Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

1-variant
1.  M uhokam a etiladigan  masalalar.
2. Sharq allom alarining pedagogik fikr va g‘oyalari haqida m a’ruza.
3.  So‘rovnom a yakunlarini e ’lon qilish.
4.  Talabalarning  eng  yaxshi  taqrizlari  va  eng  yaxshi  referatlarini 
e ’lon  qilish.
5.  Yakunlash.
2-va rian t
K onferensiya ishtirokchilari  avval  besh guruhga boTinadi.  H ar bir 
guruh  bitta  olim ning  m a’naviy  sifatlarni  tarbiyalashga xizm at  qiladigan 
pedagogik  fikr  va  g ‘oyalari  yuzasidan  m a’ruza  tayyorlaydi.  M a’lum 
ketm a-ketlikda  chiqish  qilar  ekan,  talabaiar  amaliy  seminar,  unga 
mustaqil  tayyorlanish jarayonida  o‘zlariga topshirilgan  olim ning  hayoti, 
ilmiy  faoliyati  v a  pedagogik  fikr  va  g ‘oyalari  haqida  o ‘rganganlarini 
umum lashtiradilar.  0 ‘z  chiqishlarida  maxsus  tayyorlangan  materiallar: 
portretlar,  diopozitivlar,  slaydlar.  kitoblar,  shu  olim  faoliyatini  tadqiq 
etgan  olim lardan  interv’yu.  audio,  videom ateriallar  va  boshqalarni 
tayyorlaydilar (m a’ruzani ko‘rgazm ali m isollar yordam ida tushuntiradi.)
0 ‘quv  konferensiyasi  qatnashchilariga  quyidagi  savollar  bilan 
m urojaat  qilish  m um kin:  hozirgi  yoshiar  qanday  m a ’naviy  sifatlarga 
ega  bo‘lishi  kerak?  Qomusiy  olim lar  talabalarning  m a’naviy  sifatlariga 
qanday talablar qo ‘yadi?
Savollar  yuzasidan  fikr  alm ashuvdan  so‘ng,  yakun  yasaladi: 
Talabalarning  so ‘rovnom alarga javoblari,  eng yaxshi  referat va taqrizlar 
e ’lon qilinadi.
Yuqorida  m uam m oga  doir  am aliy  ishlar  natijalaridan  ko ‘rinib 
turibdiki:  1.  «Pedagogika  tarixi»  kursidan  nazariy  m a’lum otlarni'
93

---

im.ilivoijin  joriy  etish  talabalarning  m a’naviy  sifatlarini  o ‘z  shaxsiy 
!i.i\oilaiida  tarkib  topishida  ijobiy  natijalarga  olib  keladi.  2.  Talabalar 
.mi.iliy  m ashg'ulotlaridaq o'yilganm uam m olarni hal etishdaerkin, ijodiy, 
mustaqil  tikrlashga harakat qiladilar.  3. Talabalar m a’ruzalarda o ‘rgangan 
hilmilarini  am aliyotda  qo'llashi  ularning  bilim,  m alaka  va  k o ‘nikm alari
i  iv ojlanayotganligi m a’lum b o ‘ladi.  Buni biz dars m ashg‘ulotlarida tahlil 
d ish   orqali  aniqlashga m uvaffaq b o ‘ldik.
Pedagogika  tarixini  o'qitishda  talabalarning  m a’naviy  sifatlarini 
larbiyalashning asosiy y o ‘nalishtari quyidagilardan iborat.
1.  Eng  qadim gi  m a’naviy  yodgorlik  -  «Avesto»  m ing  yilliklar 
davomida  yaratilib,  Sharq  xalqlari  m adaniy  hayotining  turli  sohalarini 
aks  ettirgan asosiy manba.
2 .  Zardusht  ta ’limoti  ezgulik  va  yovuzlikning  m urosasiz  kurashi 
asosida yaratilgan b o ‘lib, kurash tabiat va jam iyatda b o ‘lgani kabi, har bir 
insonda ham  kechadi.  Shu sababli zardushtiylikning m a’naviy ta ’ limotlari 
dunyoda,  um um an jam iyatda  ijtimoiy  tartib  o ‘rnatish  v a  inson  hayotini 
tartibga  solish  kabilardan  iborat  b o ‘lib,  asosiy  tamoyil  ezgu  fikr,  ezgu 
kalom ham da ezgu amal haqiqat va adolatdan  iborat.
3 .  Zardushtiylik  Sharq  va  G 'arbning  keyingi  falsafiy  va  siyosiy- 
huquqiy  tafakkuriga  katta  ta ’sir  k o ‘rsatdi.  Uning  m a’naviy-axloqiy 
triadasi:  «ezgu  fikr»,  «ezgu  kalom »,  «ezgu  amal».  Demokrat,  Galen 
(Jolinus),  Gippokrat  (Buqrot),  Epikur,  Evklid  (Iqlidus),  Aristotel 
(Arastu)larning  falsafiy ta ’limotlariga ta ’sirini alohida ta ’kidlash muhim. 
Zardushtni  o ‘z  ustozi  deb  tan  olgan  birinchi  yunon  faylasufi  Aflotun 
haqida ham shuni  aytish mumkin.
4
.
  M a’m un 
akamemiyasi 
allom alari 
m a’naviy-m a’rifiy 
qarashlarida  inson,  uning  har  tom onlam a  barkam ol  rivojlanishi,  yuksak 
m a’naviyat,  bilim   va  ilmga  ega  b o ‘lishi,  sog‘lom  turm ush  tarzi  va 
mustahkam jism oniy  tarbiya  m uam m olari  dolzarblik  kasb  etgan.  Aynan 
shu holatlar insonning o ‘z fikrini aniq ifodalash va o ‘z qarashlarini him oya 
qila olish qobiliyati rivojiga xizm at qilgan.  Shu tariqa ilmiy dunyoqarash, 
mustaqil fikrlash v a tafakkur, m a’naviy kam olot uchun zam in hozirlagan.
5 .  Zardushtiylik  ta ’limoti,  Sharq  uyg‘onish  davrida  m a’naviy- 
axloqiy 
qarashlari 
bilan  «Pedagogika  tarixi»  kursi 
m ateriallari 
vositasida  asosiy  o ‘rin  egallagan  m utafakkirlar va M a’mun  akadem iyasi 
allom alarining  pedagogik  qarashlarida  o ‘ziga  xos  um um iylik  va
94

