|
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
55
- elan edilmiş dissertasiyanın video, fon fraq-
mentləri, vizual materiallar və s. ilə möhkəmləndirilməsi;
əticələr - bu məsələ ilə bağlı deyilənlərin hamı-
sının xülasəsi (8, s. 70).
Müəllim planın neçə bəndini təqdim edəcək, o qədər
dəfələrlə tezisdən nəticəyə qədər yuxarıdakı yolu getməli olur.
Təcrübə göstərir ki, gənc mühazirəçilərin çatışmazlıq-
larının əksəriyyəti tərkibindədir. Ən ümumi çatışmazlıqlar
bunlardır:
1) mövzunun açıqlanmasını çətinləşdirən lazımsız hissə-
lərin və detalların olması; mümkün qədər çox material verməyə
çalışmaq;
2) hissələrin uyğunsuzluğu (uzun giriş, aydın olmayan
sonluq, əsas məsələyə ikincidən daha az yer verilir);
3) təqdimatın qeyri-müəyyənliyi - nəzəriyyə ilə faktlar
arasında əlaqənin pozulması, reallığa istinadlarla dəstəklənmə-
yən nəzəri əkslər;
4) əsas mövzudan uzaqlaşma, təfərrüatlara maraq, o za-
man ki, faktlar və misallar məqsədə aparan əsas yolda deyil,
ondan yayınır;
5) aydın aralıq nəticələrin olmaması. Mühazirəçinin əsas
vəzifəsi faktları bildirmək deyil, mühazirənin hər bir məsələsini
izah etmək, şərh etmək, ümumiləşdirmək və nəticə çıxarmaqdır
(12, s. 115).
Ümumi nəticələr. Bunlar deyilənlərin hamısının nəticə-
sidir. Deyirlər ki, nitq qətiyyətlə başlayıb, qəti şəkildə bitmə-
lidir. Son hissə də digər hissələr kimi diqqətlə planlaşdırıl-
malıdır. Onlar mühazirənin bütün məzmununu dərk etməyə,
onun əsas fikrini vurğulamağa kömək edir. Yekun hissədə
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
56
lazımi ümumiləşdirmə aparıla bilər, nəzəri və faktiki nəticələr
çıxarılır. Buna nail olmaq üçün hansı üsullardan istifadə olu-
nur, nəticələrin təxmini strukturu necə ola bilər?
1. Mühazirənin əsas müddəalarının qısaca təkrarı (aydın,
yığcam ifadə). Girişdə deyilənlərin mümkün təkrarı (dəyişdiril-
məsi).
2. Deyilənlərin ümumiləşdirilməsi, ümumi nəticə.
3. Perspektivlərin göstəricisi.
4. Tapşırıqların, arzuların təyin edilməsi (14, s. 102).
Nəticə kimi sitat, alleqoriya və s. istifadə edə bilərsiniz.
Lakin bütün bunların mövzu ilə nisbi əlaqəsi ola bilən girişdən
fərqli olaraq, burada illüstrasiya mühazirədə deyilənlərin ma-
hiyyətinə ciddi şəkildə uyğun gəlməlidir. Çıxışı aktual olmayan
zarafatla bitirmək tövsiyə edilmir - bu, mühazirəçinin mövzuya
qeyri-ciddi münasibəti təəssüratı yarada bilər.
Nitqi çoxlu xırda əlavələrlə bitirməməlisiniz, məsələn:
“Sonda əlavə etmək istərdim...” (16, s. 74). Bu əlavələr yaddaş-
larda qalacaq və nitq təəssüratı yarımçıq qoyacaq. Və müha-
zirəçinin qaydalara əməl etməyə vaxtı olmadığını və buna görə
də mühazirəni bitirməli olduğunu deməsi çox pisdir: müha-
zirəçi vaxtı hesablamağı bacarmalıdır.
7. Mühazirə planının yekun variantının seçilməsi. Təq-
dimat forması üzərində işləmək.
Mühazirənin keyfiyyəti ilk növbədə məzmun zənginliyi,
nəzəri səviyyəsi, həyatla, təcrübə ilə əlaqəsi, kompozisiya və
məntiqi qurulması və təqdimatın inandırıcılığı ilə müəyyən edi-
lir. Bununla belə, keyfiyyətli mühazirə üçün təqdimat forması
vacibdir: dilin düzgünlüyü, ifadəliliyi, emosionallığı, əyani
vəsaitlərdən istifadə.
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
57
Mühazirənin səmərəliliyinin mühüm şərti - onun forma
və məzmununun vəhdəti, fikir və sözün harmoniyası. Hər dü-
şüncənin özünəməxsus ifadəsi, öz dizaynı lazımdır. Qeyd
etmək lazımdır ki, şifahi təqdimatın məzmunu və formasının
ayrıca təhlili yalnız maarifləndirmə məqsədləri üçün icazə ve-
rilir. Mühazirələrdə, canlı yaradıcılıq prosesində onlar bölün-
məzdir. Məzmun hər addımda formanın tabeçiliyini tələb edir
və o da öz növbəsində istər-istəməz məzmuna müdaxilə edir,
onu təkmilləşdirir və ya pisləşdirir. Məzmunu hər bir ifadədə
onun tələblərinə uyğun olan forma ilə əlaqələndirmək lazımdır.
Yaxşı mühazirə forma və məzmunun birləşməsidir, dialektik
vəhdətidir.
Forma üzərində işləmək məzmunun təşkilindən az
mürəkkəb və vaxt aparan iş deyil. Burada mühazirəçinin şəx-
siyyətindən, xarakterindən, üstünlüklərindən, yəni şəxsiy-
yətindən çox şey asılıdır. Məhz dizaynda hər bir mühazirəçinin
yaradıcı “mən”i ən qabarıq şəkildə ifadə olunur, onun üslubu,
bir mühazirəçinin nitqini digərinin nitqindən fərqləndirən, ona
fərdi ifadə verir.
Mühazirə zamanı formanı, onun effektivliyini təkmilləş-
dirmək üçün aşağıdakı ardıcıllıqla aşağıdakı hədəf parametr-
lərindən istifadə etməyi tövsiyə edirik:
1) emosiyaların təxribatı;
2) problemə diqqət yetirmək;
3) biliyin yayılması;
4) niyyətlərin yaradılması;
5) fəaliyyət üçün motivasiya;
6) bacarıqların inkişafı (18, s. 36).
Do'stlaringiz bilan baham: |
