Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

CASE-texnologiya  deyilganda,  dasturiy  ta‟minotni  yaratish  va 
boshqarish  jarayonlarini  ta‟minlovchi  dasturiy  vositalar  kompleksi 
tushuniladi.  U  o„z  ichiga  talablarni  shakllantirish  va  tahlil  qilish, 
loyihalash, hujjatlashtirish, sifatini ta‟minlash, sinovdan o„tkazish, kodni 
generatsiyalash, tuzilmaviy boshqaruv va loyihani boshqarishni oladi. 
CASE-texnologiyalar  axborot  tizimlarini  loyihalash  uslubiyatini, 
hamda  predmet  sohasini  ko„rgazmali  shaklda  modellashtirish 
imkoniyatini beruvchi anjomiy vositalar to„plamini ifodalaydi. Shu bilan 
birga  bu  modelni  butun  loyihalash  bosqichlarida  tahlil  qiladi,  axborot 
tizimini  boshqaradi  va  foydalanuvchi  talablariga  mos  ravishda 
ilovalarini  ishlab  chiqadi.  CASE-vositalarning  ko„pgina  qismi  tizim  va 
dasturiy  vositalarning  dinamik  holatini,  tizimning  modellari  o„rtasidagi 
bog„lanishlarni,  diagramma  yoki  matn  ko„rinishida  tashqi  talablarni 
bayon  etish  uchun  tarkibiy  (asosan)  yoki  tahlil  va  yo„naltirilgan 
loyihalash  uslublarini  qo„llaydi.  Tahlillar  natijalariga  ko„ra,  CASE- 
texnologiya  axborot  texnlogiyalarining  izchil  turiga  kiradi.  CASE- 
vositalarni har qanday vosita kabi, qo„llay olish zarur. Noto„g„ri tadbiq 
qilish  ko„plab  noqulayliklar  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Shu  sababli, 
quyidagilarni ko„rsatib o„tish mumkin: 
1.
 CASE-vositalar tezda samara bermasligi, bir oz vaqt o„tgandan 
so„ng natija olinishi mumkin; 
2.
 CASE-vositalarni tadbiq qilishga sarflangan real harajatlar odatda 
ularni sotib olish harajatlaridan ancha ortiq bo„ladi; 
3.
 CASE-vositalar tadbiq qilish jarayoni samarali amalga 
oshirilgandan so„ng sezilarli darajadagi natijalarni olish 
imkoniyatini ta‟minlaydi. 
CASE-vositalarni tanlash va baholashning asosiy cheklanishlari 
quyidagilardan iborat: 
1)
 funksional tavsiflari: 
a.
 bajarilish muhiti: loyihaviy muhiti, dasturiy ta‟minot, texnik 
vositalar, texnologik muhit; 
b.
 hayot sikli fazasiga yo„naltirilgan funksiyalari: modellashtirish, 
amalga oshirish, sinovdan o„tkazish; 
c.
 umumiy funksiyalari: hujjatlashtirilganlik, konfiguratsiyani 
boshqarish, loyihani boshqarish. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
91 
 
2)
 ishonchlilik; 
3)
 foydalanishning soddaligi; 
4)
 samaradorlik; 
5)
 kuzatuvchanlik; 
6)
 ko„chiruvchanlik; 
7)
 umumiy cheklanishlar (narxi, sarf-harajat, tadbiq etish samarasi, 
ta‟minotchi tavsiflari). 
Zamonaviy  CASE-vositalar  axborot  tizimlarini  loyihalashning 
ko„plab  texnologiyalarini  qamrab  olgan:  sodda  tahlil  va  hujjatlashtirish 
vositalaridan  dasturiy  ta‟minotning  butun  hayot  siklini  qamrab  olgan 
avtomatlashtirish vositalarigacha. 
Axborot tizimlarini ishlab chiqishda eng ko„p mehnat talab qiluvchi 
bosqichi  loyihalash  va  tahlil  qilish  hisoblanadi.  CASE-vositalar  texnik 
qarorlarni qabul qilish va loyiha hujjatlarini tayyorlash jarayonda sifatni 
ta‟minlaydi.  Bunda  axborotlarni  vizual  taqdim  etish  usullari  katta 
ahamiyatga 
ega. 
Modellashtirishning 
grafik 
vositalari 
ishlab 
chiquvchilarga  mavjud  axborot  tizimini  ko„rgazmali  shaklda  o„rganish, 
qo„yilgan  maqsad  va  mavjud  chegaralanishlarga  mos  ravishda  ularni 
qayta  qurish  imkonini  beradi.  Zamonaviy  CASE-vositalar  injinering 
(dasturiy  tizimni  ishlab  chiqish)  va  avtomatlashtirilgan  reinjinering 
(dasturiy tizim boshlang„ich modelini tiklash) jarayonlarini ta‟minlaydi. 
CASE-vositalar toifasiga chegaralangan imkoniyatlarga ega shaxsiy 
kompyuterlar  uchun  nisbatan  arzon  tizimlar  bilan  bir  qatorda  hisoblash 
platformalari va operatsion muhitlar uchun qimmat bo„lgan tizimlar ham 
kiradi.  Zamonaviy  dasturiy  vositalar  bozorida  300  ga  yaqin  turli  CASE- 
vositalar  mavjud  bo„lib,  ularning  eng  kuchlilari  g„arbning  yetakchi 
kompaniya  va  tashkilotlari  tomonidan  qo„llanilmoqda.  Odatda  CASE- 
vositalarga  dasturiy  ta‟minot  hayot  siklining  u  yoki  bu  mosligi 
jarayonlarini avtomatlashtiruvchi va quyidagi xususiyatlarga ega bo„lgan 
har qanday dasturiy vosita kiradi: 
 ishlab chiquvchi bilan qulay interfeysni ta‟minlovchi va uning 
ijodiy imkoniyatlarini rivojlantiruvchi, axborot tizimini 
hujjatlashtirish va bayon etish uchun kuchli grafik vositalar; 
 axborot tizimlarini ishlab chiqish jarayonlarining 
boshqaruvchanligini ta‟minlovchi CASE-vositalar alohida 
komponentlarining integratsiyasi; 
 maxsus yo„l bilan loyihalash metama‟lumotlarining 
(repozitoriylar) tashkillashtirilgan saqlashini qo„llash. 
Integrallashgan  CASE-vosita  (yoki  dasturiy  ta‟minotning  hayot 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
92 
 
siklini  to„liq  ta‟minlovchi  vositalar  to„plami)  quyidagi  komponentlarni 
o„z ichiga oladi: 
 CASE-vositaning asosi hisoblangan repozitoriy. U loyiha 
talqinlari va uning alohida komponentlarini saqlashni ta‟minlashi, 
guruhli ishlab chiqishda turli ishlab chiquvchilar axborotlarini 
sinxronlashtirishi, metama‟lumotlarning to„laligini va to„g„riligini 
nazorat qilishi lozim; 
 axborot tizimi modelini tashkil qiluvchi, iyerarxik bog„langan 
diagrammalarni (DFD, ERD va boshqalar) yaratish va tahrirlashni 
ta‟minlovchi tahlil qilish va loyihalashning grafik vositalari; 
 4GL tili va kod generatorlarini o„z ichiga olgan holda ilovalarni 
ishlab chiqish vositalari; 
 konfiguratsion boshqarish vositalari; hujjatlashtirish vositalari; 
 testlash vositalari; 
 loyihani boshqarish vositalari; reinjiniring vositalari.