Az rbaycan re s publ kas I t hs L naz rl y az rbaycan dövl t qt sad un vers tet



Download 175,47 Kb.
bet3/4
Sana29.04.2017
Hajmi175,47 Kb.
#7831
1   2   3   4

1 Respublikanın ümumi _razisi:

a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılır:

b) B_l_diyy_ mülkiyy_tin_ verilib:

c) Öz_ll_sdiril_c_k torpaqlar:

8600 min ha

3800 min ha

2700 min ha

2100 min ha

100

44,2

31,4

24,4

2 Öz_ll_sdiril_c_k torpaqlardan:

a) Mövcud h_y_tyanı sah_ + z_bt etm_k yolu il_

h_y_tyanı kimi istifad_ edil_n torpaqlar:

b) K_nd t_s_rrüfatı v_ dig_r dövl_t _h_miyy_tli

mü_ssis_l_rin istifad_sind_ saxlanacaq olanlar:

c) _sgal altında olan sah_:

165514+57800 =

223314 ha

112400 ha

300000 ha

100

10,6

5,3

14,3

3 Öz_ll_sdirilm_si n_z_rd_ tutulan torpaqlardan

xüsusi mülkiyy_t_ veril_c_k:

1464,3 min ha

69,8

4 Xüsusi mülkiyy_t_ verilm_si n_z_rd_ tutulan

torpaqlardan “Torpaq islahatı haqqında” qanunun

11-ci madd_sin_ uygun olaraq 5%-_ q_d_ri

22M_nb_:“Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004;

27

b_l_diyy_nin ehtiyat fondunda saxlanılacaq: 72709 ha 5,0

5 Xüsusi mülkiyy_t_ veril_c_k faktiki torpaq sah_si: 1391,6 min ha 95,0

6 Hal-hazırda xüsusi mülkiyy_t_ verilib: 1349,8 min ha 97,0

7 Xüsusi mülkiyy_t_ torpaq payı alacaq ail_l_r: 869,8 min 100

8 Xüsusi mülkiyy_t_ torpaq payı almıs ail_l_r: 838,2 min 96,4

9 Xüsusi mülkiyy_t_ torpaq payı alacaq _hali sayı: 3426239 100

10 Xüsusi mülkiyy_t_ torpaq payı almıs _hali sayı: 3302894 96,4

C*dv*l 2 6: 2004-cü il 1 yanvar tarixin( sovxoz v( kolxozların (mlakının

bölüsdürülm(si v(ziyy(ti23

_ Göst_ricil_r Miqdarı v_ ölçü vahidi %-l_ ifad_si



1 C_mi t_s_rrüfatların sayı:

a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılanlar:

b) Onlardan islahat aparılanlar:

1970

41 _d_d

1929 _d_d

100

2,1

97,9

2 _mlak payı alacaq v_t_ndasların sayı:

Onlardan _mlakı tam alanlar:

833592 n_f_r

785970 n_f_r

100

94,3

3 _slahat aparılan t_s_rrüfatlara m_xsus _mlakın

ümumi d_y_ri:

a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılanlar:

b) B_l_diyy_ mülkiyy_tin_ veril_nl_r:

c) Xüsusi mülkiyy_t_ verilm_si n_z_rd_ tutulan:

2662544 mln.manat

182931 mln.manat

609579 mln.manat

1870034 mln.manat

100

6,9

22,9

70,2

4 Faktiki olaraq xüsusi mülkiyy_t_ verilmis _mlak: 1801784 mln.manat 96,4

_slahatların aparılmaga baslanıldıgı 1996-cı ild(n bu vaxta q(d(r k(nd t(s(rrüfatı

istehsalı orta hesabla h(r il 5%-( q(d(r artmıs, bu sektorun m(sgulluqdakı payı is(

1996-cı ild(ki 31,8%-d(n 2003-cü ild( 40%-( yüks(lmisdir. H(min ill(r (rzind( aqrar

sektorun ÜDM-d(ki payı 33,1%-d(n 19,8%-( düs(r(k ciddi bir azalma göst(rmisdir ki,

bu da dig(r sektorların, xüsusil( neft sektorunun iqtisadiyyatda daha yüks(k xüsusi

ç(kiy( yüks(lm(si il( izah oluna bil(r.

Bununla yanası h(min dövrd( aqrar sektorda t(s(rrüfat subyektl(rinin strukturuna

n(z(r yetirdikd( görürük ki, fermer t(s(rrüfatları da daxil olmaqla hüquqi s(xs

yaradaraq f(aliyy(t göst(r(n subyektl(rin sayında azalma, fiziki s(xs formasında

f(aliyy(t göst(r(nl(rin sayında is( artım müsahid( edilir ki, bu da sektorda

mü(ssis(l(sm(nin z(if olmasının göst(ricisidir. Hal-hazırda bu sektorda 12-i xarici

investisiyalı olmaqla 8125 müssis(, 10305 (d(d is( hüquqi s(xs yaratmadan f(aliyy(t

göst(r(n t(s(rrüfat subyekti (mt(( v( xidm(tl(rin istehsalı il( m(sgul olurlar(C*dv*l

26).

_slahatların baslandıgı dövrd(n indiy(d(k (ks(r k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının



istehsalında artım müsahid( edils( d(, pambıq, tütün, üzüm v( çay yarpagı kimi strateji

(h(miyy(tli m(hsulların istehsalında ciddi azalma müsahid( edilmisdir ki, bunları sovet

dövründ(ki r(q(ml(rl( ümumiyy(tl( müqayis( etm(k mümkün deyildir. Bununla yanası

bu dövrl(r (rzind( m(hsuldar mal-qara sayında da donuzlar istisna olmaqla artım davam

etmisdir.

Hal-hazırda istehsal olunan (ks(r k(nd t(s(rrüfatı m(hsulları daxili bazarda

reallasır, sad(c( meyv( v( t(r(v(z sah(sind( istehsalın mü(yy(n hiss(si, xüsusil( qonsu

ölk(l(r( olmaqla ixrac edilir.

Bel(likl(, yuxarda göst(ril(n(r (sasında qeyd ed( bil(rik ki, islahatlardan sonra

aqrar sahibkarlıqda daxili t(l(batın öd(nilm(si yönünd( müsb(t meyll(r (m(l( g(ls( d(,

ölk(nin ixrac potensialında ciddi gerilikl(r bas vermis, m(hsul istehsalının h(cmi v(

23M_nb_: “Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004;

28

m(hsuldarlıq mövcud imkanlardan istifad( v( s(m(r(lilik baxımından asagı s(viyy(d(



olmusdur ki, bu da öz növb(sind( aqrar t(s(rrüfatların inkisafının v( genisl(nm(sinin

qarsısını alan faktordur.

Bitkiçilik sah(sind( m(hsul h(cminin v( m(hsuldarlıgın bel( asagı s(viyy(d(

olmasına s(b(b kimi yüks(k m(hsuldar toxum növl(rinin kifay(t q(d(r olmamasını, bitki

mühafiz( vasit(l(rinin, kimy(vi madd(l(rin çatısmamasını, t(s(rrüfatdaxili suvarma

s(b(k(l(rinin b(rbad v(ziyy(t( düsm(sini, suyun çatısmamasını, torpaqların

soranlasaraq münbitliyinin asagı düsm(si v( erroziyaya ugramasını, emal s(nayesinin

iqtisadi c(h(td(n z(ifliyini, m(hsulun t(darükü, saxlama, qablasdırma, dasıma, v(

marketinq sisteml(rinin yeni t(s(rrüfatçilıq s(raitin( uygun qurulmamasını göst(r(

bil(rik. Heyvandarlıqda is( bel( bir v(ziyy(tin yaranması yem bazasının z(ifliyi, o

cüml(d(n yay v( qıs otlaqlarının sorlasması, erroziyaya ugraması, t(bii ot ehtiyatlarının

azalması, x(st(likl(rin artması, d(rman preparatlarının çatısmaması, baytarlıq xidm(ti

s(b(k(sinin, damazlıq v( seleksiya isl(rinin asagı s(viyy(d( olması v(.s baglıdır.

C*dv*l 2 6: Aqrar sektor üzr( b(zi göst(ricil(rin dinamikası24

_ Göst_ricil_r 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

1 K\t istehsalı artımı(%) 3 -6,1 6,2 7,1 12,1 11,1 6,4 5,6

2 K\t ÜDM-d_ payı (%) 33,1 26,1 25,7 25,1 22,7 22,5 18,4 19,8

3 M_sgulluqda payı (%) 31,8 29,0 30,8 - - 39,9 40,1 40,0

4

_stehsal struktru(%):



a)Bitkiçilik

b)Heyvandarlıq

58,7

41,3

59,0

41,0

60,9

39,1

57,2

42,8

57,6

42,4

60,0

40,0

60,1

39,9

58,2

41,8

5

Sahibkarlıq subyektl_ri:

a)Hüquqi s_xs

b)Fiziki s_xs qismind_

10173

-

10376

-

10335

-

10521

-

8461

-

8994

3469

8439

5313

8125

10305

6 Fermer t_s_rrüfatları - - - - 3248 2604 2589 2607

7 Xarici invest-lı mü_ssi-r - - - - 2 4 11 12

8

B_zi m_hsulların

istehsalı (min. t):

a)Taxıl

b)Pambıq

c)Tütün

d)Kartof

e)T_r_v_z

f)Bostan m_hsulları

g)Üzüm

h)Meyv_ v_ gil_meyv_

i)Çay yarpagı

921,4

274,1

11,7

155,5

424,1

41,9

308,7

324,4

9,4

1127,1

124,6

15,1

223,4

495,4

57,1

145,3

330,9

1,6

950,3

112,9

14,6

312,5

502,3

78,8

144,2

390,6

0,9

1098,3

96,8

8,6

394,1

670,8

206,3

112,5

436,5

2,7

1540,2

91,5

17,3

469

780,8

261

76,9

477

1,1

2016,1

83,6

12,7

605,8

916,4

290,9

68,1

497,5

1,4

2195,9

80,4

3,3

694,9

974,6

330,3

62,1

516,8

1,4

2057,8

99,6

4,7

769,0

1046,3

356,7

65,0

572,1

0,9

9

Taxıl ehtiyatı(min. t):

a)_lin _vv_lin_

b)Ümumi yıgım

c)_dxal

d)_xrac

114,3

881,5

557,5

-

-

-

-

-

113,8

926,3

616,2

-

102,9

1075

731,6

-

155,3

1508,9

780,8

2,6

332,0

1970,4

667,1

2,5

478,4

2148,0

703,1

6,9

710,9

2010,6

876,8

4,5

10 _t ehtiyatı (min.t):

a)_lin _vv_lin_

b)_stehsal

c)_dxal

d)_xrac

2,6

82

31,9

-

-

-

-

-

4,8

99,9

56,5

-

6,4

104,6

43,8

-

6,6

108,7

33,0

-

6,7

114,1

24,3

-

6,7

124,6

25,0

-

6,7

134,4

29,5

-

11

Süd ehtiyatı(min.t):

a)_lin _vv_lin_

b)_stehsal

c)_dxal

d)_xrac

15,1

826,5

253,7

0,2

-

-

-

-

16,6

946,5

213,1

1,6

18,6

993,4

197

-

19,5

1031,1

144,4

-

20,3

1073,7

169,6

-

21,1

1119,8

263,1

-

22,0

1167,8

222,7

0,1

24M_nb_: “Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004;

29

12

Kartof ehtiyatı(min.t):

a)_lin _vv_lin_

b)_stehsal

c)_dxal

d)_xrac

97,1

155,5

59,3

0,1

-

-

-

-

147,5

312,6

49,8

-

200

394,1

38,6

-

251,7

469,0

49,4

0,5

299,5

605,8

59,8

0,2

386,9

694,9

89,2

1,2

503,8

769,0

78,6

12,4

13

Meyv_ ehtiyatı(min.t):

a)_lin _vv_lin_

b)_stehsal

c)_dxal

d)_xrac

76,9

458,3

71,1

15,6

-

-

-

-

96,4

533,6

33,3

8,2

87,5

549

15,9

27,9

87,0

553,9

11,4

52,1

87,8

565,6

8,7

33,4

89,7

578,9

11,3

79,1

55,8

637,1

14,8

129,2

14 Mal-qara sayı(min bas):

a)Qaramal

b)Qoyun v_ keçil_r

c)Donuzlar

1682

4644

30,4

1780

4922

23,4

1844

5267

21,0

1913

5512

26,1

1961

5774

19,7

2021

6086

18,6

2097

6560

16,9

2178

6986

19,8

15 Balıq ovu (ton) 9938 - 22800 21253 19122 18700 21900 23300

Göründüyü kimi bundan sonra dövl(tin qarsısında aqrar sektorla baglı yeni bir

m(rh(l( - islahatlar n*tic*sind* yaranmıs yeni bazar münasib*tl*ri v*

strukturlarının k*miyy*t v* keyfiyy*t baxımından daha da

t*kmill*sdirilm*sin* imkan ver*n inkisaf strategiyalarının qurulması v*

reallasdırılması m*rh*l*si dayanmısdır. Bu m(rh(l(nin ugurla aparılması is( aqrar

siyas(t mexanizml(rinin daha da t*kmill*sdirilm*sini t(l(b edir.

Ölk(d( (lverisli makroiqtisadi mühiti t(min etm(kl( ilk növb(d( aqrar siyas(ti

h(yata keçir(c(k dövl(t orqanlarının f(aliyy(tinin t(kmill(sdirilm(sin( ehtiyac vardır.

Basqa sözl( hüquqi-instutsional sistem aparılması n(z(rd( tutulan aqrar siyas(tin

m(qs(dl(rini lazımı s(viyy(d( reallasdırmaga imkan ver(c(k s(viyy(d( olmalıdır. Bu

baxımdan asagıdakı istiqam(tl(rd( isl(r görülm(lidir:

1. H(r seyd(n (vv(l idar(etm( orqanlarında mövcud korrupsioner-bürokratik

sistem aradan qaldırılmalıdır. Bel( ki, dövl(t idar(etm( sistemind( bas alıb ged(n

korrupsiya halları mövcud strukturun hansı formada qurulmasından asılı

olmayaraq idar(etm( sistemini iflic v(ziyy(t( salır v( qanunların reallasdırılması

qarsısında ciddi t(hlük(y( çevrilir;

2. Aqrar sah(d( idar(etm( strukturlarının mümkün olan q(d(r ixtisarı v(

m*hsuldarlıqlarının artırılması z(ruridir. Hal-hazırda dövl(t idaretm( sistemi

sah(sind( qlobal meyll(rd(n biri ondan ibar(tdir ki, dövl(t öz(l bölm(nin f(aliyy(t

göst(r( bil(c(yi bütün sferaları bu sektora t(hvil verm(lidir v( ya h(min sferalara

