Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
90 
3. İnkişafın dərinləşdirilməsi üçün elmin fərdi özəl 
problemləri üzrə xüsusi tədqiqat seminarı (7, s. 36). 
Seminar birinci kursda keçiriləcək seminara hazırlaşan 
dərsdir. 
Məqsəd: tələbələri müstəqil işin xüsusiyyətləri, ədə-
biyyat, ilkin mənbələr, onlarla işləmə üsulları ilə tanış etmək. 
Təcrübə göstərir ki, 1-ci kurs tələbələri bir neçə mənbə 
ilə işləməyi bilmir və tövsiyə olunan oxunuş siyahısı ilə tanış 
olduqdan sonra lazımi materialı seçməyi, mümkün qədər sintez 
etməyi və mövzuya uyğun təqdim etməyi bilmirlər. Buna görə 
də ədəbiyyatla işləmək bacarıqlarının inkişafına, materialın 
yaradıcılıqla işlənməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. 
Ali təhsildə üç növ seminar var: 
1. Əsas məqsədi müəyyən sistematik kursun dərindən 
öyrənilməsi və onunla tematik cəhətdən sıx bağlı olduğu se-
minar; 
2. Kursun ən vacib və metodoloji cəhətdən tipik mövzu-
larından bəzilərini hərtərəfli öyrənmək üçün nəzərdə tutulmuş 
seminar və ya mövzu ilə hətta bir mövzu tədqiqat tipli seminar; 
3. Dərin inkişafı üçün elmin fərdi özəl problemlərinə dair 
tədqiqat tipli seminar (9, s. 56-57). 
Seminar tələbələrlə müəllimlər arasında pedaqoji ünsiy-
yətin məhsuludur. Seminarlar dostluq yaxınlığı, elmi birgə 
yaradıcılıq mühiti, qarşılıqlı anlaşma ilə ömür boyu yadda qala 
bilər. Belə bir seminar tez-tez mehriban kollektivin sistemli 
elmi işinə çevrilir. 
Təcrübəli müəllimlər yaradıcı iş mühiti yaradaraq tələbə-
ləri qiymətləndirici çıxışlara, müzakirələrə yönləndirir, onları 
hazırlanmış mövzuların sadə təqdimatı ilə birləşdirirlər, refe-

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
91 
ratları dinləyirlər. Müəllim dinləmə üçün şərait yaradır və ya 
mövzu və vəziyyətdən asılı olaraq tələbələrin diqqətini qiymət-
ləndirmə və müzakirəyə yönəldir. 
Şagirdlərin xarakterik keyfiyyətlərini nəzərə alaraq müəl-
lim müzakirəni idarə edir və rollar təyin edir. Özünə güvənmə-
yən, ünsiyyət qura bilməyən tələbələrə danışmaq və psixoloji 
uğur hissi yaşamaq imkanı verən özəl, asan suallar təklif 
olunur. 
Xüsusi seminar-elmi mövzuda naşı tədqiqatçıların ünsiy-
yət məktəbini təmsil edən yuxarı kurslarda keçirilən seminar (69). 
Xüsusi seminar zamanı tələbələrin qrup işinə uyğun 
istiqamətləndirilməsi və onun qiymətləndirilməsi, situasiya-
ların modelləşdirilməsi kimi xüsusi üsullardan istifadə mühüm 
rol oynayır. Yekun dərsdə müəllim, bir qayda olaraq, məruz 
qalmış məsələlərin sonrakı tədqiqinin üfüqlərini və tələbələrin 
iştirakı imkanlarını üzə çıxararaq, seminarların və tələbə təd-
qiqat işlərinin tam icmalını edir. 
Seminarlarda aşağıdakıları müzakirə etmək daha məq-
sədəuyğundur: 
ənimsənilməsi peşə hazırlığının keyfiyyətini müəy-
yən edən kursun əsas mövzuları 
əsi və mənimsənilməsi ən çətin olan sual-
lar. Onların müzakirəsi hər bir tələbənin fəal iştirakını təmin 
etməklə kollektiv iş şəraitində aparılmalıdır (11, s. 104) 
Seminar zamanı tələbələrin qrup işinə istiqamətləndiril-
məsi və onun qiymətləndirilməsi, xüsusi texnikalardan istifadə 
edilməsi ən mühüm rol oynayır. İşin nəticələrinə əsasən müəl-
lim nəticələr çıxarır, tələbələrin tədqiqat imkanlarını ortaya 
qoyur. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
92 
Seminarın formasının seçimi bir sıra amillərdən asılıdır: 
əzmunundan və ona dair tövsiyə olunan 
mənbələrin və dərsliklərin xarakterindən, o cümlədən onların 
həcmindən; 
əviyyəsi, təşkili və 
səmərəliliyi, onun ixtisası və peşəkar yönümlü olması; 
əvvəlki dərslərdə müxtəlif seminar formalarından isti-
fadə təcrübəsindən (15, s. 87). 
Seminarın seçilmiş forması onun bütün funksiyalarının 
həyata keçirilməsini təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
Universitetlərdə seminarların təcrübəsində bir sıra forma-
lar mövcuddur: 
ətraflı söhbət; 
əruzələrin və tezislərin müzakirəsi; 
-disput; 
-mətbuat konfransı; 
ərhli oxu; 
əqil düşünmə, yazılı işi üçün tapşırıqlar; 
lar: veb konfranslar, onlayn konfrans-
lar, vebinarlar və s (8, s. 71-72). 
