Axborot tizimlari

 
Elektron pochta imkoniyatlari 
Internetda qidiruv. Umumiy qoidalar.
 
Internetdagi “Xalqaro axborot tarmog’i”( WWW )– biror bir tuzulishga 
keltirilmagan matnli (SHu jumladan, grafikli, audio va video ) axborotlardan tashkil 
topgan, millionlab hujjatlar kiradi. Kerakli axborotlarni topish uchun yuzlab Web – 
sahifalarni ko’rib chiqishga to’g’ri keladi. Bunda qanchadan qancha kuch va asablar 
sarflanadi. 
Asrimizning 90 – yillaridan boshlab, Interent ning ma’lumot beruvchi xiz 
matlari rivojlana boshlandi. Bu xizmatlar foydalanuvchiga kerakli bo’lgan axborotni 
topishga yordam berardi. Bu xizmatlarni ikkiga bo’lish mumkin: universal va 
ixtisoslashgan. 
Universal xizmatlarda hujjatlarni qidirishninig odatdagi printsipi qo’llaniladi. “ 
Asosiy ” so’zlar yordamida qidirishning maьnosi shundan iboratki, hujjatlarni “ 
Asosiy ” so’zi deb, berilgan hujjatlarning mazmunini aks ettiruvchi so’zga yoki so’z 
birikmasiga aytiladi. Masalan, dasturlash xarakteridagi adabiyotlarga xos “ Asosiy 

---

98 
”suzlar bu “shartli utish”, “ Makro buyruq ”, “ Uzilishlarni qayta ishlash ” va hokazo. 
Universal qidiruv xizmati – bu quyidagi vazifalarni bajaruvchi, qudratli 
dasturlar va dasturlar yig’indisidan iborat: 
1.
Maxsus dastur mavjud bo’lib, u WWWni tinimsiz ko’rib chiqadi va ular 
orasida so’zlarni tanlab olib, indekslarning ma’lumotlar bazasini tuzib chiqadi. 
Bu bazaga hujjatlarning “ Asosiy ”so’zlari va adreslari kiritiladi. ( Eslatib 
o’tishimiz kerakki, indeks – bu “ Asosiy ” so’zlar bo’yicha tartibga solingan 
ko’rsatkichlar to’plami ). Web – server foydalanuvchi tomonidan qidiruv uchun 
buyruq oladi, uni qayta ishlaydi va maxsus dastur – qidiruv mashinasiga uzatadi. 
2.
Qidiruv mashinasi indekslarning ma’lumotlar bazasini ko’rib chiqadi va 
buyruq shartlariga mos keluvchi sahifalar ro’yxatini tuzadi va Web ser - verga 
qaytarib beradi. 
3.
Web – server natijalarni foydalanuvchi uchun qulay bo’lgan shaklga keltirib, 
mijoz mashinaga uzatadi. 
Mashhur va qudratli qidiruv tizimlari orasida: Alta Vista ( WWW. Alta- vista.com 
), Infoseek ( WWW. inforseek.com ), Lycos (WWW.lycos.com) va boshqalarni 
ko’rishimiz mumkin. 
Agar siz qidiruv olib bormoqchi bo’lsangiz ma’lum qidiruv serverini adresini 
kiritib (
www.google.uz
, 
www.rambler.ru
, 
www.altavista.ru
, 
www.yandex.ru
), 
qidiruv maydoniga asosiy suz matnini kiriting va Nayti buyrug’’ini ko’rsating. 
Amaliy mexanika 
Qidiruvda qo’yidagi kelishuvlar ishlab chiqilgan. 
1.
Agar buyurtma so’zi bitta bo’lsa, u holda shu so’z bor bo’lgan sahifalar tanlab 
olinadi. Agar so’z bir nechta bo’lsa, so’zlar orasida probel ko’rsatilib yoziladi. M: 
Amaliy mexanika hakida axborotlarni ko’rmoqchisiz. U holda yo «amaliy» yo 
«mexanika» yoki ikkala so’z bor bo’lgan sahifalar tanlab olinadi. 
2.
Agar buyurtma so’zi bir necha so’zdan tashkil topgan bo’lsa, u holda so’zlar 
qœshtirnoq ichida yoziladi. Bu so’zlar bir butun so’z sifatida qabul qilinib va shu 
so’z birikmasi mavjud bo’lgan hujjatlar ro’yxatini ko’rsatadi. M: “Amaliy 
mexanika ”. 
3.
“+” belgisi. Agar so’zlar orasiga + belgisi ko’rsatilib, qidiruv berilsa, u holda 
shu so’zlar mavjud bo’lgan hujjatlar ro’yxati ko’rsatiladi. Bu so’zlar hujjatning 
turli burchaklarida joylashgan bo’lishi mumkin. M: Amaliy + mexanika 
Ixtisoslashtirilgan xizmatlar – u yoki bu mavzu bo’yicha server adreslari 
tug’risidagi ma’lumotlarni o’zida mujassamlashtirgan mavzuli kataloglar hisoblanadi. 
Universal bazalardan farqli ravishda mavzuli kataloglar mutaxassislar 
tomonidan tuziladi va u foydalanuvchini ishonchli axborot bilan ta’minlaydi. Undan 
tashqari, Internet saytlari shaxsiy qidiruv mexanizmiga ega. Birinchidan bu kontekst 
qidiruv mexanizmi, hamda familiyalar bo’yicha ixtisoslashtirilgan qidiruv. ( SHu 
jumladan: tovarlar bo’yicha, firmalar bo’yicha va hokazo ).