öz(l bölm(ni c(lb etm(lidir. Ölk( aqrar sektorunda keçmis sovet sistemind(n

qalma elmi-t(dqiqat, bitki mühafiz(si, baytarlıq xidm(ti, meliorasiya v( su

t(s(rrüfatı strukturları h(l( d( f(aliyy(t göst(rir v( onların (ks(ri (slind( praktiki

olaraq öz funksiyalarını yerin( yetir( bilmirl(r. Mümkündür ki, bu strukturların

(ks(ri öz(ll(sdirilsin v( ya onların funksiyalarını h(yata keçir( bil(c(k modern

öz(l qurumların yaranması stimullasdırılsın v( n(tic(d( bu sah(l(rd( dövl(t

idar(etm( orqanlarını h(m k(miyy(t baxımdan kiçiltm(k, h(m d( onların

stimullasdırıcı v( n(zar(t funksiyalarını gücl(ndirm(k mümkün olsun. Basqa

sözl(, idar(etm( orqanları öz büdc(l(rini yalnız pes(kar idar(etm( sisteminin

qurulmasına yön(ldirl(r ki, bu da onların m(hsuldarlıgını yüks(ldir. Bura h(mçinin

K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyi il( Dövl(t Torpaq v( X(rit(ç(km( Komit(si arasında

s(lahiyy(t bölgüsünün d(qiql(sdirilm(sini, basqa sözl( paralel idar*çilik

“x(st(liyi” nin aradan qaldırılmasını da aid etm(k olar;

3. _dar(etm( orqanlarında s*ffaflıq v* demokratizm gücl(ndirilm(lidir. Bel( ki,

bazar iqtisadiyyatı s(raitind( dövl(t idar(etm( orqanları bir növ v(t(ndasların v(

ya bazar subyektl(rinin verdiyi vergil(r hesabına maliyy(l(s(r(k onlara xidm(t

etm(li olan qurumlardır. Bu baxımdan onların f(aliyy(ti kifay(t q(d(r s(ffaf v(

30

demokratik idar(çilik prinsipl(ri (sasında qurulmalıdır. N(tic(d( h(min qurumların



f(aliyy(tinin getdikc( daha da t(kmill(sdirilm(sin(, onların etibarının

yüks(ldilm(sin( v( bazar subyektl(ri arasında saglam r(qab(tin t(min edilm(sin(

nail olmaq olar;

4. _dar(etm( sistemind( desentralizasiya meyli gücl(ndirilm(lidir. Bunda m(qs(d

bir t(r(fd(n m(hsuldarlıq v( s(m(r(liliyi t(min etm(kdirs(, dig(r t(r(fd(n ictimai

xidm(tl(ri xalqa yaxınlasdırmaq v( demokratik idar(etm(ni gücl(ndirm(kdir. Bu

m(qs(dl( aqrar sektorda dövl(t idar(etm( oraqanları funksiyalarının mühüm bir

hiss(sinin onların yerli strukturlarına v( ya yeni yaranmıs b(l(diyy( orqanlarına

ötürülm(si t(min edilm(lidir;

5. Son ill(r dünya ölk(l(ri arasında genis yayılmaga baslayan elektron hökum*t

(e-government – e-hökum(t) layih(l(rinin ölk(mizd( d( t(tbiq edilm(si

bütövlükd( dövl(t idar(etm( orqanlarını ist(r k(miyy(t, ist(rs( d( keyfiyy(t

baxımından köklü d(yisiklikl(r( m(ruz qoya bil(r ki, bu da onların daha s(m(r(li

f(aliyy(t göst(rm(l(rin( s(rait yaradacaqdır. _n ümumi formada dövl(t v(

v(t(ndas münasib(tl(rinin internet vasit(sil( elektron s(kild( qurulmasını

n(z(rd( tutan e-hökum(t sistemi ild(n il( çox genis sah(l(ri (hat( etm(kd(dir.

Hal-hazırda ölk(mizd( d( bu sistem kort(bii olsa da yayılmaga baslamısdır. Artıq

bir sıra nazirlik, dövl(t komit(si v( komissiyaları elektron dövl(t sisteminin b(zi

üstünlükl(rind(n istifad( etm(y( çalısır, lakin aqrar sektorun dövl(t idar(etm(

orqanları h(l( d( bu prossesd(n dem(k olar ki, k(nardadır. _g(r bu orqanlarda

e-hökum(t sistemi dogru düzgün qurularsa _nternet texnologiyaları h(min

orqanların xalqa açıq olan infromasiyalarını (ld( etm(yi, elektron s(sverm(,

elektron vergil(ndirm( v( ya dig(r öd(m(l(ri köçürm(yi, v(t(ndasların dövl(t

orqanlarının idar(edilm(sind( istirakını asanlasdırmagı, onlarla dövl(t m(murları

arasında sıx (laq(nin qurulmasını t(min ed(c(kdir;

Bu gün k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının qiym(tl(ri, basqa sözl( fermerl(rin g(lirl(ri

bazar konyukturasından h(ddind(n artıq asılıdır v( dem(k olar ki, dövl(tin t(nziml(m(

t(dbirl(rind(n k(narda qalmısdır. Ölk(d( qiym(tl(r liberallasdırılsa da, dövl(tin dolayı

yollarla qiym(tl(rin formalasdırılmasına t(siri gücl(ndirilm(lidir. Bu zaman qiym(t

s(viyy(sinin qorunması, t(klifi m(hdudlasdırmaqla qiym(t s(viyy(sinin qorunması, h(d(f

qiym(ti v( ya aradakı f(rqin öd(nilm(si, ikili qiym(t sistemi v( birbasa g(lir öd(m(si

kimi (vv(l göst(rdiyimiz qiym*t mexanizml*rind(n genis istifad( edilm(si

mümkündür.

Bütövlükd( ölk( iqtisadiyyatı il( yanası aqrar sektorun kreditl( t(minatı sah(sind(

d( ciddi ç(tinlikl(r vardır. Bu gün ölk( sahibkarlıgının kreditl( t(min edilm(si m(qs(dil(

Sahibkarlıga Köm(k Milli Fondu f(aliyy(t göst(rir. Lakin bu Fondun resurslarının

m(hdud, dig(r kommersiya banklarının kredit d(r(c(l(rinin v( t(l(b etdikl(ri girov

m(bl(ginin yüks(k, xüsusil( d( (ks(rininin qısamüdd(tli olması bütün sahibkarlıq

subyektl(ri kimi aqrar sahibkarlıq subyektl(rin( d( kredit resurslarını (ld( etm(k

baxımından ç(tinlikl(r yaratmaqdadır. Aqrar sektorun strateji (h(miyy(tini n(z(r( alaraq

bu problemi h(ll etm(k üçün ilk növb(d( (ks(r ölk(l(rd( genis t(tbiq olunan v( t(sis

kapitalında dövl(tin istirak etdiyi Aqrar Kreditl*sdirm* Bankı yaradılmalıdır. Bununla

yanası dig(r bir istiqam(t kimi aqrar istehsalçılar arasında Kredit =ttifaqlarının

yaradılmasına dövl(t d(st(yinin gücl(ndirilm(sini göst(rm(k olar.

Hal-hazırda aqrar istehsalçılarımız sıgorta sistemind(n dem(k olar ki, k(nardadadır.

Aqrar sektorun sıgortalanmaya (n çox ehtiyacı olan sektorlardan oldugunu n(z(r( alsaq

mövcud v(ziyy(tin n( q(d(r acınacaqlı oldugu ortaya çıxır. _lk növb(d( dövl(t qüvv(d(

olan “K*nd t*s*rrüfatında sıgortanın stimullasdırılması haqqında” qanunundan

ir(li g(l(n v(zif(l(rini h(yata keçirm(k istiqam(tind( ciddi t(dbirl(r görm(lidir. Bununla

31

yanası bütövlükd( ölk( üzr( sıgorta kompaniyalarının inkisafına köm(k göst(rm(kl(



b(rab(r, onların aqrar sektora yön(lm(l(rini t(min ed(c(k t*sviq mexanizml*ri

hazırlamalıdır. N(hay(t, sonradan miqyasını daha da genisl(ndirm(k s(rti il( b(zi

ekstermal (razil(rd( f(aliyy(t göst(r(n aqrar istehsalçılar üçün m*cburi sıgorta

sistemi d( t(tbiq edilm(lidir.

Aqrar istehsalçılara t(tbiq olunan vergi güz*stl*rinin davam etdirilm(si il( yanası,

hesab edirik ki, onlara yanacaq, gübr(, toxum v( dig(r növ m(hsullar üzr( xammal

subvensiyası da verilm(lidir. Xüsusil( d( ölk(mizd( aqrar istehsalda m(hsuldarlıgın

asagı oldugunu n(z(r( alsaq, bu sektorda m(hsuldarlıgı kifay(t q(d(r yüks(ld( bil(c(k

xarici toxum növl(rinin idxalında v( (ld( edilm(sind( dövl(tin aqrar istehsalçılar üçün

(lverisli s(rait yaratması mühüm (h(miyy(t k(sb edir. Bu zaman K(nd T(s(rrüfatı

Nazirliyi v( onun ayrı-ayrı qurumları t(r(find(n müxt(lif toxum banklarının yaradılması

da z(ruridir.

Hal-hazırda ölk(mizd( istehsal olunan k(nd t(s(rrüfatı m(hsulları Az(rbaycan

Respublikası t(r(find(n heç bir gömrük rüsum v( kvotasına m(ruz qalmadan ixrac edilir,

idxalda is( müxt(lif tarif v( qeyri-tarif m(hdudiyy(tl(ri vardır. Aparılan bu proteksionist

siyas(t (sas(n dogru hesab oluna bil(r. Lakin hesab edirik ki, tarif v( qeyri-tarif

m(hdudiyy(tl(rin( m(ruz qalan m*hsulların siyahısı da daim t(kmill(sdirilm(lidir.

Çünki onların arasında el( m(hsullar ola bil(r ki, idxal m(hsul olmasına baxmayaraq

aqrar istehsalın bu v( ya dig(r m(rh(l(sind( istifad( olunan z(ruri m(hsullar olsunlar.

Bununla yanası artıq yerli istehsalçılar t(r(find(n rahatlıqla istehsal oluna bil(n, lakin

asagı m(hsuldarlıqla xarakteriz( olunan bir sıra m(hsulları t(dric(n idxal m*hsulların

r*qab*tin* açmaq lazımdır ki, h(min m(hsulların yerli istehsalçıları idxal m(hsulların

t(siri il( daha ucuz v( keyfiyy(tli m(hsul (ld( edilm(sin( imkan ver(n istehsal

texnologiyalarını t(tbiq etm(kd( maraqlı olsunlar. Bu zaman idxal olunacaq m(hsullara

yüks(k keyfiyy(t standartlarının t(tbiq edilm(si d( n(z(rd(n qaçmamalıdır. _ks halda

t(tbiq edil(n mexanizm lazımı s(m(r(ni ver( bilm(z.

Fermerl(rin masın v( avadanlıqlarla, bütövlükd( k(nd t(s(rrüfatı texnikası il( t(min

edilm(si m(qs(dil( aqrar lizinqin inkisafına yardım göst(rilm(lidir. Hal-hazırda bu

m(qs(dl( “Aqrolizinq” s(hmdar c(miyy(ti f(aliyy(t göst(rir. Hesab edirik ki, bu

c(miyy(tin f(aliyy(tini t(min etm(k m(qs(dil( dövl(t büdc(sind(n ayrılan v(sait ild(n il(

artırılmalı v( s(hmdar c(miyy(tin texnikasından istifad( ed(n fermerl(r( istifad(

haqqlarını istehsal etdikl(ri m(hsulun bir qismini natural formada dövl(t ehtiyat

fondlarına t(hvil verm(kl( öd(m(l(ri üçün d( s(rait yaradılmalıdır. Bununla yanası aqrar

sektora (lverisli lizinq xidm(ti göst(r(n dig(r bazar subyektl(rini t(sviq xarakterli

mü(yy(n isl(r d( görülm(lidir.

Ölk( aqrar sektorunun böyük investisiya potensialı olmasına baxmayaraq bu

potensialdan dem(k olar ki, istifad( edilmir. 1996-cı ild(n b(ri iqtisadiyyata qoyulan

investisiyaların t(xmin(n 15-20%-i qeyri-neft sektoruna yön(ldilmisdir ki, bunun da cüzi

bir hiss(si aqrar sektorun payına düsür. Bu sektorda xarici investisiya qoyulusları da

h(ddind(n artıq azdır. Bu gün aqrar sektorda 8 mind(n artıq hüquqi s(xs f(aliyy(t

göst(rdiyi halda onların yalnız 12-i xarici investisiyalı mü(ssis(l(rd(n ibar(tdir. N(tic(d(

bu sektorda m(hsuldarlıgın yüks(ldilm(sin( xidm(t ed(c(k xarici texnika v(

texnologiyanın, marketinq-satıs t(crüb(sinin (ld( edilm(si imkanları asagı düsür. Bunun

üçün dövl(tin investisiya siyas(tinin qarsısında duran (sas v(zif(l(rd(n biri aqrar sektora

xarici investisiyaları c*lb etm*k olmalıdır. Xüsusil( bu istiqam(td( görül(c(k

t(dbirl(r arasında ölk(nin müxt(lif (razil(rind( azad iqtisadi zonaların yaradılmasını

z(ruri hesab edirik. Dövl(t investisiyaları is( (sas(n aqrar infrastruktura, baytarsanitar,

texniki n(zar(t, fitosanitar, toxumçulugun v( damazlıq isl(rinin h(yata

keçirilm(sin(, aqrotexservis xidm(tl(ri s(b(k(sinin yaradılmasına, mövcüd meliorasiya32

irriqasiya sisteml(rinin b(rpası v( yenid(n qurulmasına, yeni sisteml(rin tikilm(si

hesabına suvarılan torpaqların su t(minatının yaxsılasdırılmasına, torpaqların

soranlasmasının qarsısının alınmasına, magistral kollektorlar vasit(sil( sor suların

mane(siz X(z(r d(nizin( axıdılmasına, su çatısmazlıgının aradan qaldırılması, bu

m(qs(dl( yeni su anbarlarının, magistral kanalların v( dig(r su t(s(rrüfatı obyektl(rinin

tikilm(sin(, torpaqların eroziyasına qarsı müvafiq t(dbirl(rin h(yata keçirilm(sin(,

torpaqların rekultivasiyası layih(l(rinin hazırlanmasına, torpaq kadastrının v( torpaq

bazarının yaradılmasına yön(ldilm(lidir. Bunlarla yanası dövl(t t(r(find(n fermerl(r(

yardım m(qs(dil(, onların ist(r daxili, ist(rs( d( xarici bazarlarda öz m(hsullarını

reallasdırmalarına imkan ver(n birjaların, auksionların yaradılması, s*rgil(rin t(skili,

topdansatıs anbarlarının qurulması t(min edilm(lidir. Bu zaman yerli fermer

m(hsullarının tanıdılmasında müxt(lif reklam vasit(l(rind(n d( istifad( edilm(lidir. Aydın

m(s(l(dir ki, bir sıra k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının ümumi reklamından onun istehsalı

il( m(sgul olan bütün istehsalçılar faydalana bilirl(r. Bu m(qs(dl( K(nd T(s(rrüfatı

Nazirliyinin televiziya v( dig(r kütl(vi informasiya vasit(l(rind( ölk(mizin ayrı-ayrı k(nd

t(s(rrüfatı m(hsulları il( baglı vaxtasırı reklam m*hsulları yerl(sdirm(si s(m(r(li ola

bil(r.


Aqrar siyas(t mexanizml(rinin t(kmill(dirilm(sinin dig(r bir istiqam(ti aqrar

sektorun elmi t(minatı il( baglıdır. Bu gün Az(rbaycan elminin ümumi t(n(zzülü

ç(rçiv(sind( aqrar elmin s(viyy(si d( acınacaqlı v(ziyy(td(dir. N(tic(d( elml( (laq(si

qırılmıs aqrar sektor m(hsuldarlıq, keyfiyy(t v( m(hsul çesidliyi kimi göst(ricil(r

baxımından gerid( qalır. Mövcud v(ziyy(ti aradan qaldırmaq üçün dövl(t bütövlükd(

elmin inkisafına v( xüsusi olaraq da aqrar elmin inkisafına böyük h(cmd( maliyy(

resursları ayırmalıdır. Bununla yanası K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyind( struktur islahatları

apararaq orada aqrar elmin inkisafı v( aqrar sektorun informasiya t(minatına xidm(t

ed(n qurumlar yaradılmalıdır. Bu m(s(l(d( ABS t(crüb(sind(n yararlanmq olar. Bel( ki,

ABS-da aqrar sektorun idar(edilm(si m(s(l(l(ri il( m(sgul olan ABS K(nd T(s(rrüfatı

Departamentind( aqrar sektorun strateji probleml(rinin h(lli il( baglı arasdırmalar

aparan Aqrar Arasdırma Xidm*ti(Agricultural Research Service),elmi t(dqiqatçılardan

tutmus genis xalq kütl(l(rin( q(d(r bütün istifad(çil(ri informasiya il( t(min ed(n Milli

Aqrar Kitabxana(National Agricultural Library) v( ixraca xidm(t v( onun t(sviq

edilm(si agentliyi kimi f(aliyy(t göst(rm(kl( ABS-ın biznes maraqları v( fermerl(ri üçün

xarici ölk(l(r( aqrar arasdırmalarla baglı müt(xx(sisl(r gönd(r(n Xarici Aqrar Xidm*ti

(Foreign Agricultural Service – FAS) f(aliyy(t göst(rir.

Bununla yanası qısa müdd(td( K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyinin z(ngin informasiya

resurslarına daxil olmaq imkanı ver(n web ünvanı, biri aqrar sektorun cari

m(s(l(l(rin(, dig(ri is( aqrar elmin müxt(lif istiqam(tl(ri il( baglı arasdırmalara h(sr

olunmus iki dövrü n*sri f(aliyy(t( baslamalıdır.

Ölk(mizd( aqrar sektorun (sas probleml(rind(n biri d( aqrar sektor subyektl(rinin

t(skilatlanma s(viyy(sinin asagı s(viyy(d( olmasıdır. Bunun (sas s(b(bl(rind(n biri

h(min subyektl(rin daha çox fiziki s(xs statusunda f(aliyy(t göst(rm(l(ri il( baglıdırsa,

dig(ri dövl(tin bu sah(d(ki siyas(tinin z(ifliyi il( baglıdır. Aqrar t(s(rrüfat subyektl(rinin

yüks(k s(kild( t(skilatlanması h(m onların öz hüquq v( v(zif(l(rini daha s(m(r(li

s(kild( reallasdırmalarına, h(m d( aqrar siyas(tin formalasmasında yaxından istirak

etm(l(rin( s(rait yaradar ki, bu da dövl(tin yürütdüyü aqrar siyas(tin effektliyinin

artırılmasına xıdm(t etmis olar. Bu baxımdan hesab edirik ki, ölk(nin bütün aqrar

t(s(rrüfat subeyktl(rini özünd( birl(sdir(n, onların m*nafel*rinin ifad*çisi olan

qurumların yaradılması v( onların t(sviq edilm(si aqrar siyas(tin (sas

istiqam(tl(rind(n biri olmalıdır.

33

Bu gün ölk(mizd( aqrar siyas(tin h(yata keçirilm(sind( d( proqramlı yanasmadan



genis istifad( olunur. Lakin h(yata keçiril(n proqramların qarsısına qoydugu v(zif(l(ri

daha s(m(r(li s(kild( yerin( yetirm(si üçün bir sıra istiqam(tl(rd( t(kmill(sdirm(

t(dbirl(rinin görülm(si d( vacibdir:

_ Proqramların hazırlanma pressesinin s*m*r*liliyi yüks*ldilm*lidir: Bu

m(qs(dl( ilk növb(d( dövl(t t(r(find(n etibarlı bir s(kild( isl(nib hazırlanan milli

v( regional s(viyy(li informasiya sistemin( ehtiyac vardır. Bel( ki, hazırlanan h(r

bir proqram mü(yy(n statistik v( ya analitik informasiyalar (sasında hazırlanır v(

bu informasiyaların etibarlılıq s(viyy(si n( q(d(r yüks(k olarsa, hazırlanan

proqramların ugur qazanmaq sansı da bir o q(d(r yüks(k olacaqdır. Ölk(mizd(

hazırlanan proqramlarla _EÖ-d( hazırlanan bir sıra proqramlar arasında müqayis(

apardıqda bu sah(d( n( q(d(r ciddi probleml(rin oldugunu görm(kd(yik. M(s(l(n,

regional inkisafla baglı proqrama diqq(t yetir(k. Proqramda ayrı-ayrı regionlar v(

rayonlar üzr( genis t(dbirl(r sistemi n(z(rd( tutulsa da bunların hansı sosialiqtisadi

informasiyalar (sasında t(yin edildiyini açıq bir s(kild( görm(k mümkün

deyil. Regionlar yalnız bir sıra tarixi-cografi v( makroiqtisadi informasiyalar

(sasında xarakteriz( edilmisdir ki, fikrimizc( bu tipli informasiyalara dayanaraq külli

miqdarda maliyy(-investisiya ehtiyatlarını s(m(r(li bir s(kild(, regionların h(qiqi

ehtiyacları istiqam(tind( bölüsdürm(k mümkün deyil. Proqramların hazırlanması

m(rh(l(sind( diqq(t yetirilm(si z(ruri olan dig(r bir m(s(l( onun aid oldugu sah(

v( ümumilikd( c(miyy(t miqyasında müxt(lif hökum(t, qeyri-hökum(t

t(skilatlarının, ictimai birlikl(rin v( müst(qil ekspertl(rin fikirl(rinin öyr(nilm(sini,

proqramın hazırlanması prossesind( onların istirakını t(min etm(kdir. Bu,

proqramda c(miyy(tin (n müxt(lif t(b(q(l(rinin maraqlarını birl(sdirm(yi t(min

etm(kl( onun h(yata keçiril( bilm(k imkanlarını yüks(ldir. Bundan basqa dig(r

z(ruri m(s(l( d( xarici ölk(l(rin t(crüb(l(rind(n yararlanmaqdır. Bu m(qs(dl(

beyn(lxalq t(skilatlarla (m(kdaslıq artırılmalı, xarici ölk(l(rl( müt(xx(sis

mübadil(si genisl(ndirilm(lidir. Göst(rdiyimiz h(r üç m(s(l( üzr( ölk(mizd(ki

v(ziyy(t o q(d(r d( ür(k açan deyil;

_ Proqramların daha genis ictimaiyy*t t*r*find*n d*st*kl*nm*si t*min

edilm*lidir: Proqramın hazırlanmasında v( icrasında c(miyy(tin daha böyük

hiss(sinin istirakının t(min olunmasını n(z(rd( tutan bu prosses onun genis t(bligi

yolu il( qoyulmus h(d(fl(rinin (hali t(r(find(n düzgün d(rk edilib m(nims(nilm(si,

QHT-l(r, siyasi partiyalar v( ictimai birlikl(rin proqramın icrasında hökum(t(

mümkün q(d(r güclü d(st(k verm(si il( mümkündür. Bu h(m d( iqtisadi

demokratiyanın (sas prinsipidir. Artıq sübut olunmusdur ki, iqtisadi idar(çilikd(

insanların istirakı n( q(d(r genis ç(rçiv(d( t(min olunarsa, o zaman iqtisadi

inkisafın s(viyy(si d( bir o q(d(r yüks(k olacaqdır. Basqa sözl( iqtisadi

idar(etm(d( f(rdl(rin istirak s(viyy(sil( iqtisadi inkisaf düz müt(nasibdir25. Bunu

n(z(r( alaraq qeyd ed( bil(rik ki, Az(rbaycanda iqtisadi siyas(tin, h(mçinin aqrar

siyas(tin h(yata keçirilm(sind( (halinin istirak s(viyy(si çox asagıdır. Daha çox

demokratik t(sisatların z(if inkisaf etm(si n(tic(sind( ortaya çıxan bu meyl dövl(t

proqramlarının s(m(r(liliyini d( xeyli asagı salır;

_ Proqramların h*yata keçirilm*si mexanizmind* desentralizasiya meyli

gücl*ndirilm*lidir: Az(rbaycan hökum(tinin h(yata keçirdiyi iqtisadi siyas(t

daha çox m(rk(zl(sdirilmis xarakterlidir v( bu özünü dövl(t proqramlarının icrası

zamanı da göst(rir. Lakin müasir dünyada iqtisadi siyas(tin h(yata keçirilm(sind(

tamamil( (ks bir meyil, desentralizasiya meyli gücl(nmisdir. Bel( ki, bu mexanizm

25 Prof. Dr. Saleh M_mm_dov, “


Download 175,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish