Axborot tеxnologiyalari

11.4. Operatsion tiznimning qobiq dasturlari 
 
             Ma`lumki, foydalanuvchi bilan kompyuter o'rtasidagi muloqatni operatsion 
tizim ta`minlaydi. Shu bois operatsion tizimning interfeysi qanchalik qulay bo'lsa, 
foydalanuvchining kompyuter bilan ishlashi shunchalik oson va samarali bo'ladi.  
            Hozirda  eng  ommaviy  sanalgan  MS-DOS  operatsion  sistemasi  bir  vaqtlar 
inson  bilan  kompyuter  o'rtasida  vositachi  rolini  o'tab,  kompyuter  resurslaridan 
foydalanishni osonlashtirgandi. Lekin o'zi rivojlanish natijasida haddan ziyod ko'p 
buyruqlar  bilan  to'lib  toshib  ketdiki,  bu  foydalanuvchi  ishini  sustlashtirishga  olib 
keldi.  Shunday  qilib,  foydalanuvchi  bilan  kompyuter  o'rtasida  yangi  vositachi 
yaratish ehtiyoji tug'ildi va natijada operatsion sistemaning qobiq dasturlari yuzaga 
keldi. 
            Qobiq  dastur  operatsion  sistema  boshqaruvida  ishga  tushiriladigan  va  shu 
operatsion sistema bilan ishlashga ko'maklashadigan dasturdir. Eng omaviy qobiq 
dasturlardan biri Norton Commander deb nomlanadi. Bu qobiq dasturi  amerikalik 
mashhur  dasturchi  Piter  Norton  tomonidan  yaratildi  va  kompyuterdan 
foydalanuvchilar uchun katta qulayliklarni keltirib chiqardi.  
WINDOWS  foydalanuvchilar  uchun  yangi  imkoniyatlar  yaratgani  sababli 
uni grafik qobiq emas, grafik muhit deyish qabul qilingan.  
Norton  Commander  kompyuter  ekranida  disk,  katalog  va  fayllar 
strukturasini ko'rgazmali tarzda ko'rsatib turadi. Ma`lumki, operatsion sistemaning 
buyruqlarini  kompyuterga  kiritish  ko'p  mehnat,  vaqt  va  qunt  talab  qiladi.  Norton 
Commander  foydalanuvchini  bu  mehnatdan  va  operatsion  sistemaning  o'nlab 
buyruqlarini  doimo  yodda  saqlashdan  xalos  etadi.  Mazkur  dasturning  eng  afzal 
tomonlaridan  biri  bo'lib,  operatsion  sistema  buyruqlaridan  oson  va  samarali 
foydalanish imkonini beradi. 

---

 
126 
            Norton Commander dan foydalanuvchi qobiq dasturni tark etmasdan turib, 
biror dasturni tuzishi yoki matnni tayyorlashi, ularni tahrirlashi va ishga tushirishi 
mumkin.  Norton  Commander  foydalanuvchi  kiritgan  buyruqlarni  esda  saqlab 
boradi  va  ishlash  jarayonida  yana  shu  buyruqlardan  foydalanishga  to'g'ri  kelsa, 
ularni  takroran  klaviatura  orqali  termasdan  amalga  oshirish  imkonini  beradi. 
Foydalanuvchi  tomonidan  tanlangan  operatsion  sistema  buyrug'i  yoki  amaliy 
dastur bajarib bo'lingandan so'ng yana Norton Commander ga qaytiladi. 
     Kompyuterlar 
texnik 
tomondan 
mukammallashib, 
ularning 
grafik 
imkoniyatlarining  rivojlanib  borishi  dasturchilarda  grafik  interfeysli  qobiq 
dasturlar  yaratish  fikrini uyg'otdi. Bu ishga  birinchi bo'lib  Microsoft  kompaniyasi 
kirishdi.  Mazkur  kompaniya  tomonidan  1985-yilda  yaratilgan  WINDOWS  1.0 
grafik  qobiq-dasturi  aytarlik  afzalliklarga  ega  emas  edi.  Unda  fayllar  ekranda 
chiroyliroq  tasvirlangan.  Shunday  bo'lsada,  u  grafik  qobiq-dasturlarning  keyingi 
naqllarining yaratilishiga turtki bo'ldi. 1987-yilda yaratilgan WINDOWS 2.0 grafik 
qobiqda  WINDOWS  1.0  dagi  kamchiliklar  bartaraf  etilgan  bo'lsada, 
foydalanuvchilar  tomonidan  qo'llab-quvvatlanmadi.  1990-yilda  ishlab  chiqarilgan 
WINDOWS  3.0  dasturi  birinchi  ommaviy  grafik  qobiq-dasturga  aylandi. 
Keyinchalik,  1992-yilda  WINDOWS  3.1  yaratilib,  unda  WINDOWS  3.0  da  yo'l 
qo'yilgan xatolar bartaraf etildi. 1993 yilda bir nechta kompyuterlarni bir-biri bilan 
bog'lab  ishlatish  imkoniyatini  (lokal  tarmoq,  bu  haqda  keyingi  paragraflarda 
batafsil fikr yuritiladi) beruvchi WINDOWS 3.11 dasturlar tizimi yaratildi. 
Quyida WINDOWS ning boshqa qobiq-dasturlardan farqlab turadigan ba`zi 
xususiyatlari keltirilgan.