Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
101 
Seminarda müzakirəyə hazırlaşmaq üçün müəllimin hərə-
kətləri aşağıdakı kimi müəyyən edilə bilər: 
narın məqsədi haqqında düşünmək; 
əsas məsələlərinin seçilməsi və formalaş-
dırılması; 
ər referat verilirsə, onda: 
ərtibi və məruzəçinin təyin 
edilməsi; 
ərrəd planın tərtibinə köməklik və onun yazılması 
ilə bağlı məsləhət; 
ə vermək; 
ənin inkişafı üçün seminarın əlavə 
suallarının tərtib edilməsi; 
ələbələr üçün seminar üçün praktiki tapşırıqların tərtib 
edilməsi; 
ə çıxışların, dinləyicilərin sual və iradlarının 
dinlənilməsi, növbəti əsas və əlavə sualların müzakirəyə çıxa-
rılması; 
əyə irad, irad, sual, düzəliş, əlavə və dəqiqləş-
dirmə şəklində müdaxilə; 
ə gələcək üçün hədəf-
lərin müəyyən edilməsi; 
əqsədə nail olma dərəcəsinin qiymətləndirilməsi; 
ələcək üçün nəticələr (69). 
Tələbələr seminar üçün hesabat hazırlamayıbsa, müəllim 
adətən çıxış etməyi təklif edir. Amma belə olmadıqda kimin 
çağırılmalı olduğunu əvvəlcədən müəyyən etmək lazımdır. Bir 
neçə tələbə çıxış etmək istəsə, söz onların ən zəifinə verilməsi 
tövsiyə olunur. Güclü, yaxşı hazırlanmış şagird ilk söz deyəndə 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
102 
onun əhatəli cavabı müzakirə olunan məsələ ilə bağlı hər hansı 
fəaliyyətin qarşısını ala bilər. Zəif və ya orta şagirdin perfor-
mansı həmişə əlavə və dəqiqləşdirmələrə yer buraxır və bu, 
digər tələbələrin fəaliyyəti üçün zəruri şərtdir. 
İlk çıxış zamanı belədir: 
ətlə izləmək, onun güclü və zəif 
tərəflərini əzbərləmək və ya yazmaq; 
-ayrı sözlərin tələffüzü istisna olmaqla, cavablar 
zamanı şagirdin buraxdığı nöqsanları və səhvləri düzəltməmək, 
lakin sualın mahiyyətindən kənara çıxarsa, onun nitqini düzgün 
istiqamətə yönəltməlisiniz; 
əyin, əks 
halda başqalarının diqqəti yayına bilər; 
ətlə 
dinləsinlər və seminarda nə haqda danışacaqlarını yazsınlar 
(62, s. 41). 
Birinci şagird nitqini bitirdikdən sonra ona əlavə suallar 
vermək tövsiyə edilmir, onlar bütün qrupun qarşısında veril-
məlidir. Sualı tərtib etməzdən əvvəl qrupun diqqətini cəlb 
etmək, ona təxminən aşağıdakı sözlərlə müraciət etmək artıq 
deyil: “Bütün qrupa sual ...” (65). 
Bir sıra suallar vermək, hətta heç kim əvvəlki nitqi əlavə 
etmək istəmədikdə belə zəruridir. Əgər belə tələbələr varsa, 
onlara istədikləri kimi çıxış etmək imkanı verilməlidir. Bu, qru-
pun birinci natiqi necə diqqətlə dinlədiyini görməyə imkan 
verir və eyni zamanda ümumi təşəbbüsü artırır. 
Seminar zamanı cavablarda təkrarların olmamasına əmin 
olmaq, birinci çıxışda hansı boşluqların aradan qaldırıldığını 
qeyd etmək lazımdır. Daha sonra qrupa hamısının buraxdığı və 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
103 
ya səhv əhatə etdiyi suallar verilməlidir. Əgər onlar haqqında 
danışmaq istəyən insanlar yoxdursa, cavab vermək üçün xüsusi 
tələbələrə zəng edə bilərsiniz. 
Qrup zəif hazırlıqlı olduqda mövzunun aktiv müzaki-
rəsini təşkil etmək daha çətindir. Belə hallarda müəllim dərhal 
aparıcı suallar verməyə məcbur olur və seminarın uğuru onun 
nə qədər məharətlə aparılacağından çox asılıdır. 
Əlavə suallar nəinki aydın və qısa olmalıdır, həm də 
tələbələrin fikirlərini ifadə etmək istəyini yaratmalıdır. Bunun 
üçün müzakirə aparmaq çox faydalıdır, nə üçün auditoriyaya 
müraciət edib hər kəsin hər hansı yanlış (bəzən də düzgün) 
mövqe ilə razılaşıb-razılaşmadığını, bu barədə başqa fikir ol-
madığı halda soruşmaq lazımdır. Bəzən danışmaq təklifi 
konkret tələbələrə ünvanlana bilər. Müzakirə elementləri semi-
narı əhəmiyyətli dərəcədə canlandırır. 
Dərsi yekunlaşdıraraq və tələbələrin çıxışlarını qiymət-
ləndirərkən onların səhvlərini düzəltmək, çatışmazlıqları gös-
tərmək lazımdır, lakin bunu növbəti seminarda çıxış etmək 
istəyini oyatmaq üçün etmək lazımdır. Zəif tələbələr və ya sus-
mağa üstünlük verənlər üçün xüsusi incəlik lazımdır. Əgər on-
ların biliklərində və ya fikirlərini ifadə etmək bacarığında cüzi 
də olsa irəliləyişi vaxtında qeyd etsəniz, diqqətlə və müəyyən 
dərəcədə “qabaqcıl” təriflər söyləsəniz, bu, onların öz gücünə 
inamını gücləndirəcək, gələcək fəallığını artıracaq. 
Seminarın sonunda müəllim çox vaxt təkcə əsas çıxışlara 
deyil, həm də onlara əlavələrə görə qiymətlər qoyur. Dərsdə 
təşəbbüs göstərən tələbələrin qənaətbəxş və hətta zəif biliklə-
rini qeyd etmək tövsiyə edilmir. Yaxşı və əla qiymətləri yalnız 

---