Geniş söhbət tələbələrin tövsiyə olunan tələb olunan və 
əlavə ədəbiyyatın ümumi siyahısı ilə dərs planının hər bir nöm-
rəsinə hazırlanmasını nəzərdə tutur; tələbələrin çıxışları. 
Məruzələr tələbələr tərəfindən əvvəlcədən təklif olunan 
mövzular üzrə hazırlanır, tədris prosesinin ümumi məqsədlə-
rindən əlavə, şagirdlərə elmi-yaradıcılıq vərdişlərini aşılamaq, 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
93 
onlarda təfəkkür müstəqilliyini, yeni ideya və faktlar zövqünü 
aşılamaqdan ibarətdir.
Seminar və ya qrup seminarının bir sıra üstünlükləri var. 
Mübahisə müntəzəm seminarın elementi kimi müəllim tərəfin-
dən dərs zamanı çağırıla bilər və ya onun tərəfindən əvvəlcədən 
planlaşdırıla bilər. Mübahisələr bəzən və kortəbii olaraq 
yaranır. Mübahisənin gedişində şagirdlərdə ixtiraçılıq, zehni 
reaksiya sürəti formalaşır və ən əsası mübahisədə müdafiə olu-
nan dünyagörüşü formalaşır, onlar dərin şəxsiyyət kimi for-
malaşır. 
Seminar-mətbuat konfransı bir növ hesabat sistemidir. 
Seminar planının bütün bəndləri üzrə müəllim tələbələrə qısa 
hesabatlar hazırlamağı tapşırır. 
Seminarda ilkin mənbələrin şərhli oxunması tələbələrin 
tövsiyə olunan fəlsəfi ədəbiyyat üzərində daha mənalı və hər-
tərəfli işini təşviq etmək məqsədi daşıyır. Çox vaxt bu, ətraflı 
söhbət şəklində müntəzəm seminarın yalnız bir elementidir və 
cəmi 15-20 dəqiqə davam edir. Şərhli oxuma tələbələrə fəlsəfi 
mənbələri daha yaxşı başa düşməyə imkan verir. Şərhlər 
seminar planının ayrıca bəndi kimi vurğulana bilər. 
Müstəqil düşüncə üçün məşqlər adətən geniş söhbətin və 
ya hesabatların müzakirəsinin elementi kimi daxil edilir. Se-
minar rəhbəri görkəmli mütəfəkkirlərin birbaşa dərsin mövzusu 
ilə bağlı bir neçə ifadəsini seçir və situasiyadan asılı olaraq bu 
ifadələrin müəlliflərinin adını çəkmədən tələbələri sonuncunu 
təhlil etməyə dəvət edir. Müəllimin istəyi və ya çağırışı ilə ke-
çidin təhlili aparılır. 
Kursun mövzusu üzrə biliklərin aydınlaşdırılması, on-
ların dərinləşdirilməsi məqsədi ilə adətən müəllimin tələbələrlə 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
94 
kollokvium-müsahibəsi keçirilir. Onlar tez-tez seminarlarda 
fəal olmayan tələbələr üçün əlavə saatlar təşkil olunur. Kollok-
viumlar daha çox seminar saatlarında keçirilir (14, s. 36). 
Biznes seminarları biznesinizi düzgün təşkil etməyi və 
idarə etməyi öyrəndiyiniz bir dərsdir. Məhz belə dərslərdə ba-
zar qanunları öyrənilir, işgüzar münasibətlər sahəsində müəy-
yən problem və vəzifələrin həlli öyrədilir, belə dərslərdə prob-
lemə kollektiv şəkildə baxılır, onun həlli yolları tapılır. Dərs-
lərə hazırlaşarkən təşkilatın siyasətini, müəyyən bir vəziyyətdə 
hərəkətlərini öyrənmək lazımdır. 
Veb konfransı bir neçə və ya bir neçə yüz eyni vaxtda 
iştirakçı üçün real vaxt rejimində onlayn görüşdür, bu müddət 
ərzində iştirakçılar birgə müzakirələr, təlimlər və marketinq 
fəaliyyətləri təşkil edə bilərlər. İstənilən veb-konfransın ənə-
nəvi xüsusiyyətləri toplusu eyni zamanda iki və ya daha çox di-
namik üçün aydın video ötürülməsi, audio ötürülməsi (konfrans 
zəngi və ya VoIP), həmçinin video faylların, iş masasının, 
şəkillərin, ofis sənədlərinin və söhbətin nümayişidir (9, s. 85). 
Onlayn konfrans onlayn veb yayımın keçirilməsində və 
təşkilində yeni bir addımdır. Bundan əlavə, onlayn konfrans 
həm də saytları gəzərkən və iştirakçıların hər biri öz iş yerində 
kompüterin yanında olarkən onlayn təqdimatlar etmək, ərizə və 
sənədlərlə davamlı işləmək imkanı verir. 
Vebinar və ya onlayn seminar - bu ad real vaxt rejimində 
veb-texnologiyaların köməyi ilə təşkil edilən təqdimat, mü-
hazirə, seminar və ya kursu ifadə etmək üçün istifadə olunur. 
Vebinar zamanı onun iştirakçıları öz kompüterlərinin yanında 
olurlar və onlar arasında əlaqə internet vasitəsilə hər bir iştirak-
çının kompüterində quraşdırılmış yüklənə bilən proqram və ya 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
95 
veb proqram vasitəsilə həyata keçirilir. Vebinarların əsas 
xüsusiyyəti interaktivlik, məlumatları nümayiş etdirmək, ver-
mək, almaq və müzakirə etmək bacarığıdır.