|
2. 3. Sharq m utafakkirlari pedagogik ta ’lim otida talabalarning
m a’naviy sifatlarini rivojlantirishning istiqbolli rejalari
shakl va uslublari
Ildizlari uzoq o ‘tm ishga borib taqaladigan xalqim izning m a’naviy
qadriyatlari azaldan um um insoniy g ‘oyalar bilan uyg'unlashib ketgan.
Bugungi kunda m a’naviyat tarbiyasi bilan shug'ullanuvchi har bir
m utaxassisningvazifasiajdodlarim izasrlarm obaynidayaratgan m a’naviy
merosni о ‘sib kelayotgan avlod, butun xalqim iz m ulkiga aylantirishdan
iborat, toki bu meros o ‘zbek xalqining farovonligi, yuksak m a’naviyati,
davlatimiz qudratini oshirishga xizm at qilsin.
Burch, qadr-qimmat, vijdon, adolat, poklik va shu kabi tushunchalar
78
\alq d a qadim dan m a’naviy-axloqiy m e'yorlar sifatida faylasuflar,
mutafakkirlar, pedagoglar e ’tiborini jalb etib kelgan. Bu sohalarga
bag‘ishlangan ishlarni tadqiqotchi A .J.M uratbaeva
57
uch guruhga bcrladi.
Birinchi guruhga m uallif al-Buxoriy, at-Termiziy, al-G ‘azzoliy, Ahmad
Yassaviy va boshqalarning asarlarini kiritadi. Ular inson abadiyligi
uning yaxshi nom i, ezgu am alida deb ko'rsatadi. Shu sababli ma'naviyax
m ezonlariga b o ‘ysunib. insonni ezgulik va m uruvvatga chorlaydi.
Ikkinchi guruhga Suqrot, Arastu, Diogen, Mork, Avreliy, Abu
N asr Forobiy, A bu Ali ibn Sino, A lisher Navoiy, A bdulla Avloniy, Abav
Q o‘nanboyev, K .Rerix, N .Rerix, I.Kant kabilarning asarlarini kiritadi.
Bu m utafakkirlar m a’naviy tushunchalarni insonning m a ’naviy sifatlari
jihatidan voritadilar. Bu sifatlar insonlarning o ‘zaro m unosabatlarida
yaxshilik, halollik, adolat, mehr-shafqat, o ‘zaro yordam kabilarni
tushunishga k o ‘maklashadi.
M asalan,
Forobiyning ta ’kidlashicha.
«o‘zida o ‘n ikki tu g ‘m a xislatni birlashtirgan kishigina m a ’naviy axloqli
odam bo ‘la oladi»58.
A J.M u ratbayeva uchinchi guruhga zam onaviy tadqiqotchilar
asarlarini kiritadi, ularda m a’naviy-axloqiy sifatlar boshqa um um insoniy
qadriyatlar bilan aloqada, insonlar faoliyatida yaxshilik va yom onlikni
baholashda nam oyon b o ‘lishini ta ’kidlaydi.
I.Abdullayev,
X.Aliqulov,
O.Aleuov,
M .S.Imomnazarov,
J.Tulenov, M .M .Xayrullayev. E.Yusupovlarning fikrlariga tayangan
holda, tadqiqotchi inson o ‘zining oliy m aqsadiga erishish ham da tinch va
farovon yashashni istar ekan, u m a’naviy-axloqiy m e'yorlarga muvofiq
ish k o ‘radi, deydi.
0
‘qituvchi o ‘tm ish va buyuk olimlarning boy pedagogik merosi
ulkan m anba ekanligini, uni faqat pedagogika b o ‘yicha m a’ruzalarda
to ‘laligicha o ‘rganish va o ‘zlashtirish m um kin em asligini, talabalar
m ustaqil ishlash jarayonida bu boradagi bilim larini yanada boyitishlari
m um kin va lozim ekanligini uqtiradi va dalillar bilan asoslaydi.
Shuningdek,
o ‘qituvchi
O ’rta asrlar qom usiy olimlarining
pedagogik m erosini yanada keng yoritish m aqsadida m axsus kurs va
37
М у р а т б о е в а А .
Ж.
Н р а в с т в е н н ы е ц е н н о с т и н ар о д а и и х зн ач ен и е в
д у х о в н о м в о зр о ж д е н и и У зб ек и стан а: А в т о р е ф . д и сс. ... канд . пед. наук. - Т.,
2000
.
-8 A b u N a s r F arobiy. F o zil o d a m la r sliahri. T uzuvchi M .M ah m u d o v . -Т .:
X alq m ero si, 1 9 9 3 .- B . 186.
79
I iiim.iriar, fakultativ m ash g ^Io tlar o'tkazishi ham mumkin.
l a l a b a l a r
u c h u n
o ‘t k a z i l a d i g a n
m a x s u s
k u r s
v a
m a x s u s
M 'liiin a rla rd a
M a 'm u n a k a d e m iy a s i d a f a o l i y a t k c H rs a tg a n q o m u s iy
u li m l a r n i n g p e d a g o g i k m e r o s i v a m a ’n a v iy s if a tl a r n i s h a k l l a n t i r i s h v a
i iv o j la n t ir is h n i n g s h a k l v a u s l u b l a r i b e lg i l a b o li n a d i v a k e r a k l i m a n b a l a r
la v s iy a e tila d i.
M a’ruza oliy ta’lim m uassasalarida ta ’lim ning asosiy shakli
liisoblanadi, har bir m a’ruza talabalarga tayyor ilmiy axborotJar beradi,
ularni zarur nazariy bilim lar tiz|fni bilan qurollantiradi, o ‘rganilayotgan
masalaga qiziqishni orttiradi. Biroq o ‘qituvchining bilim lari qanchalik
keng va chuqur, pedagogik mahorati qanchalik yuksak b o im asin , u
qaysi texnik axborot va kom m unikativ vositalardan foydalanm asin,
m a’ruza doirasidagina o ‘z oldida turgan vazifalarni m uvafaqqiyatli hal
eta olmaydi.
M a’ruzada o ‘qituvchi asosiy bilim larni m a’lum qiladi, talaba esa
(o‘z qobiliyati, m alakasi darajasida) m a’lumotlarni tinglaydi, qabul qiladi.
Talabalarni «Avesto»da bayon qilingan pedagogik fikr v a g ‘oyalar,
Sharq m utafakkirlarining pedagogik ta ’ limoti h am daM a’ m un akadem iyasi
olimlari-M uso al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg'oniy, Abu R ayhon Beruniy,
Abu Ali ibn Sino, A bu N asr ibn Iroq, A bu Sahl Masihiy, A bulxayr ibn
Hammor, A bu A bdulloh al-Xorazmiy, A bu Ali ibn M iskavayx, Abu
Mansur as-Saolibiy kabilam ing m a’naviy sifatlariga oid qarashlari bilan
tanishtirishga bag' ishlangan m axsus kurs va m axsus sem inar dasturlari
va tezkor o ‘yin dars m ashg‘ulotlari ishlab chiqildi.
M axsus kurs o ‘qituvchilari uchun quyidagi uslubiy tavsiyalarni
havola qilamiz:
M a’m un akadem iyasi olimlari A bulxayr ibn Hammor, A bu N asr
ibn Iroq, ibn Sino, Beruniy, A bu Sahl Masihiy, Abu Ali ibn M iskavayx,
Abu M ansur as-Saolibiy, A bu Abdulloh Iloqiy (vaf.1068), M uham m ad
ibn Xidr al-X o‘jandiy (XI asr), al-M uttatabib (X-XI asr), Abul H akim al-
Uosiy (X-XI asr), al-X orazmiy (XI asr) va boshqalar hayoti, ilmiy faoliyati
va pedagogik g ‘oyalarini o ‘rganishga b ag
1
ishlangan m ashg‘ulotlarda:
-
ularning hayoti va ijodiga oid m a’lumotlar;
-
ilmiy faoliyatidagi asosiy y o ‘nalishlar;
-
ular yozgan va bizgacha yetib kelgan asarlari;
pedagogik fikr va g ‘oyalarining o ‘ziga xosligi;
80
-
ular qo'Hagan m a’naviy tushunchalar;
-
m utafakkirlar ilg‘or fikr va g ‘oyalarining bugungi kunda
oliy ta ’lim m uassasalarida pedagogika tarixini o ‘qitish. talabalarning
m a’naviy sifatlarini tarbiyalashdagi ahamiyati haqida m a'lu m ot berish
kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
