Az_rbaycan: _qtisadi inkisaf Proqramı (2000-2050)”, Bakı-2000, s_hf_: 17;
34
iqtisadi siyas(tin hazırlanması v( h(yata keçirilm(sind( veril(n q(rarların regionlar
v( (halinin ehtiyaclarını daha dolgun d(rk ed(n v( onlara daha “yaxın” olan
dair(l(r t(r(find(n verilm(sini t(min edir ki, bu da aparılan siyas(tin effektivliyinin
artırılmasını mümkün edir. Bu m(qs(dl( t(tbiq olunan proqramların icrasında da bu
prinsip n(z(rd( tutulur, onların h(yata keçirilm(sind( yerli icra v( özünüidar(
orqanlarının rolu artırılır, b(zi ölk(l(rd( is( proqramların icrası m(qs(dil( ayrı-ayrı
regionlar üzr( dövl(t, öz(l bölm( v( QHT nümay(nd(l(rind(n t(skil olunan
desentralizasiya edilmis icra orqanları t(skil edilir. Az(rbaycanda t(tbiq olunan
proqramların icrası is( kifay(t q(d(r m(rk(zl(sdirilmis v( qarısıq struktura malikdir.
Fikrimizc(, bu yönd( b(l(diyy(l(rin rolunu gücl(ndirm(k daha m(qs(d( uygun
olardı. _vv(la, b(l(diyy(l(r ölk( (razisinin daha genis dair(sini (hat( edir ki, bu da
t(tbiq olunan proqramın daha genis xalq kütl(l(rin( yayılmasını t(min ed(c(kdir.
_kincisi, b(l(diyy(l(r nisb(t(n daha demokratik, s(ffaf v( m(suliyy(tli idar(etm(
sistemini t(skil etm(y( imkan verir ki, bu da v(saitl(rin t(yinatı üzr( s(rf
edilm(sin( s(rait yaradır. _n n(hay(t hökum(t dövl(t proqramlarının icrası
prossesind( b(l(diyy(l(rin yaxından istirakını t(min etm(kl( onların yaradılandan
b(ri formalasmıs “simvolik qurum” reputasiyasını aradan qaldırmaqda böyük rol
oynayacaqdır;
Son olaraq onu qeyd ed(k ki, aqrar sektor _EÖ-l(rin yüks(k inkisaf etmis s(naye
c(miyy(tl(ri olması üçün ilkin t(kan olmusdur. Güclü s(naye, saglam s(h(r h(yatı yalnız
güclü v( saglam aqrar sektorun, k(nd m(skunlasmasının üz(rind( formalasaraq inkisaf
etmisdir. Bu baxımdan aqrar siyas(t dövl(tin s(naye, (rzaq, regional inkisaf, resurs,
ekoloji v( elmi-texniki siyas(tl(rl( qarsılıqlı (laq( v( v(hd(td( h(yata keçirilm(lidir.
35
N*tic* v* t*klifl*r
_ Aqrar sektor t(s(rrüfatçılıgın (n q(dim sferalarından biri olmaqla dünya iqtisadi
inkisafının bütün m(rh(l(l(rind(n keç(r(k müasir dövr( q(d(r g(lib çıxmısdır. Bu
m(rh(l(l(rin h(r birind( iqtisadiyyatdakı rolu d(yis(n v( inkisaf ed(n aqrar sektor
özü il( baglı n(z(ri baxıs v( siyasi doktrinaları da d(yism(y( m(cbur ed(r(k müasir
s(viyy(y( çatdırmısdır. H(min n(z(riyy( v( siyasi doktirnaları arasdırark(n dövl(tin
aqrar siyas(tinin m(qs(d v( v(zif(l(rinin sabit v( keçid iqtisadiyyatı s(raitind(
f(rql(ndikl(ri ortaya çıxsa da bu siyas(tin daim bir ümumi c(h(t( – aqrar sektorun
t(bi(tind(n ir(li g(l(r(k onun daim dövl(tin proteksionist yanasmasına ehtiyacı
olduguna – malik oldugu da açıqlıgı il( görünür;
_ Stabil iqtisadiyyat s(raitind( h(yata keçiril(n aqrar siyas(t t(dbirl(ri mövcud aqrar
münasib(tl(rin s(m(r(liliyini artıraraq, onların daha da inkisaf etdirilm(sin( xidm(t
