Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

1.1.-rasm

ΔR_x=ΔR_s.yu. – salt yurish isrofi. Ma’lumotnomalardan olinadi. Ko‘pincha transformatorning ustida qursatiladi.

T – transformatorning tarmoqga ulangan vaqti, shu jumladan, umuman iste’mol bo‘lmagan, ya’ni salt yurish (xolostoy xod) vaqti. Misol uchun, dam olish kuni yoki nasos ishlamagan vaqti.

Transformatorning energiya isrofini kamaytirish, keltirilgan energiya isrofi formulaning ikkinchi tashkil qiluvchisi, ya’ni salt yurish vaqtini kamaytirishdir. Bu jihat ayniqsa taqsimlovchi tarmoqlar uchun katta ahamiyatga ega.

Asinxron motorlarning quvvat isrofi. Sanoat korxonalarining asosiy iste’molchilari, bu uch fazali o‘zgaruvchan tok asinxron motorlardir.

Oxirgi yillarda, joylarda (viloyatlarda) ta’mirlangan asinxron motorlar (AM) ko‘p qo‘llaniladi. Ta’mir texnologiyasiga rioya qilinmaganligi tufayli AM-ni ishlab chiqaruvchi zavod ko‘rsatgan texnik kattaliklari pasayadi. Har bir asbob, uskuna va tuzilmaning ta’mirdan keyin zarur bo‘lgan ishonch sinovlari o‘tkazilmaydi. Natijada AM-ning energiya isrofi ko‘payadi.

AM-ning quvvat isrofi quyidagicha aniqlanadi:⁴

Bu formulada:

R – asinxron motorning iste’mol quvvati;

U_H – nominal (me’yoriy) kuchlanish;

R_m – asinxron motorning qarshiligi;

cosφ – asinxron motorning quvvat koeffisienti. Bu kattalik motorlarning ustida ishlab chiqargan zavod tomonidan yoziladi. Aksariyat asinxron motorlarning quvvat koeffisienti cosφ₁=0,85.

Iste’mol quvvat va kuchlanish o‘zgarmagan holda asinxron motorning ta’mirdan keyingi quvvat koeffisienti, faraz qilamiz cosφ=0,7 bo‘lsa, quvvat isrofi quyidagicha o‘zgaradi:

Demak, asinxron motorning quvvat koeffisienti cosφ=0,7gacha pasayganda, energiya isrofi 46% gacha ko‘payadi.

Hozirgi vaqtda asinxron motorlar sanoat korxonalari qoshidagi sexlar va kichik shaxsiy firmalarda ta’mirlanayapti. Ta’mir texnologiyasiga rioya qilish, ta’mirdan keyingi ishonch sinovlarini o‘tkazish sharoiti yo‘q, bularga e’tibor berilmaydi. Buxoro viloyati sanoat korxonalarini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, korxonalarining 25% gacha motorlarini ta’mirlangan asinxron motorlar tashkil etadi va bu foiz ko‘tarilishga moyil (intiladi).

Demak, elektr energiya isrofi AM-ni quvvat koeffisienti pasayishi sababli yanada ko‘payadi.

Quvvat koeffisienti, faqat asinxron motorlarning isrofini emas, balki elektr uzatish yo‘llari, transformatorlarning isrofini, yuqorida ko‘rsatilgan nisbat bilan ko‘paytiradi. Ya’ni, Elektr energetikada qo‘llaniladigan barcha uskuna va apparatlarning energiya isrofi quvvat koeffisienti pasayishi tufayli me’yordan oshadi.