---

xususiylik m avjud bo ‘lib,  ular quyidagilarda k o ‘rinadi:
a)  Sharq  mutafakkirlarining  pedagogik  ta ’lim otida  um um insoniy 
qadriyatlar,  dinga  e ’tiqod,  iymon,  ona  zaminga,  Vatanga  m uhabbat, 
ekrsevarlik,  xalqparvarlik,  halollik,  m ehnatsevarlik,  ro stgo 'y lik   kabi 
m a’naviy  sifatlar  pedagogika  tarixining  m uhim   omili  sifatida  talqin 
qilinadi;
b)  «Avesto»da  qayd  etilgan  m a’naviy-axloqiy  qoida-insonni 
m ehnat  qilishga,  o ‘z  q o ‘llari  bilan  m oddiy  boyliklar  yaratib,  farovon 
hayot  kechirishga  da’vat  etilganida  b o ‘lsa,  A bulxayr  ibn  Hammor,  Abu 
N asr  ibn  Iroq,  A bu  N asr  Forobiy,  ibn  Sino,  Abu  Rayhon  Beruniy,  Abu 
Sahl Masihiy, A bu A bdulloh Iloqiy, Abu Ali  ibn M iskavayx, Abu M ansur 
as-Saolibiy,  M axm ud  Xamid  ibn  Xidr  al-X o'jandiy,  al-M uttatabib, 
Abu]  H akim   al-Qosiy,  al-X orazmiy  kabi  allom alarning  ta ’limotida 
inson  ijtim oiy-m a’naviy  takom il,  baxt-saodatga,  ilm -m a'rifat  hosilasi 
sanaladigan  aqliy  va  axloqiy  fazilatlam ing  m ushtarikligi  orqali  erishish 
m um kinligi kabi fikrlari yotadi;
v)  eng  qadim gi  m a’rifiy-axloqiy  yodgorlik  «Avesto»da,  Sharq 
allom alarining pedagogik ta ’limoti  va falsafasi m azm un-m ohiyatida ham 
bitta  haqiqat  yotadi:  yuksak  axloq,  ijodiy  m ehnat  sohibi  inson  qadri  va 
uning  ulug‘ligi.  Zero  insonning  tabiat  va  jam iyatdagi  o ‘m i  uning  aql- 
idroki,  doim iy ravishda kom illik sari intilishdan iboratdir.
6 .  Pedagogika tarixi m ateriallari m isolida Sharq m utafakkirlarining 
talabaiar m a ’naviy  sifatlarini  tarbiyalash  to 'g 'risid ag i  ta ’limoti  qomusiy 
olim lar  ilmiy  m erosi  va  ta ’limiy-axloqiy  asarlarida  ilgari  surilgan. 
M a’naviy-axloqiy  sifatlar o ‘z  davri jam iyat taraqqiyoti talablaridan kelib 
chiqqan  holda yosh  avlod tarbiyasida  o ‘ziga xos  aham iyatga  ega  b o ‘ldi. 
Insonning  ijtimoiy  hayot,  davlat  uchun  foydasi,  ideal  m a’naviy  qiyofa, 
aql-idrok,  bilim,  yaratuvchanlik-ijodkorlik,  xulq-odob,  insonlararo 
munosabatlar,  tinim siz  m ehnat  va  m ehnatsevarlik,  sog ‘lom  turm ush 
m avzulari allom alar diqqat m arkazida b o ‘lgan.
7
.
  Talabalarning 
m a’naviy 
sifatlarini 
tarbiyalashda 
Sharq 
xalqlarining  ilg ‘or  m a ’naviy-axloqiy,  m adaniy  va  ilmiy  merosidagi 
insonparvarlik,  m uhabbat,  do'stlik,  m ehnatni  sevish  kabi  xislatlarni 
takomillashtirish.