Be
lgilar
Operatorlar
Bajarilish
tartibi
^
Darajaga ko‘tarish
1
*
Ko‘paytirish
2
/
Bo‘lish
2
+
Ko‘shish
3
-
Ayirish
3
&
Konkatenasiya
4
=
Tenglik
5
>
Dan katta
5
<
Dan kichik
5
— Diapazon va yachеykalarga yuborish — kеrakli ma'lumotlarni saqlovchi diapazon va
yachеykalar nomi yoki manzili ko‘rsatiladi. Masalan: D10 yoki A1:Е8.
— Sonlar.
— Ishchi jadval funksiyalari. Masalan, SUM.
Agar formula yachеykaga kiritilsa, unda yachеykada kiritilgan formula asosidagi xisob-
kitob natijasi qurinadi. Lеkin formulaning uzi tеgishli yachеyka faollashtirilsa formulalar
qatorida paydo buladi.
Formulalar xar doim «q» bеlgisi bilan boshlanadi. Ushbu bеlgi yordamida ЕXCEL matn va
formulalarni farqlaydi.
Yachеykaga formulalarni kiritishning ikkita usuli mavjud:
1. Formulani klaviatura orqali kiritish: «q» bеlgisini quyib, kеyin formulalar kiritiladi.
Kiritish paytida bеlgilar formulalar qatorida xamda faollashgan yachеykada paydo buladi.
Formulalarni kiritishda odatdagi taxrirlash tugmalaridan foydalanish mumkin.
2. Yachеykalar manzilini ko‘rsatish yuli bilan formulalar kiritish: Bu usulda xam
formulalar klaviaturadan kiritish orqali, lеkin kamroq foydalangan xolda amalga oshiriladi.
Ushbu usulda yachеykalar manzilini kiritish urniga ular ko‘rsatiladi, xolos. Masalan, A3
yachеykaga qA1QA2 formulasini kiritish uchun quyidagilarni bajarish kеrak.
· jadval kursori A3 yachеykaga utkaziladi;
· «q» bеlgisi kiritiladi. Formulalar qatori yonida «kiritish» (vvod) yozuvi paydo buladi;
· sichqoncha kursatkichi A1 yachеykaga olib boriladi va chap tugmachasi bosiladi.
Natijada yachеyka ajratib ko‘rsatiladi, ya'ni uning atrofida xarakatlanuvchi ramka (rom) paydo
buladi. A3 yachеykasi formulalar qatorida — A1 yachеyka manzili kurinadi. Uolat qatorida esa
«Ukajitе» (Kursating) yozuvi paydo buladi:
· «Q» bеlgisi kiritiladi.Natijada xarakatlanuvchi rom yuqolib, yana «Vvod» (Kiritish) suzi
chiqadi;
· sichqoncha kursatkichi A2 yachеykaga utkaziladi va tugmachasi bosiladi. Formulaga A2
yachеyka qushiladi;
· ENTER tugmasini bosish bilan formulani kiritish yakunlanadi.
Yachеyka manzilini ko‘rsatish usuli klaviatura yordamida kiritish usulidan oson va tеz
bajariladi.
Formulalarni boshqa ishchi jadvallar yachеykalariga xam yuborish mumkin, boshqacha
aytganda, formulalar bir nеcha joyda takrorlanishi mumkin. Uattoki, boshqa ishchi kitobdagi
ishchi jadvallarda xam. Buning uchun EXCELda maxsus yozuv ishlatiladi.
5. Excel dasturi yordamida iqtisodiy ko‘rsatgichlar
Maxsulot tannarxi statistikasi.
Maxsulot tannarxi to’g’risida tushuncha va uning statistikasining asosiy vazifalari.
Korxonalarda maxsulot ishlab chiqarish va sotish uchun xilma xil xarajatlarni amalga
oshiradilar. Ana shu xarajatlarning pul formada ifodalangan yig‘indisi maxsulot tannarxini
tashkil etadi. Tannarx korxonalar va tarmoqlar ish faoliyatining asosiy sifat
ko‘rsatgichlaridan biri bo‘lib xisoblanadi. Unda korxonadagi mexnatni tashkil etish, ishlab
chiqarish vositalaridan foydalanish va boshqalar maxsulot tannarxida o‘z aksini topadi.
Xozirgi kunda tannarx bo‘yicha quyidagi ko‘rsatgichlar sistemasi mavjud:
1.Korxona tovar maxsulotining umumiy tannarxi .
2.Bir dona tovar maxsulotining o‘rtacha tannarxi .
3.Bir so‘mlik tovar maxsulotiga qilingan xarajat ko‘rsatgichi.
Statistika avvalo tannarxning darajasini ,uning strukturasini va dinamikasini taxlil kiladi va
tannarxni arzonlashtirish rezervlarini qidirib topadi.
Korxonalar maxsulot ishlab chiqarish uchun xar xil xarajatlarni amalga
oshiradilar. Xar xal materiallar sotib oladilar, xar xal mexanizmlardan foydalanadilar ,
shu bilan birga jonli mexnat xam ishlab chiqarish jarag‘nida ishtirok etadilar. Bularni
statistik jixatdan o‘rganishda ular turli tuman va xilma xil bo‘lganligi uchun ularni
gruppalash zaruriyati tug‘iladi.
Tannarxni iqtisodiy turlarga ajratish.(Iqtisodiy elementlar va kalьkulyatsiya moddalari
bo’yicha).
Birinchi navbatda xarajatlar iqtisodiy elementlari bo‘yicha guruxlanadilar, bunda ular bir xil
sostavli elementlarga ajratiladilar va bunday guruxlash ishlab chiqarishda nimalar sarflandi
degan so‘roqa javob beradi.Ularning tarkibiga:
1.Xom ashg‘ va asosiy materiallar.
2.Yarim fabrikatlar va maxsulotni to‘ldiruvchi buyumlar.
3.G‘rdamchi va boshka materiallar.
4.G‘qilg‘i.
5.Elektr energiya.
6.Asosiy va qo‘shimcha ish xaqi.
7.Sotsial stroxovaniyaga ajratmalar.
8.Asosiy fondlar ammartizatsiyasi.
9.Boshka pul xarajatlari.
Bunda (1-5)elementlarning yig‘indisi mexnat predmetlariga bo‘lgan xarajatlarni , (6,7)
elementlar esa jonli mexnatni ximoya qilish xarajatlarini , 8-element ishlab chiqarish
vositalariga bulgan xarajatlarni va 9-ishlab chiqarishning normal o‘tishi uchun qilingan
xarajatlarni ifodalaydi (g‘llanma transport, kamanderovka, pochta xarajatlari va boshkalar)
ishlab chiqarish xarajatlarini bunday guruxlash korxonada yaratilgan sof maxsulot xajmini
aniqlash , tannarx strukturasini o‘rganish va boshqa ko‘rsatgichlarni xisoblashda keng
foydalaniladi.
Tannarx strukturasi - bu ayrim olingan elementlarning umumiy tannarxidagi
(xarajatlardagi) salmog‘ini ifodalaydi. Bu salmaqda (1-5) elementlarning yigindisi kuprok
salmoqa ega bo‘lsa, bunday korxonani material ko‘p sarflaydigan tarmoqlar (tekstil sanoati,
ozik-ovkat sanoati va xokazo) , (6,7)elementlar kattaroq salmoqa ega bo‘lsa , mexnat ko‘p
sarflanadigan tarmokka (kumir kazib chiqarish ) va 8 element yuqoriroq salmoqa ega bulsa
fond ko‘prok sarflanadigan tarmoklarga ajratiladi (elektr energiya ishlab chiqaruvchi
korxonalar).
Yuqoridagi iqtisodiy elementlar bo‘yicha guruxlash ishlab chiqarishda nimalar sarflandi
degan so‘roqa javob bersalar xam,lekin konkret qaysi maxsulotni ishlab chiqarishda, qaerda va
qancha
degan so‘roqlarga javob beraolmaydi.SHuning uchun ishlab chiqarish xarajatlarini
kalekulyatsiya moddalari bo‘yicha guruxlash zaruriyati tug‘iladi va bu bir birlik maxsulot
tannarxini aniqlash imkonini beradi:
1.Xom ashg‘ va materiallar;
2.
Yarim fabrikatlar, sotib olingan buyumlar va kooperativ korxona
larning xizmatlari;
3.CHiqindilar (ayirib tashlanadi) .
4.Texnalogik maqsadlarga ishlatilgan g‘qilg‘i.
5.Texnalogik maqsadlarga ishlatilgan elektr energiya.
6.Ishchilarning asosiy ish xaqi.
7.Ishchilarning qo‘shimcha ish xaqi.
8.Sotsial stroxovaniyaga ajratmalar.
9.Ishlab chiqarishni tayg‘rlash va o‘zlashtirish xarajatlari.
10.Uskunalarni asrash va eksplatatsiya qilish xarajatlari.
11.Umum tsex xarajatlari.
12.Umumzavod xarajatlari.
13.
Brakdan yo‘qotuvlar.
14.
Boshqa ishlab chiqarish xarajatlari.
Bular barchasi fabrika, zavod tannarxini ifodalaydi.
15.Ishlab chikarishdan tashqari xarajatlar.To‘liq tannarx bo‘ladi.
Mahsulot tannarxining tahlili. Rentabellik va uning ko’rsatkichlar tizimi.
Mahsulot tannarxi deb shu mahsulotni ishalb chiqarish uchun ketgan barcha harajatlarning
qiymat ifodasiga aytiladi. Mahsulot tannarxining tarkiga mahsulot ish va xizmatlar tannarxiga
kiritiladigan harajatlar, mahsulot ish bajarish, xizmat ko‘rsatish ishlab chiqarish va sotish
harajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq
quyidagi harajat elementlari kiritiladi.
Bevosita va ьilvosita xarakterdagi moddiy harajatlar.
Bevosita va bilvosita xarakterdagi ish xaqi harajatlari va ajratmalar.
Bevosita va bilvosita xarakterdagi asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiya
harajatlari.
Bevosita va bilvosita xarakterdagi boshqa harajatlar.
Mahsulot tannarxini tahlil etishdan asosiy maqsad uni kamaytirish yuzasidan korxonada
mavjud bo‘lgan ichki imkoniyatlarni aniqlash va foydani ustirish yuzasidan harajatlarni to‘g‘ri
va o‘rinli boshqarishning shartlarini belgilashdan iboratdir.
Bunda bevosita ishlab chiqarish harajatlari va ularning o‘zgarish sabablaroiga aqamiyat
beriladi.
Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritilgan barcha o‘zgaruvchan va o‘zgarmas
harajatlarning o‘zgarish sabalarini nomativlar va baho o‘zgarishlari asosida o‘rganish mumkin.
Mahsulot tannarxini tahlil etishda muhim iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlariga baho
beriladi. Bo‘lar quyidagilar bo‘lishi mumkin. Ya‘ni
1 sumlik mahsulotga to‘g‘ri keladigan:
-material harajatlar;
-ish xaqi va ajratmalari;
-asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;
-boshqa harajatlar;
-mahsulotning jami harajat sig‘imi;
-o‘zgaruvchan harajatlar;
-o‘zgarmas, doimiy harajatlar;
Bir sumlik mahsulotga to‘g‘ri keladigan harajat ko‘rsatkichlari quyidagi bog‘lanishlar
bo‘yicha aniqlanadi.
Ishlab chiqarilgan mahsulot harajat sig‟imi ko‟rsatkichlari.
Ko‘rsatkichlar
Aniqlanishi
Material harajatlar
Material harajatlar
=--------------------------------------------
Mahsulot hajmi
Ish xaqi va ajratmalar
Ish xaqi va ajratmalar
=--------------------------------------------
Mahsulot hajmi
Amortizatsiya harajatlari
Amortizatsiya harajatlari
=--------------------------------------------
Mahsulot hajmi
Boshqa harajatlar
Boshqa harajatlar
=--------------------------------------------
Mahsulot hajmi
Jami ishlab chio‘arish harajatlari
Jami ishlab chiqarish harajatlari
=--------------------------------------------
Mahsulot qajmi
O‘zgaruvchan harajatlar
o‘zgaruvchan harajatlar
=--------------------------------------------
Mahsulot qajmi
Doimiy harajatlar
Doimiy harajatlar
=--------------------------------------------
Mahsulot qajmi
Tahlil etishda ularning rejaga va o‘tgan yillaraga nisbatan shuning boshqa korxonalarga
nisbatan qiyosiy o‘zgarishlari o‘rganiladi.
Foyda (daromad) iqtisodiy harakatning zaruriy sharti maqsadi sifatida qaraladi. Jaxon
amaliyotida foyda deyilganda ko‘pincha biznes samaradorligining tadbir vositasi sifatida
qaraladi. Foyda bu daromadlar va harajatlar farqlanishidagi yuqori o‘zgaruvchanlikdir. Ular
orasidagi quyi o‘zgaruvchanlik esa zararni ifodalaydi.
Daromadlar va harajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani o‘lchashga daxldor
bo‘lgan elementlar hisoblanadi. Daromadlar va harajatlarni, yani foydani aniqlash va o‘lchash -
korxona o‘z moliyaviy hisobotini tayyorlashda foydalaniladigan kapital kontseptsiyasi hamda
kapitalning saqlanishiga bog‘liq bo‘ladi.
Daromadlar va harajatalar elementlari quyidagicha aniqlanadi.
Daromadlar - bu hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning oqimi yoki ko‘payishi
shaklida o‘sishi yoki passivlarning qatnashchilarning kapitaldagi omonatlaridan farq etuvchi
o‘sishiga olib keluvchi kamayishidir.
Harajatlar – hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning chiqib ketishi yoki ulardan
foydalanish shaklida kamayishi, shuningdek, qatnashchilar o‘rtasida kapitalning kamayishiga
olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir.
Daromad va harajatlarni aniqlash ularning asosiy hususiyatlarini belgilaydi, ammo ularni
moliyaviy natijalar hisobotida aks ettirishda talab qilinadigan mezonlarni aniqlashni maqsad
qilib quymaydi.
Moliyaviy natijalar tahlilida daromad va harajatlarning o‘zaro farqllanishidagi holatga
baho beriladi. Moliyaviy natijalar foyda va zararlarning shakllanish qatorlari bo‘yicha
o‘zgarishlari o‘rganiladi. Foyda va zararlarning omilli tahlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy
natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yo‘lga
qo‘yishning chora va tadbirlari belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajasini harakterlovchi
rentabellik ko‘rsatkichi va uning omilli tahlili o‘tkaziladi.
Moliyaviy atijalarning shakllanish qatorlariga quyidagilar kiritiladi.
1. Asosiy faoliyatdan moliyaviy natija
2. Moliyaviy faoliyatdan natija
3. Favqulodda kutilmagan holatlardan natija
Moliyaviy natijalarning bu tarkib turkumlanishini halqaro hisob andozalariga nisbatan
berilgan deyish mumkin. Bunda asosiy faoliyat moliyaviy natijalar qatoriga korxonaning
mahsulot sotishdan oladigan natijasi, asosiy vositalarni sotishdan oldigan natijasi va bosho‘a
aktivlarni sotishdan oladigan moliyaviy natijasi aks etadi. Davr harjatlari ulardan chegiriluvchi
qator sifatida olinadi.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va harjatlar qatoriga korxonaning moliya
bozoridagi faolligidan oladigan daromadlari va mulkiy munosatlardagi ishtirokidan olinadigan
daromadlar, erkin almashtiriladigan valyuta resurslarini boshqarishdan oladigan daromadlari,
korxonaning moliyaviy faoliyatidan kelib chiqadigan turli harajatlar kiritiladi. Ularning korxona
hisob foydasidagi salmog‘i so‘ngi yillarda tabora oshib bormoqda.
Favqulodda kutilmagan holatlardan daromadlar va harjatlar qatoriga korxonaning asosiy
va moliyaviy faoliyatidan tashqari, tasodifiy holatlar bo‘yicha oladigan daromad va harajtalari
kiritiladi. Ularning tarkibiga kiritiladigan aniq ko‘rsatkichlar yangi Nizomda ifoda etilmagan.
Faqat ularning farqlanishiga ta‘rif berilgan halos. Bu tarif esa yuqorida bayon etilgan edi. Ya‘ni
korxona uchun yaqin uch yillik oraliqda odatiy hol yoki faoliyat turi hisoblanmagan holatlar
oladigan daromadlari yoki yo‘qotishlar ushbu qatorga kiritiladi. Shuningdek tasoddiy holatlar
ham.
Moliyaviy natijalarning shakllanish bo‘yicha tahlilni quyidagi jadval malumotlari asosida
berish mumkin.
Moliyaviy natijalarning shakllanishi bo‘yicha tahlili
№ Moliyaviy natija
o‘tgan yil
hisobot yili
Farqi
1
Asosiy faoliyatdan foyda
+12546
+14523
+2067
2.
Moliyaviy faoliyatdan natija
+2534
+1425
-1109
3.
Favqo‘lodda holatlardan natija
-789
-154
-635
Jami hisob foydasi
+14291
15794
+1503
№ Moliyaviy natija
o‘tgan yil
hisobot yili
Farqi
1
Asosiy faoliyatdan foyda
+12546
+14523
+2067
2.
Moliyaviy faoliyatdan natija
+2534
+1425
-1109
3.
Favqulodda holatlardan natija
-789
-154
-635
Jami hisob foydasi
+14291
15794
+1503
Moliyaviy natijalarning shakllanishi bo‘yicha tahlili diagrammasi
-5000
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
А
со
си
й
ф
ао
л
ия
тд
ан
ф
ой
д
а
М
ол
ия
ви
й
ф
ао
л
ия
тд
ан
на
ти
ж
а
Ф
ав
қў
л
од
д
а
ҳо
л
атл
ар
д
ан
на
ти
ж
а
Жа
м
и
ҳи
со
б
ф
ой
д
ас
и
1
2.
3.
Фарқи 2067 -1109 -635
1503 Фарқи
ҳисобот йили 14523 1425
-154 15794 ҳисобот йили
ўтган йил 12546 2534 -
789 14291 ўтган йил
Jadval ma‘lumotlaridan shuni xulosa qilish mumkinki korxona soliq to‘loviga qadar bo‘lgan
foyda summasi yoki jami foyda summasi o‘tgan yilga nisbatan 1503 ming sumga o‘sgan.
Jumlandan, asosiy faoliyatdan olingan foyda summasining o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi 2067
ming sumga, moliyaviy faoliyatdan olingan foyda summasi 1109 ming sumga kamaygan.
Favqulodda kutilmagan holatlardan olingan zarar summasi esa o‘tgan yilga nisbatan 635 ming
sumga kam bo‘lgan.
Korxona faoliyat natijaviyligi baho berishning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri rentabellik
ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Rentabellik korxona foydalik darajasini xarakterlaydi. Odatda uning bir necha turlari hisob
kitob qilinadi. Bu bevosita mulkning shakli bo‘yicha daromadlarning yuzaga chiqishi yoki bazasi
bo‘yicha, foydaning o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi birliklar bo‘yicha yoki mustaqil birliklar bo‘yicha
aniqlanishi mumkin.
Rentabellikning halq xo‘jaligida quyidagi turlari aniqlanadi.
1. Ishlab chiqarish harajtalariga nisbatan rentabellik
sof foyda
R=------------------------------------------- x100%
Ishlab chiqarish harajatlari
Ushbu ko‘rsatkich bir sumlik ishlab chiqarish harajati hisobiga olingan foyda summasini
xarakterlaydi.
2. Asosiy vositalar rentabelligi
Asosiy vositalar rentabelligi har bir sumlik yoki ming sumlik asosiy vosita hisobiga to‘g‘ri
keladigan foyda summasini xarakterlaydi. Ushbu ko‘rsatkich sof foyda summasini asosiy
vositalarning o‘rtacha yillik qiymatiga bo‘lish asosida aniqlanadi.
Sof foyda
R=----------------------------------------------------------- x 100 %
Asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati
3. Sotish bo‘yicha rentabellik. Sotish bo‘yicha rentabellik sotilgan mahsulotlarning foydalik
darajasini xarakterlaydi. Ushbu ko‘rsatkich sotishdan olingan yalpi foyda summasini
mahsulotlarni sotishdan olingan tushumga bo‘lish asosida aniqlanadi. Ya‘ni
Sotishdan olingan foyda
R=---------------------------------------------------------------x100%
Sotishdan olingan tushum summasi
4. Oborot aktivlar rentabelligi. Ushbu ko‘rsatkich oborot aktivlarning har bir sumiga to‘g‘ri
keladigan foyda, sof foyda summasini xarakterlaydi.
Oborot aktivlar rentabelligi olingan sof foyda summasini oborot aktivlarning o‘rtacha yillik
qiymatiga bo‘lish asosida aniqlanadi.
Sof foyda
R=-------------------------------------------------------------x100%
Oborot aktivlar o‘rtacha yillik qiymati
5. Jami mulk rentabelligi. Ushbu ko‘rsatkich korxona mulkining foydalilik darajasini
xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich har bir sumlik mulkka to‘g‘ri
keladigan sof foyda summasini ifodalaydi.
Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100%
Korxona mulki jami
6. O‘z mablag‘lari rentabelligi. Ushbu ko‘rsatkich korxonaning o‘ziga tegishli bo‘lgan
mablag‘larning foydalilik darajasini xarakterlaydi.
Korxona sof foydasini uning o‘zlik mablag‘lari manbaiga bo‘lish asosida o‘zlik kapitalining
foydalilik darajasi o‘rganiladi.
Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100 %
Korxona o‘zlik mablag‘lari
7. Qarz mablag‘lari rentabelligi. Ushbu ko‘rsatkich korxona sof foydasini qarzga olingan
mablaglariga nisbati asosida aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich har bir sumlik qarz mablag‘ga to‘g‘ri
keladigan foyda summasini ifodalaydi.
Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100%
Qarz mablag‘lari jami
8.Asosiy vositalar va moddiy oborot mablag‘lari rentabelligi. Ushbu ko‘rsatkich sof foyda
summasini korxona asosiy vositalari va moddiy oborot mablag‘lari o‘rtacha yillik qiymatiga
bo‘lish asosida aniqlanadi. U har bir sumlik asosiy va oborot mablag‘iga to‘g‘ri keladigan foyda
summasini xarakterlaydi.
Sof foyda
R=------------------------------------------------------------x100%
Asosiy va oborot mablag‘lari o‘rt.yil. qiym
Rentabellik tahlili jadvali
№
Ko‘rsatkichlar
o‘tgan yil
hisobot
yili
Farqi
1
2
3
4
5
1
Mahsulot sotishdan sof tushum
125987
152485
+26498
2
Sotilgan mahsulot tannarxi
102574
135425
+32851
3
Sotishdan olingan foyda
23413
17060
-6353
4
Sof foyda
2589
3125
+5365
5
Asosiy vositalar o‘rtacha yillik qiymati
5213
5632
+419
6
Oborot mablag‘lari o‘rtacha yillik qiymati
8752
9521
+769
7
Korxona mulki
15562
17892
+4330
8
O‘zlik mablag‘lari
8542
8965
+423
9
Qarz mablaYolari
2546
3212
+670
10
Mahsulot rentabelligi
18,6
11,2
-7,4
11
Asosiy vositalar rentabelligi
49,6
55,4
+5,8
12
Oborot mablag‘lar rentabelligi
29,6
32,8
+3,2
13
Ishlab chiqarish tannarxi rentabelligi
22,8
12,6
-10,2
14
O‘z mablag‘alari rentabelligi
30,3
34,8
+4,5
15
Jami mulkka nisbatan rentabellik
16,6
17,5
+0,9
16
Umumiy rentabellik
18,5
20,6
+2,1
17
Qarz mablag‘lari rentabelligi
101,7
97,2
-4,5
Rentabellik tahlili jadval diagrammasi
o’tgan yil
1 2
1 Mahsulot sotishdan sof
tushum
2 Sotilgan mahsulot tannarxi
3 Sotishdan olingan foyda
4 Sof foyda
5 Asosiy vositalar o’rtacha yillik
qiymati
6 Oborot mablag’lari o’rtacha
yillik qiymati
7 Korxona mulki
8 o’zlik mablag’lari
9 Qarz mablaYolari
10 Mahsulot rentabelligi
11 Asosiy vositalar rentabelligi
12 Oborot mablag’lar rentabelligi
Jadval ma‘lumotlaridan shuni xulosa qilish mumkinki korxonada rentabellik
ko‘rsatkichlari o‘tgan yilga nisbatan bir qadar o‘sgan. Faqat mahsulot rentabelligi, ishlab
chiqarish tannarxi va qarz mablag‘lariga nisbatan rentabellik ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘tgan
yilga nisbatan pasayish kuzatilgan.
Asosiy vositalar rentabelligi 5,8 % ga, oborot aktivlari rentabelligi (moddiy) 3,2 % ga,
o‘z mablag‘lari rentabelligi 4,5% ga, jami aktivlar rentabelligi 0,9% ga, umumiy rentabellik
2,1 % ga usgan.
Rentabellik o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi omillarga tahlilda aloxida ahamiyat beriladi.
Rentabellik o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi omillarni ularda qatnashuvchi birliklarga nisbatan
belgilash mumkin. Masalan mahsulotni sotishga nisbatan rentabellik o‘zgarishiga sotishdan
olingan yalpi foyda summasining o‘zgarishi va sotishdan olingan tushumlar summasining
o‘zgarishi ta‘sir etsa, asosiy vositalar rentabelligiga korxona sof foydasining o‘zgarishi va asosiy
vositalarning o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi, umumiy rentabellikka bir sumlik tushumga
to‘g‘ri keladigan sof foyda summasining o‘zgarishi, asosiy vositalar qaytimining o‘zgarishi va
moddiy oborot mablag‘lar qaytimining o‘zgarishlari ta‘sir qiladi va x.k.
Rentabellik o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi omillarni quyidagi jadval ma‘lumotlari asosida
ham aniq kurish mumkin.
Asosiy vositalar rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi omillar tahlili. jadvali
Ko‘rsatkich
o‘tgan yil
Shartli
ko‘rsatkich
hisobot
yili
Jami
o‘zgarish
Shu jumladan
Foyda
hisobiga
Asosiy
vositalar
qimatinin
o‘zgarishi
hisobiga
Rentabellik
49,6
59,9
55,4
+5,8
+10,3
-4,5
Asosiy vositalar rentabelligi o‘tgan yilga nisbatan +5,8 foizga o‘sgan. Bu o‘zgarish
quyidagi omillar hisobiga ro‘y bergan. Birinchi, foyda summasining o‘zgarishi hisobiga
rentabellik +10,3 foizga ortgan. Asosiy vositalar o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi hisobiga
rentabellik ko‘rsatkichi –4,5 foizga kamaygan.
-10
0
10
20
30
40
50
60
Fo
yd
a
hi
so
bi
ga
A
so
si
y
vo
si
ta
la
r
qi
m
at
in
in
ko’rsatkich
o’zgarish
o’tgan
yil
Shartli hisobot
yili
Jami
Shu jumladan
Rentabellik
Rentabellik
Do'stlaringiz bilan baham: |