilə təmas müddəti 30 dəq-ə qəbul edilməlidir.

11.9. Təmas rezervuarları birinci pillə durulducular kimi sıyırıcısız layihələndirilməlidir; rezervuarların sayı ikidən az olmamalıdır. Suyun hava ilə 0,5 m³/(m²st)intensivlikdə barbotaj edilməsinə yol verilir.

11.10. Tullantı sularının bioloji nohurlardan sonra zərərsizləşdirilməsi məqsədilə tullantı suları və xlorun təmasda olması üçün bölmə ayrılmalıdır.

11.11. Təmas rezervuarlarında sudan ayrılmış nəmliyi 98% olan çöküntünün miqdarı 1 m³ tullantı suyu hesabına:

mexaniki təmizləmədən sonra - 1,5 l;

aerotenklərdə və biosüzgəclərdə bioloji təmizləmədən sonra - 0,5 l.

 

12. Tullantı sularının dərin təmizlənməsi üçün qurğular

12.1. Ümumi müddəalar

12.1.1. Dərin təmizləmə qurğuları bioloji təmizləmədən keçmiş şəhər və istehsalat tullantı sularını və onların qarışığını, həmçinin mexaniki, kimyəvi, yaxud fiziki-kimyəvi təmizləmə keçmiş istehsalat tullantı sularını su obyektlərinə axıtmazdan, yaxud istehsalatda təkrar, yaxud kənd təsərrüfatında istifadə etməzdən əvvəl daha dərin təmizləmək üçün tətbiq edilirlər.

12.1.2. Tullantı sularını dərin təmizləmək üçün qurğu kimi müxtəlif konstruksiyalı dənəvər yüklü süzgəclər, torlu barabanlı süzgəclər, bioloji nohurlar, tullantı sularını oksigenlə doyduran qurğular və sairələrin tətbiqinə yol verilir.

Qurğunun növü ilkin tullantı suyunun keyfiyyəti, onun təmizlənmə dərəcəsinə irəli sürülən tələblər, süzücü materialların olması və s. asılı olaraq seçilir.

12.1.3. Bioloji nohurlar 9.10.1-9.10.18 maddələrinin göstərişlərinə əsasən layihələndirilməlidir.

12.2. Dənəvər yüklü süzgəclər

12.2.1.Aşağıdakı dənəvər yüklü süzgəclərin tətbiqinə yol verilir: bir laylı, iki laylı və karkas-doldurulmuş.

Konstruksiyasından və iqlim şəraitindən asılı olaraq süzgəclər açıq havada, yaxud bina daxilində yerləşdirilə bilər. Süzgəclər açıq havada yerləşdirildikdə boru kəmərləri, bağlayıcı armatur, nasoslar və digər kommunikasiyalar keçilə bilən dəhlizlərdə yerləşdirilməlidir.

12.2.2. Süzücü material kimi kvars qumu, çınqıl, qranit qırıqları, dənəvərləşdirilmiş domna şlakı, antrasit, keramzit, polimerlər, həmçinin tələb olunan texnoloji xassələrə, kimyəvi dayanıqlığa və mexaniki möhkəmliyə malik olan digər dənəvər materiallardan istifadə edilə bilər.

12.2.3. Süzgəcin konstruktiv elementlərinin hesabatı bu normalar və TNvəQ 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən aparılmalıdır.

12.2.4. Şəhər və tərkibi ona yaxın olan istehsalat tullantı sularını bioloji təmizləmədən sonra dərin təmizləmək üçün süzgəcin hesabi parametrləri cədvəl 57-ə əsasən qəbul edilməlidir.

Süzgəclərin sahəsi 15%-ə bərabər yol verilən qeyri müntəzəmliyi çıxmaqla maksimum saatlıq sərfə hesablanmalıdır.

 

 

Cədvəl 57

Süzgəc	Süzücü yükün parametrləri				Yükün hündürlü-yü, m	Aşağıdakı rejimlərdə süzmə sürəti, m/st		Yuma intensivliyi, l/(s.m^2)	Yuma mərhələsinin davam etmə müddəti, dəq.	Təmizləmə səmərəsi, %
	Süzücü material	Yükün qranulometrik xarakteristikası d, mm				normal	intensiv			OBTtam-a görə	asılı maddələrə görə
		minimum	maksimum	ekvivalent
Bir laylı, xırda dənəli, süzmə yuxarıdan aşağı	Kvars qumu	1,2	2	1,5-1,7	1,2-1,3	6-7	7-8	Hava (18-20)	2	50-60	70-75
	Saxlayıcı laylar-çınqıl	2	5	-	0,15-0,2			Hava (18-20) və su (3-5)
		5	10	-	0,1-0,15
								Su (7)	6-8
		10	20	-	0,1-0,15
		20	40	-	0,2-0,25
Bir laylı, iri dənəli, süzmə yuxarıdan aşağı	Qranit qırma daş	3	10	5,5	1,2	16	18	Hava (16)	3	35-40	45-50
								Hava (16) və	4
								Su (10)
								Su (15)	3
	Antrasit, yaxud	1,2	2	-	0,4-0,5	7-8	9-10	Su (14-16)	10-12	60-70	70-80
	keramzit Kvars qumu	0,7	1,6	-	0,6-0,7
		2	5	-	0,15-0,25
	Saxlayıcı laylar-çınqıl	5	10	-	0,1-0,15
		10	20	-	0,1-0,15
		20	40	-	0,2-0,25
Karkas-doldurmalı	Kvars qumu	0,8	1	-	0,9	10	15	Hava (14-16) və su (6-8)	5-7	70	70-80
	Karkas-çınqıl	1	40	-	1,8			Su (14-16)	3
		40	60	-	0,5

