Аxborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari

АХБОРОТНИ ТАШУВЧИ ВА САҚЛОВЧИ 

ҚУРИЛМАЛАР

Ichki xotira

Tashqi xotira

Tezkor xotira

Kesh xotira

Kompyuter ishga

tushgandan

soʼng barcha

dasturiy

vositalarni

ishlashini

taʼminlab

beruvchi xotira

Foydalanuvchi

tomonidan eng

koʼp

foydalanilgan

axborot yoki

dasturiy vositani

oʼzida saqlab

boruvchi xotira

---

INFORMАTIKА

“Informatika” atamasi 1960-yillarda Frantsiyada yuzaga kelgan

boʼlib, information va automatique soʼzlarining birlashmasidan

kelib chiqqan. Bu atama maʼlumotni avtomatik ravishda qayta

ishlashni oʼrganuvchi sohani nomlash uchun oʼylab topilgan.

Informatika

(nem.

informatik,

fransuzcha:

informatique,

inglizcha: computer science - komputer fani), axborotshunoslik —

ilmiy

informatsiya

(axborot,

xabar,

maʼlumot)ning mohiyati,

umumiy

hossalari

va

koʼrinishlarini,

shuningdek,

ilmiy

kommunikatsiya

tizimi

(oʼsha

ilmiy

informatsiyani

tarqatish

usullari va vositalari majmui)ni oʼrganish bilan shugʼullanadigan

ilmiy fandir. Inson faoliyatining EHM, kompyuterlar bilan bogʼliq

boʼlgan sohasi. Ijtimoiy fanlar jumlasiga kiradi.

---

АXBOROT TEXNOLOGIYASI TUSHUNCHАSI

Аxborot texnologiyalari - maʼlumotlarni boshqarish va qayta

ishlash texnologiyalaridir. Odatda bu atama ostida kompyuter

texnologiyalari tushuniladi. Аxborot texnologiyalari sohasida turli

axborotni EHM va kompyuter tarmoqlari orqali yigʼish, saqlash,

himoyalash, qayta ishlash, uzatish kabi amallar ustida ishlar olib

boriladi.

Аxborot

texnologiyasi

insoniyat

taraqqiyotining

turli

bosqichlarida ham mavjud boʼlgan boʼlsa-da, xozirgi zamon

axborotlashgan

jamiyatining

oʼziga xos hususiyati shundaki,

sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab

chiqarishga sarflanadigan kuch energiya, xomashyo, materiallar va

moddiy isteʼmol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan ustunlik

qilmoqda,

yaʼni

axborot

texnologiyalari

mavjud

yangi

texnologiyalar orasida yetakchi oʼrinni egallamoqda.

---

АXBOROT TEXNOLOGIYaLАRINING 

RIVOJLАNIShI

Аxborot kommunikatsiya

texnologiyalari uzoq yillik tarixga

ega boʼlib, uni rivojlanishi asosan

4 bosqichga boʼlinadi.

1

Premexanik

(Insonlar

oʼrtasidagi ilk 

muloqot

)

2

Mexanik

(Muloqot

o’rnatishda

qurilmalardan

foydalanish)

3

Elektromexanik

(Mikro-

sxemalarning

paydo boʼlishi)

4

Elektron

(Hozirgi davr

texnologiyalari

)

Манба: 

http://openbookproject.net/

---

АXBOROT TEXNOLOGIYASINING 

RIVOJLАNISH TАRIXI

Аxborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona foydalanishning eng muhim

omillaridan biri boʼlib, hozirgi vaqtga qadar bir necha bosqichlarni bosib oʼtdi.

1 – bosqich. XIX asirning 2 – yarmigacha davom etgan. Bu bosqichda «qoʼllik» axborot

texnologiyalari taraqqiy etgan. Uning vositasi pero, siyoxdon, kitob. Kommunikatsiya yaʼni

aloqa odamdan – odamga yoki pochta orqali xat vositasida amalga oshirilgan.

2 – bosqich. XIX asirning oxiri, unda «mexanik» texnologiya rivoj topgan. Uning asosiy

vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan iborat.

3 – bosqich. XX asirning boshlariga mansub boʼlib, «elektromexanik» texnologiyalar bilan

farq qiladi. Uning asosiy vositasi sifatida telegraf va telefonlardan foydalanilgan.

4 – bosqich. XX asir oʼrtalariga toʼgʼri kelib, «elektron» texnologiyalar qoʼllanilishi bilan

belgilanadi. Bu texnologiyaning asosiy vositasi EHMlar va ularning asosida tashkil etiladigan

avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot izlash tizimlaridir.

5 – bosqich. XX asirning oxiriga toʼgʼri keladi. Bu bosqichda kompyuter texnologiyalari

taraqqiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga moʼljallangan turli dasturiy vositalarga

ega boʼlgan shaxsiy kompyuterlardir.

---

JАMIYATNI АXBOROTLАSHTIRISH

Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat

fan-taxnika

taraqqiyotini,

jamiyatni

demokratlashtirish

va

intellektuallashtirish

jarayonlarini

jadallashtirishni

taʼminlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish

tushuniladi.

Darxaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish - inson hayotining barcha jabxalarida

intellektual faoliyatning rolini oshirish bilan bogʼlik obʼektiv jarayon hisoblanadi.

Jamiyatni

axborotlashtirish

respublikamiz

xalqi

turmush

darajasining

yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning usishi hamda fan-

texnika tarakkiyotining jadallashishiga xizmat qiladi.

Jamiyatni axborotlashtirish jaraenini 5 asosiy yoʼnalishga ajratish mumkin:

Mexnat, 

texnologik va

ishlab chiqarish

jarayonini

avtomatlash-

tirish

Ilmiy tadkikotlar, 

loyihalash va

ishlab chiqarishni

axborotlash-tirish

Tashkiliy-

‘iqtisodiy

boshqarishni

axborotlashtirish

Аxoliga

xizmat

koʼrsatish

soxasini

axborotlashtirish

Talim va

Kadrlar

tayorlash

jarayonini

axborotlashtirish

---

АВТОМАТЛАШТИРИШ ТУШУНЧАСИ

Автоматлаштириш – деганда инсон иштирокисиз бирор бир маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки

хизмат кўрсатиш тушунилади.

Ишлаб чиқаришни автоматлаштириш – машиналаштирилган ишлаб чиқаришни назорат

қилиш ва бошқариш ишларини автоматик қурилмалар зиммасига юклаш ҳисобланиб, ишлаб

чиқаришни механизациялаштиришнинг юқори босқичи. Фан ва техника тараққиётинннг асосий

йўналишларидан биридир. Меҳнат унумдорлиги, мақсулот сифати, меҳнат маданияти ва бошқа

омиллар ишлаб чиқариш кўрсаткичларини юқори даражага кўтариш имконини беради. Ишлаб

чиқаришнинг қисман (локал), ялпи (комплекс) ва тўла автоматлаштириш босқичлари мавжуд.

Қисман автоматлаштириш босқичида ишлаб чиқаришнинг алоҳида иш турлари (суюқлик сатҳи

баландлиги, температура, босим ва бошқалар) ни ростлаб туриш ишлари автоматлаштирилади.

Ялпи автоматлаштириш босқичида бир неча қисмлари автоматлаштирилган иш турлари,

бўлим, сех, корхона миқёсида ўзаро боғланган бўлади, ягона автоматик мажмуа сифатида муайян

дастур бўйича бошқарилади. Бошқариш ишлари одам (оператор) назорати остида ўтади.

Тўла автоматлаштириш босқичида эса ишлаб чиқариш жараёнининг барқарорлиги,

иш

турлари ўзгармаслиги ишнинг юқори самарали бўлишини таъминлайди. Одам учун хавфли ишлаб

чиқариш шароитларида тўла автоматлаштиришдан фойдаланиш айниқса ўринли бўлади.

---

АXBOROT TIZIMLАRI

Аxborot tizimi tushunchasini kiritishdan oldin tizim (sistema) deganda nimani

tushunishimizni aniqlab olaylik. Tizim (sistema) deganda, yagona maqsad yoʼlida bir

vaktning oʼzida ham yaxlit, ham oʼzaro bogʼlangan tarzda faoliyat kursatuvchi

elementlar (obʼektlar) majmuasi tushuniladi. Demak, xar qanday tizim biror-bir anik

maqsad yoʼlida xizmat qiladi.

Аxborot tizimi - belgilangan maqsadga erishish yoʼlida axborotni yigʼish,

saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qoʼllaniladigan usullar, vositalar va

shaxslarning oʼzaro bogʼlangan majmuasidir.

Kompyuter tizimi

Аxborot tizimi

Korxona tizimi

Telekommunikatsiya tizimi

---

АXBOROT TIZIMLАRI SINFLАRI

Qullanish soxasiga

qarab axborot

tizimlarini quyidagi

sinflarga ajratish

mumkin:

Ilmiy tadkikotlarni

avtomatlashtirish

va boshqarish

Loyixalash-tirishni

avtomatlash-tirish

Tashkiliy

jarayonlarni

boshqarish

Texnologik

jarayonlarni

boshqarish

Bundada axborot tizimlari ilmiy

xodimlar faoliyatini

avtomatlashtirish, statistik

axborotni taxlil etish, 

tajribalarni boshqarish uchun

muljallangan.

Loyixalashtirishni

avtomatlashtirishda

axborot tizimlari yangi

texnika (texnologiya) 

ishlab chiqaruvchilar va

muxandis loyixachilar

mexnatini

avtomatlashtirish uchun

muljallangan

Tashkiliy boshqaruvda axborot

tizimlari - shaxslar funktsiyalarini

avtomatlashtirish uchun

muljallangan.

Texnologik jarayonlarni boshqarishda

axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni

avtomatlashtirish uchun muljallangan

(moslashuvchan ishlab chiqarish

jarayonlari, metallurgiya, energetika va

hokazolar).

---

SHАXSIY KOMPYUTERLАR

1973 yildan boshlab EHM tarixining yangi sahifasi, shaxsiy kompьyuterlar sahifasi boshlandi.

Shu yilda Fransiyadagi Truong Trong Ti firmasi tomonidan birinchi shaxsiy kompьyuter yaratildi.

Shu bilan birga 1973 yilda dunyoga tanikli XEROX firmasi tomonidan ALTO nomli shaxsiy

kompьyuter yaratilgan. Ushbu kompьyuterda birinchi boʼlib fayllar va dasturlarni oynalar

koʼrinishda ochish amaliyotda qoʼllab koʼrilgan.

1977 yilda Apple Computer firmasi tomonidan Apple-II nomli shaxsiy kompьyuterlar ommaviy

ravishda chiqarila boshlangan. Ushbu kompьyuterlar plastmassa korpus, klaviatura va displeyga ega

bulgan.

1980 yilda Osborne Computer firmasi birinchi portativ kompьyuterlarni chiqara boshladi.

Ushbu kompʼterning ogirligi 11 kg, juda kichkina hajmga ega boʼlgan va narxi atiga 1795 dollar

boʼlgan.

1981 yildan boshlab IBM (International Business Machines) firmasi tomonidan personal

kompьyuterlar seriyalab chiqarila boshlandi va butun dunyoga sotila boshlandi. Shundan beri

kompьyuter xayotimizda mustaxkam joylashib, axborotni qayta ishlashning eng zamonaviy

vositasiga aylandi va butun dunyoga taniqli boʼldi.

---

KOMPYUTER VА ULАRNING TURLАRI

Kompyuter (ingl. computer – hisoblagich) – elektron shaklga ega turli

maʼlumotlarni qabul qilish, yigʼish, saqlash, ularga ishlov berish, axborot uzatish,

hisoblash kabi imkoniyatlarga ega boʼlgan qurilma.

Mini

kompyuterlar

Portativ

kompyuterlar

Shaxsiy

kompyuterlar

Server 

kompyuterlar

Super 

kompyuterlar

EHM

(Elektron

Hisoblash

Mashinasi)

-

oldindan

berilgan

dastur

(programma) boʼyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash

mashinasi (EHM) bilan Kompьyuter bir xildagi atama. Birok, Kompьyuter

hisoblash ishlarini bajarishdan tashqari uning funksiyasi ancha koʼpdir.

---

SAVOL VA JAVOBLAR