edirs(, keçid iqtisadiyyatı s(raitind( köhn( münasib(tl(rin tamamil( aradan
qaldırılıb yenil(ri il( (v(z edilm(sin( xidm(t edir v( bu köhn( daxilind( ortaya
çıxaraq t(dric(n inkisaf ed(n yeni münasib(tl(ri mövcud buxovlardan azad etm(k
v( ya tamamil( yenil(rini formalasdırmaq yolu il( h(yata keçirilir. Bu baxımdan
stabil iqtisadiyyat s(raitind( aqrar siyas(t k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının qiym(t v(
buraxılıs s(viyy(sini lazımı h(dd( saxlamaq, onların sıgortalanmasını t(min etm(k,
dünya bazarlarında satısını subsidiyalasdırmaq, aqrar t(s(rrüfatlara xammal
yardımı göst(rm(k, torpaq v( su ehtiyatlarını qorumaq, aqrar elm sah(sind(
arasdırmaları genisl(ndirm(k, fermerl(rin kreditl(sdirilm( m(s(l(l(rini h(ll etm(k
kimi v(zif(l(ri yerin( yetirdiyi halda, keçid iqtisadiyyatı s(raitind( aqrar bazarın
liberallasdırılması, sektorda yeni mülkiyy(t münasib(tl(rinin formalasdırılması,
aqrar t(s(rrüfatların restrukturizasiyası, aqrar kommersiya infrastrukturunun v(
dövl(t t(minatı sisteminin yaradılması v(zif(l(rini h(yata keçirir;
_ Müasir dövrd( aqrar sektorun t(nziml(nm(sind( istifad( olunan metod v(
mexanizml(r iqtisadiyyatın dövl(t t(nziml(nm(sinin ümumi metod v(
mexanizml(rinin bu sektora uygunlasdırılmıs xüsusi formaları olmaqla özünd(
genis miqyaslı t(dbirl(r kompleksini birl(sdirir. Bu baxımdan (sas(n dolayı(iqtisadi)
tipl(rin( üstülük veril(n bu metod v( mexanizml(r yalnız kompleks, bir-biril(
(laq(li v( harmoniz( edilmis s(kild( t(tbiq edil(rs( mü(yy(n s(m(r( ver( bil(r v(
aqrar siyas(tin qarsısına qoyulmus m(qs(dl(r( nail olmaq olar;
_ Bazar iqtisadiyyatına keçid prossesinin (sas istiqam(tl(rind(n biri kimi mülkiyy(t
münasib(tl(rinin yenid(n qurulmasına s(rait yaradan dövl(tsizl(sdirm( v(
öz(ll(sdirm( prossesi ölk(mizin aqrar sektorunda torpaq islahatı, sovxoz v(
kolxozların islahatı v( emal-infrastruktur mü(ssis(l(rinin islahatı kimi üç (sas
istiqam(ti (hat( etmisdir. Bu islahatlar konseptual baxımdan (sas(n düzgün
s(kild( t(sbit edils( d( praktikada ciddi qüsurlarla müsahid( edilmisdir ki, bunların
da tam aradan qaldırılması çox ç(tindir. Lakin bundan sonra formalasdırılan siyas(t
mexanizml(ri il( onun agır n(tic(l(rinin yumusaldılmasına v( neytrallasdırılmasına
nail olmaq olar;
_ Dem(k olar ki, basa çatmıs aqrar islahatlar n(tic(sind( ölk( aqrar sektorunda bas
ver(n k(skin t(n(zzülün qarsısını almaq, daxili t(l(batın öd(nilm(sind( mü(yy(n
müsb(t n(tic(l(r (ld( etm(k mümkün olsa da, h(l( d( ölk(nin ixrac potensialında
ciddi gerilikl(r özünü göst(rir v( istehsal h(cmi v( m(hsuldarlıq mövcud imkanlar
baxımından xeyli asagıdır. Bu m(s(l(l(ri h(ll etm(k üçün növb(ti ill(rd( aqrar
siyas(tin qarsısında müt(r(qqi texnologiyalardan istifad(nin genisl(ndirilm(si,
dünya standartlarına uygun m(hsul istehsalı, yıgımı, t(darükü, saxlanılması,
36
qablasdırılması v( dasınması sisteminin formalasdırılması, soranlasma, eroziya, su
çatısmazlıgı v( x(st(likl(rl( mübariz(nin gücl(ndirilm(si, damazlıq v( seleksiya
isl(rinin s(m(r(liliyinin artırılması kimi istiqam(tl(rd( bir sıra v(zif(l(rin icra
edilm(si dayanmalıdır;
_ Son ill(r ölk(mizd( ümumi sahibkarlıq mühitinin, xüsusil( d( aqrar sahibkarlıq
mühitinin yaxsılasdırılması il( baglı bir sıra normativ-hüquqi aqtlar q(bul edilmis v(
hazırlanan proqramlarda qarsıdakı ill(r üçün bu sah(d( bir sıra t(dbirl(rin
görülm(si n(z(rd( tutulmusdur. Lakin h(mis( oldugu kimi ölk(mizd( problem
normativ-hüquqi s(n(dl(rin hazırlanması sah(sind( deyil, onlardan ir(li g(l(n
müdd(aların icrası sah(sind(dir v( hazırlanan bu normativ-hüquqi xarakterli
s(n(dl(rin reallasdırılmasındaki probleml(rin ortaya çıxması dig(r amill(rl( yanası,
mühüm d(r(c(d( bu aqtlardan ir(li g(l(n v(zif(l(ri h(yata keçir(c(k inzibatiinstutsional
qurulusun, basqa sözl( müvafiq idar(etm( strukturlarının qeyri-t(kmil
xarakter dasımasından asılıdır. Hal-hazırda aqrar sektorun idar(etm( strukturlarının
formalasma v( t(kmill(sm( prossesi davam ets( d(, h(l( d( K(nd T(s(rrüfatı
Nazirliyi v( Torpaq v( X(rit(ç(km( Komit(sinin hüquq v( v(zif(l(ri tam s(kild( birbirind
(n ayrılmamısdır. Aparılan funksional islahatlarla yanası bu sektorun
idar(etm( orqanlarında korrupsioner-bürokratik sistemin dagıdılması, onların
m(hsuldarlıgının artırılması, s(ffaflıq v( demokratizm (n(n(l(rinin kök salması v(
desentralizsiya meyll(rinin gücl(ndirilm(si istiqam(tl(rind( ciddi t(dbirl(rin
görülm(si vacibdir. Bu baxımdan dünya t(crüb(sind( q(bul olunan (n müt(r(qqi
texnologiyaları özünd( birl(sdir(n elektron hökum(t layih(l(rinin hazırlanaraq
sür(tl( h(yata keçirilm(si z(ruridir;
_ Aqrar siyas(tl( baglı dünya ölk(l(rinin t(crüb(sini arasdırark(n bel( bir ümumi
n(tic(y( g(lirik ki, ölk(l(rin inkisaf s(viyy(sind(n, aqrar sektorun (sas f(aliyy(t
sah(l(ri olub olmamasından asılı olmayaraq onların hamısında bu sektor dövl(tin
aktiv proteksionist siyas(tinin t(siri altında inkisaf etmis v( indi d( bu davam
etm(kd(dir. Yalnız 1994-cü il ÜTT-nin Uruqvay Raundunda aqrar istehsala daxili
subsidiyaları, bazara giris mane(l(rini, onların ixracını subsidiyalasdırmagı, qeyritarif
gömrük mane(l(rini aradan qaldırmagı n(z(rd( tutan K(nd T(s(rrüfatı
Sazisinin (Agreement on Agriculture) q(bul edilm(si il( bu sah(d( bir q(d(r
liberallasdırma müsahid( edilm(kd(dir. Bu baxımdan ölk(miz üçün d( dünyada
q(bul olunan yeni qaydalara uygun olaraq aqrar sektoru d(st(kl(m( t(dbirl(rini
özünd( birl(sdir(n saglam aqrar siyas(t mexanizml(rinin formalasdırılması v(
h(yata keçirilm(si növb(ti ill(rd( daha da aktuallıq k(sb ed(c(kdir;
37
Md*biyyat siyahısı
D*rslik v* monoqrafiyalar:
1. William J. Barber, “A History of Economic Thought”, October, 2002, orginally
published by Preager 1968 and Penguin 1967, Elektron kitab, s(hf(:
http://www.wesleyan.edu/css/readings/Barber/toc.htm;
2. Doç. Dr Arif Ersoy, “=ktisadi teoriler ve düsüncelerin gelisme tarihi”, II
Baskı, _zmir, 1990;
3. Henry W. Spiegel , “The Growth of Economic Thought”, Duke University Press,
Durhan, North Carolina, 1971;
4. Maurice Schiff and Alberto Valdes, World Bank, “Agriculture and
Macroeconomy”, Elsevier Science, Handbook of Agricultural Economics, Ed. By
B.Gardner and G. Rausser, March 24, 1998 revisions;
5. Gustav Ranis, “The evolution of development thinking: theory and policy”,
Economic Growth Center Yale Univercity, Center Discussion Paper No. 886, May
2004;
6. Claudio Bravo-Ortega, Daniel Lederman, “Agriculture and National Welfare
Around the World: Causality and International Heterogeneity since
1960”, WB Research Working Paper 3499, February 2005;
7. Campell R. Mcconnell, and Stenley L. Brue, “Economics: principles, problems,
and policies”,14’th edition, Irwin McGraw-Hill Companies, International Edition,
1999;
8. William Liefert and John Swinnen, “Changes in Agricultural Markets in
Transition Economies”, Economic Research Service United State Department of
Agriulture (ERS), Agricultural Economic Report No. AER806, March 2002;
9. Kamil Sadıqov, “Milli iqtisadiyyatın dövl*t t*nziml*nm*sinin konseptual
*sasları”, Bakı-1999;
10. L.T. Axundzad(, A._. _s(dov, “Aqrar Hüququ”, Bakı, “Qanun”, 2003;
11. “Economics”, Fourth edition, Roger A. Arnold, California State University, San
Marcos, South-Western College Publishing, Ohio, 1998;
12. Aziz Babacan, “Genel tarım politikaları çerçevesinde dogrudan gelir
ödemeler sistemi”, TC Devlet Planlama Teskilatı, Aralık, 1999,
http://ekutup.dpt.gov.tr/babacana/gelirode.pdf;
13. Zvi Lerman, Csaba Csaki, and Gershon Feder, “Land Policies and Evolving
Farm Structures in Transition Countries”, World Bank, January, 2002;
14. Johan Swinnen and Ayo Heinegg, “On the Political Economy of Land Reforms
in the Former Soviet Union”, Katholieke Universiteit Leuven, LICOS Centre for
Transition Economics, http://www.econ.kuleuven.ac.be/licos, Belgium, Discussion
Paper 115/2002;
15. Kimberly Stuart and C. Ford Runge, “Agricultural Policy Reform in the United
States An Unfinished Agenda”, University of Minnesota, Center for
International Food and Agricultural Policy, Working Paper WP96-3, October 1996;
16. John Baffes and Jacob Meerman, “From Prices to Incomes: Agricultural
Subsidization without Protection?”, The World Bank, June 13, 1997;
17. Russell L. Lamb, As. Professor Agricultural and Resource Economics NCSU,
“Consolidation in U.S. Agriculture And the role of Public Policy”, Prepared
for Southern Extension Meetings Williamsburg, Virginia, http://www.agecon.
ncsu.edu/faculty/lamb/lamb.htm;
38
18. Ed. Rosalie Targonski, “Outline of U.S. Government”, Office of International
Information Programs U.S. Department of State, 2000;
19. Won W. Koo and Jinqiang Lou, “The Relationship between the Agricultural
and Industrial Sectors in Chinese Economic Development”, Department of
Agricultural Economics Agricultural Experiment Station North Dakota State
University, Agricultural Economics Report No.368, January 1997;
20. Sylvie Demurger, Jeffrey D. Sachs, Wing Thye Woo, Shuming Bao, Gene Chang
and Andrew Mellinger, “Geography, Economic Policy and Regional
Development in China”, Harvard University Cambridge, Massachusetts,
http://post.economics.harvard.edu/hier/2002papers/2002list.html, Institute of
Economic Research March 2002;
21. Guo Li, Scott D. Rozelle and Jikun Huang, “Land Rights, Farmer Investment
Incentives, and Agricultural Production in China”, Department of
Agricultural &Resource Economics, UCD ARE Working Papers (University of
California, Davis), Paper 00-024, 2000;
22. _slam _brahimov, “Aqrar iqtisadiyyatın aktual probleml*ri”, “T(hsil”, Bakı,
2002;
23. H._. Allahverdiyev, K.S. Qafarov, _.H. _hm(dov, “=qtisadiyyatın dövl*t
t*nziml*nm*si”, D(rslik, Nasir n(sriyyatı, Bakı, 2002;
24. Elsad Abdullayev, “=nzibati hüquq”, D(rslik, Bakı, 2001;
25. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, “Economics”, McGraw-Hill Education, Seventh
edition, 2003;
26. Yair Mundlak, Donald F. Larson and Al Crego, “Agricultural Development:
Issues, Evidence, and Consequences” Policy Research Working Paper 1811,
The World Bank Development Research Group, August 1997;
27. Klaus Deininger, Gershon Feder, “Land Institutions and Land Markets”, Policy
Research Working Paper 2014, The World Bank Development Research Group
Rural Development, November 1998;
28. John F. M. Swinnen and Hamish R. Gow, “Agricultural credit problems and
policies during the transition to a market economy in Central and
Eastern Europe”, Policy Research Group Working Paper No.6, 1997;
29. Erik Mathijs and Johan F. M. Swinnen, “The economics of agricultural
decollectivization in East Central Europe and the Former Soviet Union”,
Policy Research Group Working Paper No.9 (Revision of No. 1), May 1997;
30. J. Mohan Rao, Servaas Storm, “Agricultural Globalization in Developing
Countries: Rules, Rationales and Results”, Working Paper Series No.71,
Political Economy Research Institute University of Massachusetts Amherst,
December, 2002;
31. Kimberly Ann Elliott, “Agricultural protection in rich countries: how did we
get here?”, Center for Global Development and Institute for International
Economics, Working Paper No.47, September, 2004;
32. John R. Heath, “Agriculture Policy Reform in the ECA Transition
Economies, 1991-2002”, An Assessment of the World Bank’s Approach, The
World Bank Operations Evaluation Department (OED), 2003;
33. Bruce Gardner, “Causes of Rural Economic Development”, Working Paper 03-
09, Department of Agricultural and Resource Economics The University of
Maryland, College Park, 2003;
34. Johan F. M. Swinnen, “An explanation of land reform choices in Central and
Eastern Europe”, Policy Research Group Working Paper No.5;
39
35. Laurence Smith, “Options in Agricultural Policy”, Contributing Paper, Prepared
for Thematic Review IV.2: Assessment of Irrigation Options, For further
information see http://www.dams.org/;
36. Jason G. Hartell and Johan F. M. Swinnen, “Trends in agricultural price and
trade policy instruments since 1990 in Central European countries”,
Policy Research Group Working Paper No.4, Department of Agricultural Economics,
Katholieke Universiteit Leuven, March 1997;
37. Zafer Yükseler, “Tarımsal destekleme politikaları ve dogrudan gelir destegi
sisteminin degerlendirilmesi”, T.C Devlet Planlama Teskilatı, Agustos 1999;
38. Aziz Babacan, “Genel tarım politikaları çerçevesinde dogrudan gelir
ödemeleri sistemi”, T.C Devlet Planlama Teskilatı, Aralık 1999;
39. Ceren Aydın, “Dünya ticaret örgütü tarım müzakereleri, AB ve Türkiye’nin
pozisyonları”, Avrupa Birligi Genel Sekreterligi, Tarım ve Balıkçılık Dairesi,
Uzmanlık Tezi, Ankara, Mayıs, 2004;
40. Susan Rose-Ackerman, “Hakimiyy*t v* Korrupsiya: s*b*bl*r, n*tic*l*r v*
islahatlar”, (_ngilis dilind(n t(rcüm(), Bakı, 2004;
M*qal*l*r:
41. Hans P. Binswanger and Klaus Deininger, “Explaining Agricultural and
Agrarian Policies in Developing Countries”, Forthcoming in the Journal of
Economic Literature, March 11, 1997;
42. De Janvry Alain, “The Role of Land Reform in Economic Development:
Policies and Politics”, American Journal of Agricultural Economics, 63, May,
1981, pp. 384-392;
43. Johnston B. F, and Mellor J. W, “The role of agriculture in economic
development”, American Economic Review, 1961, 51;
44. Ahmet Büke, “E-devlet Kavramı ve Türkiye’de E-devlet”,
http://www.izto.org.tr/rapor/edevletd.htm, _zmir Ticaret Odası, 15 Ocak 2002;
45. Zvi Lerman, “Agriculture in Transition Economies: From Common Heritage
to Divergence”, Agricultural Economics, 26, 2001, pp.95-114;
R*smi s*n*dl*r:
46. “AR Konstitusiyası”, 12.11.1995;
47. “Aqrar islahatın *sasları haqqında” AR Qanunu, 18.02.1995;
48. “Sovxoz v* kolxozların islahatı haqqında” AR Qanunu, 18.02.1995;
49. “Torpaq islahatı haqqında” AR Qanunu, 16.07.1996;
50. “Sovxozların, kolxozların v* k*nd t*s*rrüfatı m*hsullarının istehsalı il*
m*sgul olan dig*r hüquqi v* fiziki s*xsl*rin (e`mal mü*ssis*l*rind*n
basqa) vergi borclarının silinm*si haqqında”, 26.03.1999;
51. “Kredit ittifaqları haqqında” AR Qanunu, 02.05.2000;
52. “Taxıl haqqında” AR Qanunu, 16.06.2000;
53. “AR-nin Mülki M*c*ll*si”, 01.09.2000;
54. “AR-nin Vergil*r M*c*ll*si”, 01.01.2001;
55. “K*nd t*s*rrüfatı m*hsulları istehsalçılarına müdd*tli vergi güz*stl*rinin
verilm*si haqqında”, AR Qanunu, 27.11.2001;
56. “Dövl*t satınalmaları haqqında” AR Qanunu, 27.12.2001;
57. “K*nd t*s*rrüfatında sıgortanın stimullasdırılması haqqında” AR Qanunu,
18.06.2002;
40
58. “Qiym*t v* tarifl*rin s*rb*stl*sdirilm*si haqqında”, AR Prezidentinin
f(rmanı, 02.01.1992;
59. “Aqrar islahatların sür*tl*ndirilm*sin* dair b*zi t*dbirl*r haqqında” AR
Prezidentinin f(rmanı, 22.03.1999;
60. “AR-d* aqrar bölm*nin idar*etm* sisteminin t*kmill*sdirilm*si
haqqında” AR Prezidentinin f(rmanı, 04.02.2000;
61. “AR-nin Sahibkarlıga Köm*k Milli Fondu Haqqında Msasnam*nin t*sdiq
edilm*si haqqında” AR Prezidentinin f(rmanı, 27.08.2002;
62. “Aqrar bölm*d* idar*etm*nin t*kmill*sdirilm*si t*dbirl*ri haqqında” AR
prezidentinin s(r(ncamı, 23.10.2004;
63. “Aqrar bölm*d* lizinqin genisl*ndirilm*si sah*sind* *lav* t*dbirl*r
haqqında”, AR prezidentinin s(r(ncamı, 23.10.2004;
64. “1999-2000-ci ill*rd* AR-d* aqrar islahatların d*rinl*sdirilm*si v* k*nd
t*s*rrüfatında sahibkarlıgın inkisafına köm*k göst*rilm*sin* dair dövl*t
proqramı”, 09.11.1999;
65. “AR-da 2002-2006-cı ill*rd* aqrar bölm*nin inkisafına dair proqram”,
17.10.2002;
66. “AR Regionlarının sosial-iqtisadi inkisafı dövl*t proqramı (2004-2008)”,
11.02.2004;
67. “K*nd t*s*rrüfatı m*hsullarının istehsalçılarına neft m*hsullarının
güz*stli satısı bar*d*”, 49 W-li NK Q(rarı, 26.03.1999;
68. “Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel =htisas Komisyonu
Raporu”, Sekkizinci Bes Yıllık Kalkınma Planı, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Planlama
Teskilatı(DPT) DPT: 2516 – Ö_K: 534, Ankara 2000;
69. “Az*rbaycanın Statistik Göst*ricil*ri 2004”, AzStat, Bakı 2004;
Do'stlaringiz bilan baham: |