 

 

12.2.5. Dənəvər yüklü süzgəclər layihələndirildikdə nəzərdə tutulmalıdır:

tullantı suları bioloji təmizləmədən sonra verildikdə - süzgəclərdən əvvəl (karkas-doldurulmuşlar istisna olmaqla) barabanlı torlar;

bir laylı süzgəclər üçün hava-su qarışığı ilə yuma, iki laylı süzgəclər üçün su ilə yuma, karkas-doldurulmuş süzgəclər üçün hava-su, yaxud su ilə yuma; yuma xlorlanmamış süzülmüş su ilə aparılmalıdır;

yuma suyu və süzgəclərin yuyulmasından alınan çirkli su rezervuarlarının tutumu - ən az iki yumaya sərf olunan su miqdarına bərabər;

ehtiyac olduqda 9.10.18-10.5 maddələrinə əsasən süzülmüş suyun oksigenlə zənginləşdirilməsi;

böyük müqavimətli borulu paylaşdırıcı drenaj sistemi;

süzmə istiqaməti yuxarıdan aşağı olan süzgəclər üçün - süzücü yükün yuxarı layının hidravlik, yaxud mexaniki üsulla qarışdırılması.

12.2.6. Dənəvər yüklü süzgəclərdə bioloji təbəqənin yaranmasının qarşısını almaq üçün daxil olan tullantı sularının 2 mq/l dozada xlorlanması və süzgəcin ildə 2-3 dəfə tərkibində 150 mq/l xlor olan su ilə 24 st təmasda olmaqla emal edilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

12.2.7. İstehsalat tullantı sularını dərin təmizləmək üçün süzgəclər texnoloji tədqiqatların nəticələrinə əsasən layihələndirilməlidir.

12.3. Polimer yüklü süzgəclər

12.3.1. “Polimer” süzgəclər istehsalat tullantı sularını onlarda dayanıqlı emulsiya vəziyyətində olmayan yağ və neft məhsullarından təmizləmək üçün tətbiq edilməlidir.

Süzgəclərdən yağış sularının təmizlənməsində də istifadə etməyə yol verilir.

12.3.2. “Polimer” süzgəclərə verilən tullantı sularında yağ və neft məhsullarının yol verilən miqdarı 150 mq/l-ə qədər, asılı maddələr 100 mq/l-ə qədər ola bilər. Təmizlənmiş suda bu qarışıqların miqdarı 10 mq/l-ə çatır.

12.3.3. Süzücü yük materialı kimi iriliyi 20x20x20 mm, sıxlığı 46-50 kq/m³, layın hündürlüyü 2 m olan penopoliuretandan istifadə edilməlidir. Süzgəclərdə süzmə sürətinin 25 m/st-a qədər qəbul edilməsinə yol verilir.

12.3.4. Süzgəclər havasının temperaturu 5⁰C-dən aşağı olmayan binalarda yerləşdirilməlidir.

12.4. Torlu barabanlı süzgəclər

12.4.1. Torlu barabanlı süzgəclərin istehsalat tullantı sularını mexaniki təmizləmək, tullantı sularını dərin təmizləyən süzgəclərdən əvvəl qoymaq (barabanlı torlar) üçün, həmçinin dərin təmizləyən müstəqil qurğu kimi (mikrosüzgəclər) tətbiqinə yol verilir. Torlu barabanlı süzgəclərdə tullantı sularının təmizlənmə dərəcəsinin cədvəl 58-ə əsasən qəbul edilməsinə yol verilir.

Cədvəl 58.

Torlu barabanlı süzgəclər	Çirkləndirici maddələrin miqdarının azalması, %
	asılı maddələrə görə	OBTtam-a görə
Mikrosüzgəclər Barabanlı torlar	50 – 60 20 – 25	25 – 30 5 – 10

 

12.4.2. Barabanlı torlardan tullantı sularını mexaniki təmizləmək üçün istifadə etdikdə təmizlənən suda torun yuyulmasını çətinləşdirə biləcək maddələr (qətranlar, piylər, yağlar, neft məhsulları və s.) olmamalı, asılı maddələrin miqdarı 250 mq/l-i ötməməlidir.

Şəhər tullantı sularını dərin təmizləmək üçün mikrosüzgəclərdən istifadə edildikdə təmizlənən suda asılı maddələrin miqdarı 40 mq/l-dən çox olmamalıdır.