Axborotlashtirish texnologiyalari

Sanoq sistemalari

Sanoq sistemalari deganda sonlarni yozish va tanlash qoidalarining majmuasi tushuniladi. Sanoq sistemalari ikki turga bo’linadi: pozitsion va pozitsion bo’lmagan.

Sanoq sistemasida raqamlar soni uning asosi deb yuritiladi. Har qanday son raqamlar ketma-ketligi ko’rinishida yoziladi:

o’nlik sanoq sistemasida 1985₁₀, 137,85₁₀

ikkilik sanoq sistemasida 1001₂, 11001,01₂

sakkizlik sanoq sistemasida 6534₈, 234, 05₈

Bu yerda sonlarning indeksi uning asosini bildiradi. Sonlarni yozishda har bir raqamning qiymati uning turgan o’rniga bog’liq bo’ladi. Sonda raqam uchun joy razryad, sondagi raqamlar soni esa sonning razryadi deb ataladi.Komputerda sonlar ikkilik, sakkizlik, o’n oltilik sanoq sistemalarida ham ifodalanishi mumkin.

Ikkilik sanoq sistemasi. Ikkilik sistema ham o’nlik sistema kabi pozitsion sistema bo’lib, unda sonlar faqat ikkita 1 va 0 yordami bilan ifodalanadi.

Misol. 111110₂ va 101₂ sonlarning yig’indisini toping. Bu sonlarni bir ustunga yozib, umumiy qoida bo’yicha qo’shamiz.

111110₂

+ 101₂

1000011₂

Misol. 1011,101₂ va 101,01₂ sonlarining ayirmasini toping.

1011,101₂

- 101,01₂

110,011₂

Misol. 1010₂ va 11₂ sonlarning ko’paytmasini toping.

1010₂

x 11₂

1010

1010

11110₂

Ikkilik sanoq sonlari ustida bo’lish amalini bajarishda ko’paytirish va ayirish amallaridan foydalaniladi.

Sakkizlik sanoq sistemasining asosi 8 ga teng bo’lib, undagi sonlar 0,1,2,3,4,5,6,7 raqamlari orqali ifoda qilinadi. Qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish amallari 8 lik sanoq sistemasi qoidalari asosida bajariladi.

Masalan.

1) 732₈ 2) 732₈

⁺324_{8 _}^-324₈

1256₈ 406₈