Ayev В. Ch., ndKirish «inson resurslari iqtisodiyoti» fanining predmeti va mazmuni L l. Inson resurslari to‘g’risida tushuncha

54

migrantlar bir hududni cheklangan imkoniyatlar bilan tark etib, boshqa mintaqalarga katta imkoniyatlar bilan joylashib oladilar. Yangi joylami tanlashda masofa katta rol o‘ynaydi, chunki migrantlar yaqinroq masofalarga joylashishni xohlaydilar. Qishloq-shahar migratsiyasining har bir oqimi qishloq joylariga qarama-qarshi migratsiya oqimini vujudga keltiradi. Ravensteyn taklif qilgandek, shahar aholisi qishloq aholisiga nisbatan kam harakatdadir. Shuningdek, transport va aloqa vositalarining rivojlanishi, savdoning kengayishi va sanoatning o‘sishi ham migratsiyani kuchaytiradi.

O'tgan asrning oxirlaridan buyon bu qonunlar tadqiqotchilar tomonidan ko‘p marta tekshirildi va ularga tuzatishlar kiritildi. Migrantlarni jalb qilish va ko‘chirib chiqarish nuqtai nazaridan migratsiya sabablariga alohida e’tibor berilgan. Konkret shart-sharoitlarga qarab, yo jalb qilish omillari yoki turtib chiqarish omillari yohud ularning almashinib kelishi hal qiluvchi ahamiyatga egabo‘lishi mumkin. Bu konsepsiya yirik mintaqalararo oqimlar mexanizmini tushuntirib berishda muhim roi o‘ynaydi, chunki ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonida turli rayonlar o‘rtasidagi tafovutlar xususiyati o‘zgaradi. Bu hoi faqat keng hududga ega bo‘lgan davlatlar nuqtai nazaridan emas, balki xalqaro migratsiya uchun ham dolzarbdir, chunki bu evolyutsiya jarayonida migrantlarni

jalb qiluvchi va turtib chiqaruvchi mamlakatlar ham o‘zgaradi.

Ishchi kuchining migratsiyasi murakkab ijtimoiy-iqtisodiy jarayon sifatida turli obyektiv va subyektiv sabablar bilan belgilanadi. Bu sabablarni aniqlash va tasniflashning turlicha yondashuvlari mavjud. Migratsiya sabablarining butun

xilma-xilligi, odatda, tabiiy-iqlim, demograflk, etnik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa yiriklashgan guruhlar tarzida olib qaraladi. Aniq yo‘nalishlami o'rganishda migratsiya sabablarining mazmuni batafsillashtiriladi.

Migratsiyaning tabiiy-iqlim sabablari deganda, atrof-muhitning ta’siri tushuniladi. U iqlim, landshaft, ekologik tizimdagi o‘zgarishlar migrantlar bir qismining yangi joydagi iqlimga moslashuvi zarurligida namoyon bo'ladi. Bu ba’zida ко‘chib kelganlar saloinatligining va o‘limining ortishi, ya’ni ishchi kuchining nobud bo‘lishi bilan ham kechishi mumkin. Migrantlarning ayrim qismlari uchun esa ob-havo, iqlim va shart-sharoitlari yaxshi ta’sir qiladi.

Qisqacha xulosalar

Demograflk sabablar aholining jinsi, yoshi, nikoh-oilaviy ahvoli va hokazolar tuzilishidagi hududiy tafovutlar bilan bog’liqdir. Aholining jinsi va

yoshi bo'yicha tarkibidagi o‘zgarishlar (masalan, «to‘qimachilik» shaharlari, yosh, nikoh yoshidagi erkaklar ko‘p bo'lgan qishloq tumanlari) tegishli o‘zgarishlami, bir qadar «nikoh» migratsiyasini keltirib chiqaradi.

Migratsiyaning etnik sabablari deganda, turli xalqlar milliy an’analari, urf-odatlari, moddiy va ma’naviy madaniyatining o‘ziga xos tomonlari safarbarlik darajasiga, migratsiyaning tuzilishi va yo‘nalishiga ta’siri tushuniladi.

Ishchi kuchi migratsiyasi iqtisodiy o‘sishning ekstensiv va intensiv turlari bilan chambarchas bog’liqdir. Ma’lumki, ekstensiv turda ish o‘rni va ishchi kuchining miqdoriy ko'payishi sodir bo‘ladi. Intensiv tur ularning sifat jihatidan rivojlanishini nazarda tutadi. Iqtisodiy o'sishning har ikkala turi bir-biriga