Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

2.5. Ali məktəb tələbələri üçün seminarlar 
Seminarlar orta məktəb şagirdlərinin intellektual xüsusiy-
yətlərindən maksimum istifadə etməyə və inkişaf etdirməyə 
imkan verir. 
Seminarın məqsədi: tələbələrin müstəqil öyrəndikləri ma-
terialı ümumiləşdirmək, əsas məqamları vurğulamaq; mövzu-
nun həyatla, təcrübə ilə əlaqəsini göstərmək. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
107 
Seminarlar dərslərdən fərqlənir: 
1. Seminara hazırlıq zamanı tələbələrin yüksək müstə-
qillik dərəcəsi, təlimin nəticələrinin müzakirəsində yüksək fəal-
lıq, ədəbiyyat və digər məlumat mənbələri ilə işləmək vərdiş-
lərinə yiyələnmək; 
2. Öyrənmə mərhələlərinin təşkilini (onların ardıcıllığını 
və məzmununu) dəyişdirməklə, məsələn, ev tapşırığı təkmillə-
şir və onun yoxlanılması yeni materialın öyrənilməsi ilə üst-
üstə düşür; 
3. Müəllim və tələbələrin rolunun dəyişdirilməsi: tələ-
bələr informasiya funksiyasını, müəllim isə təşkilati və yönlən-
dirici funksiyanı yerinə yetirir. 
Seminarın əsas funksiyaları: 
1. Biliklərin sistemləşdirilməsi və dərinləşdirilməsi; 
2. Ümumi və xüsusi bacarıq və bacarıqların möhkəmlən-
dirilməsi; 
3. Biliyə nəzarət; 
4. Həm kollektiv, həm də fərdi tədqiqat və kəşfiyyat 
işlərinin aparılması bacarıqlarının inkişafı; 
5. Tələbələrin kompetensiyalarının inkişafı; 
6. Əldə edilmiş bilik və bacarıqların reallığa yaxın situa-
siyalarda tətbiqi (52, s. 36). 
Fəaliyyətin xarakterinə və seminarın təşkilati formasına 
görə bütün seminarlar öz növbəsində aşağıdakı növlərə bölünə 
bilər: 
1. Seminar - ətraflı müsahibə; 
Bütün tələbələr planın bütün məsələlərinə hazırlaşır, 
mövzunun müzakirəsinə mümkün qədər cəlb olunurlar. Buna 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
108 
hər bir məsələ üzrə tələbələrin əvvəlcədən hazırlanmış ətraflı 
təqdimatları kömək edir. 
Seminar - məruzələrin və tezislərin müzakirəsi. Hər bir 
natiqə sinif yoldaşları arasından bir rəqib təyin olunur. Qalan 
tələbələr hesabatın müzakirəsinə hazır olmaq üçün əsas mə-
lumat mənbələri ilə tanış olurlar, onun planı və əsas problem-
ləri əvvəlcədən məlumdur. 
Müzakirə əsaslı seminar (hər hansı bir seminarda onun 
elementləri olsa da). Hər bir tələbə mübahisənin predmetinə 
münasibətini müəyyən etməlidir. Müəllim seminarın gedişatına 
lüzumsuz müdaxilə etməməli, təxribatçı suallar verməklə ona 
rəhbərlik etməlidir. Müzakirə zamanı əldə edilən biliklər daha 
güclü olur. 
2. Tələbələrin müstəqil işlərinin üstünlük təşkil etdiyi 
seminar; 
O, müəllimin giriş nitqi ilə başlayır, o, sinfi mövzu, təlim 
məqsədləri, onların həlli stereotipləri və əlavə məlumatlar ilə 
tanış edir. Sonra tələbələrə və ya onların qruplarına bir neçə 
fərqli çətinlik səviyyəsi seçimi təklif olunur. İş təxminən iyirmi 
dəqiqə davam edir, bu müddət ərzində tələbələr müəllimdən 
kömək istəyə bilərlər. 
Seminar qrupların nəticələrinin kollektiv müzakirəsi və 
əldə edilmiş bilik və bacarıqları birləşdirən məşqlərin həyata 
keçirilməsi ilə başa çatır. 
Seminara hazırlıq daxildir: 
1. Seminar üçün problemin (mövzunun) və tapşırıqlarının 
müəyyən edilməsi; 
2. Plan hazırlayın; 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
109 
3. Şagirdlərin tapşırıqlarla (planla) tanış edilməsi, onların 
müzakirəsi və mümkün düzəlişlər; 
4. Tapşırıqların bölüşdürülməsi: ümumi, qrup, fərdi; 
5. Müxtəlif mənbələrdən məlumatların toplanması, o 
cümlədən İnternet, təhlil, əlavə, seçim. Multimedia təqdimatı 
şəklində hesabatın hazırlanması; 
6. Hesabatların, referatların yazılması; 
7. Təqdimat və müzakirəyə hazırlıq; 
8. Bütün sinif (və ya qruplar) və məsləhətçilər üçün 
məsləhət (28, s. 29-30). 
Seminarın mövzusu, planı və tövsiyə olunan oxunuşların 
siyahısı, tarixi, “Çıxışa necə hazırlaşmalı”, “Necə danışmalı” 
məsləhətləri 2-3 həftə öncədən sinif otağında yerləşdirilir. 
Planın ilk sualları elə tərtib edilməlidir ki, onları se-
minarda təqdim edərkən tələbələr nəzəriyyənin əsaslarını hər-
tərəfli və tam əhatə etsinlər. Sonra suallar elə tərtib edilir ki, 
onları açmaqla tələbələr faktları və fərziyyələri yoxlamaq, 
problemi tədricən həll etmək haqqında danışsınlar. Sonuncu 
nöqtə adətən biliyin praktiki tətbiqinə həsr olunur. 
Tələbələr kiçik qruplara bölünür, tapşırıqlar verir və 
seminara hazırlaşmağa başlayırlar. Hazırlıq zamanı məsləhət-
ləşmələr aparılır. 
Hər kəsin həm hazırlıqda, həm də seminarda iştirak et-
məsi arzuolunandır. Bu məqsədlə məcburi suallar vurğulanır. 
Seminarın əsas məsələləri üzrə məruzəçilər təyin olunur. 
Müzakirə üçün təklif olunan hər bir məsələ üzrə seminar 
üçün tapşırıq kartları hazırlana bilər. Şagirdlər kartdakı sualın 
cavabını məruzəçilərin məruzələrində tapırlar. Müəllim eşitdiyi 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
110 
mesaja cavab verən suallar olan kartların mövcudluğunu öyrən-
məyi təklif edir. 
Seminarı şərti olaraq mərhələlərə bölmək olar: 
1. Müəllimin giriş sözü: baxılan problemin məqsəd və 
vəzifələrini, aktuallığını əhatə edir; 
2. Plan bəndlərinin müzakirəsi; 
3. Görülən işlərin təhlili; 
4. Praktiki vəziyyətlərin təhlili; 
5. Refleksiya (44, s. 79); 
Seminar başlamazdan əvvəl tələbələrə qarşıdakı işə 
psixoloji münasibət (təlim məşqi) verilir - qarşıdan gələn ün-
siyyət üçün əhval-ruhiyyə, emansipasiya. 
Seminarın əvvəlində müəllim mövzunu, məqsəd və vəzi-
fələri formalaşdırır, müzakirə olunacaq məsələlərin aktuallığını 
və vacibliyini əsaslandırır. 
Giriş nitqindən sonra müəllim ya çıxış edənə söz verir, ya 
da tələbələri planı şərh etməyə dəvət edir. 
Seminarda məruzə olmadan çıxış etmək və problemin 
müzakirəsinə dərhal sinfi cəlb etmək daha məqsədəuyğundur. 
Tələbələrin hazırlıq səviyyəsindən asılı olaraq aşağıdakı 
variantlardan istifadə etmək olar: 
1. Konkret tələbələrlə söhbətə başlamağı təklif edin; 
2. Arzu edənlərə danışmağı təklif etmək; 
3. Söhbətə çağırmaq, ilk növbədə, daha az fəal və hazırlıqlı 
tələbələri, çünki daha güclü tələbələr onları düzəldə və mü-
zakirənin səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artıra biləcəklər (68). 
Seminar, müzakirəni yekunlaşdıran, əsas fikirləri vurğu-
layan, digər mövzulara keçidləri göstərən müəllimin yekun 
sözü ilə başa çatır. Eyni zamanda, müəllim müzakirənin 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
111 
gedişinə əsaslanmalı, şagirdlərin fikir və arqumentlərinə istinad 
etməli, sadəcə əvvəlcədən hazırlanmış nəticələri təqdim etmə-
məlidir (69) 
Qiymətləndirməyə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Təkcə 
çıxış edənləri və onların opponentlərini deyil, həm də müzaki-
rənin ən fəal iştirakçılarını qeyd etmək lazımdır. Həm cavab-
ların məzmununu, həm də onların mübahisə etmək, öz fikrini 
mübahisə etmək bacarığını qiymətləndirmək lazımdır.