Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

TCP, IP va URL-manzil tushunchalari
 
Internet  xizmatidan  foydalanuvchilar  turli  operatsion  tizimlardan 
foydalanadilar (
DOS
, 
Windows
, 
Macintosh
, 
Unix
, 
OS/2
, 
Amiga
 
va h.k.). Ular 
o„zaro  ma‟lumot  almashina  olishlari  uchun  Internet  tarmnog„ida 
umumiy  bo„lgan 
TCP/IP
  protokoli  qo„llaniladi.  Xabarlarni  jo„natish 
jarayoni  protokol  deb  nomlanadi. 
TCP/IP
  protokoli 
XX
  asrning 
70
-yillari 
boshida  yaratilgan.  Bu  protokol 
AQSh
  rahbariyati  tomonidan 
moliyalashtirilgan  va  turli  lokal  tarmoqlarni  va  kompyuterlarni  yagona 
tarmoqqa  birlashtirish  imkoniyatlarini  o„rganishga  yo„naltirilgan 
loyihaning bir qismi edi. Hech bir kompaniya 
TCP/IP
 portokoliga egalik 
qilish  huquqiga  ega  emas.  Internetga  ulangan  har  qanday  kompyuter 
boshqa  kompyuterlar  bilan  ma‟lumot  almashishi  uchun  bu  portokoldan 
foydalanishi mumkin. 
TCP
  (Transmissin  Control  Protocol) 
–  uzatishlarni  boshqarish 
protokoli,  paketlarni  ma‟lumotlarni  uzatish  nazoratchisi  bilan 
IP
 
yordamida jo„natishlarni ta‟minlaydi. 
IP
  (Internet  Protocol) 
–  tarmoqlararo  protokol,  ma‟lumotlarni  bir 
mashinadan 
ikkinchisiga 
qo„shimcha 
ishlovlarsiz 
jo„natishni 
ta‟minlaydi. 
Uzatishlarni boshqarish protokoli uzatilayotgan axborotni qismlarga 
ajratadi.  Har  bir  qism  barcha  ma‟lumotlar  olinganligini  tasdiqlash  va 
ularni to„g„ri tartibda joylashtirish uchun tartiblanadi. Bu tartib raqamini 
tarmoqda  jo„natish  uchun  protokolning,  kerakli  bo„lgan  ma‟lumotlar 
yozilgan, o„z «konverti» mavjud. Ma‟lumotlar qismlari 
TCP
 konvertiga, 
u o„z navbatida IP konvertiga joylanadi va tarmoq bo„yicha uzatiladi. 
Qabul  qiluvchi  tomonida 
TCP
  protokoli  dasturiy  ta‟minoti 
konvertlarni yig„adi, undan ma‟lumotlarni oladi va ularni to„g„ri tartibda 
joylashtiradi. Agar qandaydir konvert yo„q bo„lsa, dastur jo„natuvchidan 
uni yana bir bor yuborishni so„raydi. Barcha axborotlar kerakli tartibda 
jamlanganidan  so„ng  bu  ma‟lumotlar 
TCP
  xizmatidan  foydalanayotgan 
amaliy dasturga uzatiladi. 
Tarmoqlararo  protokol  (
IP
)  manzillash  uchun  ham  xizmat  qiladi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
111 
 
Internet manzillari ikki turda bo„lishi mumkin: sonli yoki domenli. Sonli 
manzil axborot xabar oldida keltiriladi, u tarmoqqa ma‟lumotlar paketini 
jo„natish  uchun  yetarli  ma‟lumot  beradi.  Internet-manzil 
4  bayt
ga 
bo„lingan 
32  bit
dan  (to„rtta  sondan)  tashkil  topgan  bo„lib,  ularning  har 
biri 
256
 dan oshmaydi. Sonlarni yozish davrida biri ikkinchisidan nuqta 
bilan ajratiladi. Masalan: 
195.1.158.29 
91.4.205.133 
IP
-manzillar  tashkilotning  o„lchami  va  faoliyat  turi  bilan  bog„liq 
holda ajratiladi. Ularni 
A
, 
B
 va 
C
 sinflarga bo„lish mumkin. 
A
 sinfi manzili –
 0 
dan 
127
 gacha bo‘lgan sonlar.
 
A
  sinfi  tarmog„i  tarmoq  manzili  uchun 
7  bit 
va  xost  (o„zak  yoki 
tarmoq  bo„g„ini)  manzili  uchun 
24  bitga
  ega.  Bu  har  birida 
16
 
mln
.dan 
ortiq xost bo„lgan 
128
 ta tarmoqni nomlash imkonini beradi. 
B
 sinfi manzili – 
128
 dan 
191
 gacha bo‘lgan sonlar.
 
B
 sinf tarmog„ida tarmoq manzili uchun 
14 bit
 va xost manzili uchun 
16  bit
  ajratiladi.  Bu  har  birida 
65.536
  tagacha  xost  bo„lgan 
16384
  ta 
tarmoqni nomlash imkonini beradi. 
C
 sinfi manzili – 
192
 dan 
223
 gacha bo‘lgan sonlar.
 
C
 sinf tarmog„ida tarmoq manzili uchun 
21 bit
 va xost manzili uchun 
8  bit
  ajratiladi.  Bu  har  birida 
256
  tagacha  xost  bo„lgan 
2.097.152
  ta 
tarmoqni nomlash imkonini beradi. 
Ko„pgina  tarmoqlar 
B
  va 
C
  sinflariga  tegishlidir.  Manzillarni 
berishni 
InterNIC
  (International  Network  Information  Center) 
markazi 
amalga oshiradi. 
IP
-manzil aniq kompyuterni ifodalaydi (nomlaydi). 
TCP/IP
 qanday ishlaydi? Bu protokollar oilasi ma‟lumotlarni uzatish 
uchun  mo„ljallangan  (fayllar,  xatlar,  hujjatlar  va  h.k.).  Bunda 
uzatilayotgan axborot kichik-kichik paketlarga bo„linadi va ko„rsatilgan 
manzil bo„yicha alohida jo„natiladi. Har bir paket axborot yoki faylning 
qandaydir  qismini  hamda  xizmatchi  axborotni  o„z  ichiga  oladi.  Bu 
xizmatchi  axborot  xususan  paketlar  sonini,  joriy  paket  tartibini  oladi. 
Xizmatchi  axborot  yordamida  kompyuter  xabar  yoki  faylni  kerakli 
tartibda tiklash imkoniyatiga ega. Agar qandaydir paket yo„lda yo„qolib 
qolsa, kompyuter jo„natuvchidan uning yangi nusxasini (uni olmagunga 
qadar) jo„natishni so„raydi. 
URL
  (Universal  Resource  Locator) 
manzil  –  bu  Internet  manzili 
bo„lib, aniq bir 
Web
-sahifani yoki qandaydir manbani ifodalaydi. 
http://www.altavista.com/ 
– 
URL
ga misol bo„lishi mumkin. 
Internetda  ishlash  jarayonida  tez-tez  murojaat  qilinadigan  ixtiyoriy 
Web
-sahifalarning 
URL
  manzillari ro„yxati hosil bo„ladi. 
Internet
 
Explorer
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
112 
 
dasturida  ular  bilan  bog„lanish  yaratish  uchun 
Избранное  (Tanlangan) 
papkasi  xizmat  qiladi.  U 
Web
-
sahifalar 
nishonlarini  saqlash  uchun 
mo„ljallangan.  Unga  nishon  qo„shish  uchun 
Web
-
sahifa 
doirasida 
sichqoncha  o„ng  tugmasi  bosiladi  va  ochilgan  kontekstli  menyuda 
Добавит в избранное (Tanlanganga qo‘shilsin) 
bo„limi tanlanadi.