Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
50 
Bütün bunlar mühazirə qeydlərində öz əksini tapıb. 
Konspekt əsas müddəaların, mövzuların və nəticələrin xülasə-
sidir. Bu, fikirləri birləşdirməyə, onları sistemə daxil etməyə 
kömək edir. Lakin mühazirə mətnini hazırlayarkən özünüzü 
dinləyicinin (kursant, tələbə) yerində təsəvvür etməyə imkan 
verən mövqeləşdirmədən istifadə etmək faydalıdır. Tədris olu-
nanlar ilk növbədə mühazirəçi üçün maraqlı olmalıdır. O za-
man öz marağı ilə bütün tamaşaçıları ələ keçirməlidir. 
Mühazirənin mütləq maraqlı olmadığını eşitmək qeyri-
adi deyil. Necə ki, öyrənmə prosesi əyləncəli deyil, əziyyətli, 
zəhmətlidir. Bu fikirlə razılaşmaq mümkün deyil, çünki orta 
əsrlərdə sxolastika dövrü bitib. Bununla bağlı B.T.Badmayevin 
ifadəsini misal gətirmək yerinə düşərdi: “Maraqsız mühazirə 
mövzuları yoxdur, sadəcə olaraq onların darıxdırıcı təqdimatı 
var. Söhbət mövzularda deyil, onlara dərs deyən insanlardan 
gedir” (59, s. 111). 
Digər tərəfdən, mühazirəni şouya çevirmək üçün heç ki-
mə müəllim lazım deyil. Əsas odur ki, material tədarükünə 
düzgün yanaşma tapın. Mühazirənin maraqlı keçməsi üçün adı-
çəkilən müəllifin fikrincə, bir neçə psixoloji şərtlərə riayət 
etmək lazımdır, yəni: 
1. Bu elm sahəsində biliklərə yiyələnməsində tələbənin 
(kursantın, tələbənin) şəxsi mənasını dərk etməsi. “İnsan üçün 
zəruri və faydalıdırsa, bu, artıq maraqlıdır, çünki maraq ehti-
yacın müəyyən təzahürüdür”. 
2. Tədris olunan materialın yeniliyi haqqında auditori-
yanın məlumatlı olması. Bir qayda olaraq, bu cür yenilik yeni 
biliklərin əvvəllər məlum olan faktların, hadisələrin və s. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
51 
3. Tələbələrin (kursantların, tələbələrin) təfəkkürünün sti-
mullaşdırılması. Mühazirəçidən “nə və necə” öyrənməzdən 
əvvəl onların “niyə və nədən” sualı olmalıdır (61, s. 71). 
Yüksək peşəkar mühazirəçiləri fərqləndirən məhz bu 
psixoloji vəziyyətə diqqət yetirilməsidir. Onlardan birinin yara-
dıcılıq üslubunu təhlil edərək, E.N.Zaretska çox mühüm 
nəticəyə gəlir: “İnsan üçün heç nə izah oluna bilməz, onu yal-
nız özbaşına təxmin etməyə məcbur etmək olar. intellektual 
hücum” (65). 
Nəzəri məzmun zənginliyi, fakt və hadisələrin düzgün 
işıqlandırılması, onların məharətlə təqdim edilməsi böyük tər-
biyəvi əhəmiyyət kəsb edir. Məhz buna görə də mühazirəçi nə-
zəri mövqelərlə misalların uyğunluğuna xüsusi diqqət yetir-
məlidir. Mühazirədəki faktların sayını məharətlə seçmək va-
cibdir: əgər çox azdırsa, mühazirənin əsas ideyası inandırıcı 
görünməyəcək və çox olarsa, dinləyici çətin olacaq. və ya mü-
hazirənin əsas fikrini başa düşmək mümkün deyil. 
Təcrübəli mühazirəçilər adətən mühazirənin hər bölməsi 
üçün əsas fikri sübut edən 3-5 misal seçirlər. Bu kifayətdir, 
çünki tamaşaçılar az sayda faktların siyahısını yaxşı bilir və 
nitqin əsas mövzusunun inkişafını izləyə biləcəklər (63). 
Mühazirəçi materialı təqdim edərkən təzə və etibarlı 
faktlara istinad etməlidir, məlumat mənbəyini göstərməlidir. 
Fikirlərinizi təsdiqləmək üçün ən böyük səlahiyyətlilər-
dən sitatlar seçmək çox vacibdir. Sitatlar mühazirədə məntiqi 
və ya psixoloji arqument rolunu oynaya bilər, çünki onlara da-
ha çox təklif gücü verilir. Buna görə də onlardan yalnız mü-
hazirə materialını həqiqətən inandırıcı etdikdə, mühazirəçinin 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin