Azamat Muxiddinov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Azamat Muxiddinov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
tařsirlansa ham u holda baribir yana chugŘurlashi tarkibidagi tovush 
artikulyatsiyalariga eřtibor qiladi. Exolalik reaksiyaning bu kоŘrinishi 
ish ham birinchi kоŘrinishi singari asosan umumiy ragŘbatlantiruvchi 
rol оŘynaydi. Exolalik reaksiyaning uchinchi kоŘrinishi qоŘyidagicha: 
bolalarga chugŘurlash etapida yоŘq tovushlar talaffuz etiladi. Biroq 
bunda оŘzining akustikoartikulyatsion belgilari bоŘyicha atrofdagilar 
talaffuziga yaqin tovushlar bоŘladi. Bu holda bola tovush obrazining 
tařsiri ostida oldinga bir qadam tashlaydi, chunki uning 
artikulyatsiyasi berilgan tovushga tоŘgŘri kelishi kerak. Bunday 
turdagi ragŘbatlantirishlar kоŘrinishidan chugŘurlash tarkibini 
boyitishda birmuncha samaralidir. Exolalik reaksiyaning uchinchi 
kоŘrinishi tařsiri ostida bu etap rivojlanishi uchun qоŘyilgan dastur, 
ayniqsa uning tugashi bosqichida muayyan korrektivlar kiritilishi 
mumkin. A.D. Salaxova ham exolaliya hisobiga undoshlarni yumshoq 
va qattiq belgisiga kоŘra bir-biriga qarshi qоŘyib mařlumot olgani 
extimoldan xoli emas. KоŘrinib turibdiki, chugŘurlash etapining 
rivojlanishida bola eshituvining roli asosan ovoz reaksiyalarini 
umumiy raqbatlantirishga va bolaga nasliy berilgan artikulyatsion 
programmasini mařlum miqdorda tuzatishga olib keladi. Bolada 
nutqiy rivojlanish programmasini mavjudligi haqidagi taxminlar 
tоŘgŘri bоŘlsa, u holda bu programmani amalga oshirishda muayyan 
qonuniyat mavjud bоŘlishi kerak, xususan chugŘurlash etapida u yoki 
bu tovushlarning tartib bilan paydo bоŘlishi singari. Biroq shu 
paytgacha bu munosabatda biron-bir qonuniyatlarni aniqlash imkoni 
bоŘlmadi. Bolalar nutqi masalalari bilan shugŘullanuvchi olimlar 
kоŘrinishidan yakdil fikrdalar: chugŘurlash etapida hech qanday 
umumiy qonuniyatlar yоŘq va nutqgacha bоŘlgan davrda tovushlar 
tartibsiz paydo bоŘladi. R. Yakobson (1940-1942) bu borada shunday 
yozadi: nutq rivojlanishi jarayonida tovushlarni tanlash bevosita 
tilning tabiatiga bogŘliq va muammo haqiqiy lingvistik hisoblanadi. 
ChugŘurlash etapi tovushlari masalasida shunisi xarakterliki, bu yerda 
ularni 
оŘzlashtirish 
bоŘyicha 
hech 
qanday 
ketma-ketlikni 
оŘrnatishning keragi yоŘq. ChugŘurlash etapidan nutqga оŘtish etapi 
asosida tovush zahirasida yetishmaydigan tovushlarni оŘzlashtirish 
sodir bоŘladi. ChugŘurlashdan nutqga оŘtish stadiyasi haqida xuddi 

---