Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

təşkili və keçirilməsi yolları 
27 
etmək üçün icmal cədvəllərdən, diaqramlardan, alqoritmlərdən 
geniş istifadə edir. 
Fənnin tədrisinin yekun mərhələsində yekun mühazirə-
dən istifadə olunur. O, informasiyanın yeni müstəvidə ümumi-
ləşdirilməsinə, müəyyən dərəcədə biliklərin sistemləşdiril-
məsinə, tələbələrin nailiyyətlərini, fənni mənimsəməkdə uğur-
larının dinamikasını nümayiş etdirmək məqsədi daşıyır. Bu 
mühazirə fənlərarası və fənlərarası əlaqələri, gələcək tədqiqat 
perspektivlərini nümayiş etdirmək üçün əla fürsətdir. 
Ənənəvi mühazirələr arasında icmal mühazirələri xüsusi 
yer tutur. Bir qayda olaraq, bu tip dərslər dövlət attestasiyasına 
təqdim olunan fənlər üçün nəzərdə tutulub. Çox vaxt intizamın 
öyrənilməsi və təkrar mühazirələrdə ona qayıtmaq vaxt baxı-
mından uzaqlaşdırılır, buna görə də belə bir mühazirənin əsas 
məqsədi əsas biliklərin aktuallaşdırılmasıdır. Digər tərəfdən, 
onun zamanı bütün kursun və ya onun modullarının elmi-
konseptual və konseptual əsasları əsasında elmi biliklərin daha 
yüksək səviyyədə sistemləşdirilməsi həyata keçirilir (69). 
İcmal mühazirəsinin növləri bunlardır: 
-bu kursun elmi-konseptual sistemini təşkil edən bütün 
nəzəri müddəaları qısa şəkildə əks etdirən təkrar-təkrar mü-
hazirə; 
-öz işində ciddi çətinliklərə səbəb olan kursun bölmə-
lərini vurğulayan icmal materialını tamamlayan və aydınlaş-
dıran məsləhət mühazirəsi. Bəzən belə bir mühazirə elə qurulur 
ki, vaxtın 50%-i auditoriyada yaranan konkret suallara cavab 
verməyə həsr olunur (15, s. 36). 
Qeyri-ənənəvi mühazirə növlərinin təsnifatına gəlincə, 
onları innovativ təhsil texnologiyaları toplusuna yaxınlaşdır-

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
28 
maq, tədris materialının ötürülməsinə bir qədər fərqli yanaş-
maların axtarışı haqqında danışmaq üçün bütün əsaslar var. 
Əsas odur ki, onlar yuxarıda göstərilən təsnifata zidd deyil, ilk 
növbədə informasiya formasında fərqləndiyindən onun üzvi 
tamamlayıcısı hesab oluna bilər. Qeyri-ənənəvilər kateqoriya-
sına aşağıdakılar daxildir: 
Mini mühazirə. O, müəllim tərəfindən istənilən növ dər-
sin əvvəlində fənn mövzularından biri üzrə on dəqiqə ərzində 
aparıla bilər. 
Çoxməqsədli mühazirə ayrı-ayrı elementlərin mürəkkəb 
qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanır: materialın tədarükü, onun konso-
lidasiyası, tətbiqi, təkrarlanması və nəzarəti. 
Problemli mühazirə təqdim olunan problemin həlli üçün 
çoxşaxəli yanaşmaların aprobasiyasıdır. Tələbələrin şəxsi 
axtarışlarını, axtarış və tədqiqat fəaliyyətini gücləndirir. İdrak 
fəallığı yüksək olan qruplarda ilk mərhələlərdə müəllim mü-
hazirəni elə qura bilər ki, o, problem qoyur və qruplar qar-
şısında onun həllinin mümkün yollarını nümayiş etdirir. Gələ-
cəkdə siz qismən axtarış metodlarına keçə bilərsiniz, yəni: mü-
hazirəçi problemli vəziyyət yaradır və tələbələri həll yolu 
tapmağa təşviq edir. Beyin həmləsi mühazirəsi kimi problemli 
mühazirə belə təşkil olunur. Mühazirələrdə adətən bir neçə qru-
pun olması faktından istifadə edərək zamanla problemin öz 
həllini təmin etməli olan komandalar yaradılır. Müəllim yalnız 
cavabın düzgünlüyünə deyil, həm də arqumentlərə nəzarət edir 
və lazım olduqda - dəftərlərdə qeyd olunan ətraflı şərh verir. 
Problemli təlimin zirvəsi evristik metodlardan istifadədir, 
yəni mühazirəyə hazırlaşan müəllim tədris materialını elə seçir 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin