Ayev В. Ch., ndKirish «inson resurslari iqtisodiyoti» fanining predmeti va mazmuni L l. Inson resurslari to‘g’risida tushuncha

Khar. = --------------- ; S ish. 1 yil

Bu yerda: К bar - barqarorlik koeffitsienti;

S ish staj. - ish staji 1 yildan ko'p bo'lgan ishchilar soni; S ish 1 yil - 1 yil davomida ishga qabul qilinganlar soni.

Korxonalar qo'nimsizlik darajasini quyidagi tadbirlar yordamida kamaytirishi mumkin: mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil qilishni yaxshilash,

malakasiz va bir xil ishlarni qisqartirish, mehnat sharoitlarini sog’lomlashtirish,

ish joylarida mehnat mazmuni ishchilar malakasiga, shaxsiy qobiliyatlariga va

101

qiziqishlariga mos kelmasligining oldini olish, kadrlarning kasbiy o'sish va rivojlangan malaka oshirish tizimini tashkil qilish, turar-joy va maishiy sharoitlarini yaxshilash, m ehnatga haq to ‘lash va rag’batlantirishni takomillashtirish.

Q o‘nim sizlik m otivlarini tahlil qilish ham muhimdir. Alohida ishlovchilarning va kasbga oid guruhlarning ishdan bo‘shash sabablarini quyidagicha birlashtirish mumkin:

• 
  ishlab chiqarish-iqtisodiy sharoitlardan qoniqmaslik (mehnat sharoitlari va tashkil qilish, ish tartibi, oylik maosh miqdori, malaka va ma’lumotni oshirish imkoniyatlarining yo'qligi);
  
• 
  turar-joy va maishiy sharoitlardan qoniqmaslik (uy-joy, tibbiy xizmat, maktabgacha bolalar muassasalari bilan ta’minlanganlik, transport);
  
• 
  shaxsiy xarakterdagi motivlar (nikohdan o'tish, farzand tug’ilishi, boshqa uyga ko‘chib o‘tish);
  
• 
  boshqa sabablar. (96)
  

Xodimlar qo‘nimsizligi ko‘rsatkichi ishlovchilarning o‘z holicha ishga chiqmaslik hollari soni bian ham bog’liq. Absenteizmni hisoblashning standart turlari mavjud.

Xodimlardan foydalanish intensivligi darajasini quyidagi ko‘rsatkichlar yordamida tahlil qilish mumkin.

Ma’lum davr uchun bu koeffitsientlarning o‘zgarishi smenalar bo'yicha ishchilardan va uskunalardan foydalanilayotganligidan dalolat beradi.

Ishlab chiqarish omillarini rivojlantirish balansi va xodimga bo'lgan ehtiyojni aniqlash uchun ish joyidan reja-hisob birligi sifatida keng foydalanilayotgan sharoitda, xodim bilan komplektlashtirilganlik darajasi quyidagi formula bilan hisoblanishi mumkin. Mehnatni mexanizatsiyalash — korxonalar iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim muammolaridandir. Qo‘l mehnatini kamaytirish uchun mashina va mexanizmlar yordamida ishlovchi ishchilar salmog’i, mashina va mexanizmlar yonida yoki faqat qoi mehnati bilan band bo‘lganlar salmog’i hamda mashina va mexanizmlarni sozlash va ta’mirlash ishlarini bajaruvchilar salmog’i haqidagi ma’lumotlardan foydalaniladi.

Xodimdan foydalanish intensivligi korxona ishlab chiqarish quwatlarining o‘zgarishiga qarab tahlil qilinadi. Bunday quwat oshgan yoki uning ba’zi qismlari rekonstruksiya qilingan hollarda yordamchi hodimlar ham, ma’muriy-xo‘jalik

xodimlari ham ko‘payishi aniq. Shunday ekan, bu kategoriyalaming oshishini ishlab chiqarish quwatlari bilan bog’liq holda o'rganish zarur.

8.6.-jadvalda xodimlardan foydalanish intensivligini tahlil qilish imkonini beradigan ko'rsatkichlarning minimal yig’indisi berilgan.

Bu kategoriyadagi xodimlar mehnati nisbatan tejalishining umumiy o'lchamini, awalo, ikki guruh omillar qo‘shilishi natijalari sifatida tahlil qilish zarur:

102