Aylanma harakat

TO’G’RI CHIZIQLI HARAKAT DINAMIKASI

N

mg

T

T

f

1-rasm

2-rasm

3-rasm

4-rasm

Dinamika masalalarini yechayotganda eng avvalo bizni harakati qiziqtirayotgan jismga qanday kuchlar ta`sir qilayotganini aniqlab ol-ish kerak. Bu kuchlarni chizmada tasvirlash zarur. Bunda ko’rilayotgan kuchlar qanday jismlar tomonidan ta`sir qilayotganini aniq tasavvur qilish kerak. Nyutinning uchinchi qonunida ishtirok etadigan “ta`sir” va “aks ta`sir” kuchlari har xil jismlarga qo’yilganini doimo esda saqlash lozim. Berilgan jismga shu ikki kuchlarning birigina ta`sir qila oladi.

Odatda, masalalarda quyidagi tur kuchlar uchraydi.

1. 
   Bu kuch jismning og’irlik markaziga va yer markaziga yo’nalgan (1-rasm). Og’irlik kuchi analitik ko’rinishda qu-yidagicha yoziladi: . Ba`zan masalalarda “P og’irlikdagi jism” degan so’zlar tilga olinadi. Bu so’zlar jismga og’irlik kuchi qo’yilganligini bildiradi.
   
2. 
   (normal bosim kuchi). Bu kuch elastiklik kuchla-rining bir ko’rinishidir (2-rasm). Tayanch reaksiyasi jismlarning tegishli sirtgaga perpendikulyar bo’ladi. Tayanch reaksiyasining deformatsiya kattaligiga bog’lanishi odatda masalalarda ko’rilmaydi.
   
3. 
   va shunga o’xshashlarning tarangligi (3-rasm). Agar jismlar vaznsiz ip bilan bog’langan bo’lsa, u holda tarangligi ikkala jismga ham bir xil kuchlar bilan ta`sir qiladi. Bunda ip vazmsiz bloklar sistemasi orqali o’tkazilgan bo’lishi mumkin. Odatda, ip cho’zilmaydi deb hisoblanadi va ip tarangligining deformatsiyaga bog’lanishi ko’rilmaydi.
   
4. 
   Bu kuch jismlarning tegishish sirtiga urinma bo’y-lab yo’nalgan (4-rasm). Tinchlikdagi ishqalanish kuchining bir qiymatli emasligiga e`taborni jalb qilish muhimdir. Tich holatda ishqalanish ku-chi jismga qo’yilgan boshqa kuchlarning kattaligiga bog’liq holda noldan biror f_max=μN maksimal qiymatgacha o’zgrishi mumkin, bunda μ - ishqalanish koeffitsiyenti, N - normal bosim kuchi. Sirpanish paytida f= f_max ga teng bo’ladi.
   

Ishqalanish kuchining yo’nalishini aniqlash uchun quyidagi usulni qo’l-lash mumkin: