Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar

• Axborot texnologiyalari
• sohasidagi jinoyatlar

• 11-sinf Davlat va huquq asoslari fani darsligi asosida 17-mavzu

Hozirgi kunda axborot jamiyat hayotini tashkil etishning zaruriy omillaridan biriga aylanib bormoqda.

Binobarin, inson faoliyatining axborot olish va uni qayta ishlash jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lmagan biror bir tarmog‘i qolmagan.

Axborot nafaqat muayyan ma’lumotlardan iborat obyekt, masalan, maqola yoki xabar sifatida, balki subyektning o‘zi o‘rganayotgan obyekt bilan o‘zaro aloqa qilish jarayoni sifatida ham tushunilishi lozim.

XX asrning oxirlariga kelib, axborot jamiyatda tabiiy, moliyaviy, mehnat va boshqa resurslarga nisbatan ham kuchli va sezilarli mustaqil ijtimoiy-siyosiy hodisa sifatida namoyon bo‘la boshladi.

Axborot «kim», «qachon», «nima», «qayerda», «qancha», degan so‘zlar bilan boshlanuvchi savollarga javob ko‘rinishida ifoda etiladi.

Bilim esa o‘z navbatida, «qanday» degan so‘z bilan boshlanadigan savollarga javob ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.

• Demak, axborotdan foydalanish bilim olishning o‘zgargan shaklidir.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi fuqarolarning axborotga bo‘lgan huquqlarini e’tirof etgan holda, uning asosiy mazmunini bir qancha normalarda belgilab beradi.

Lekin ba’zida berilgan huquqdan to‘g‘ri foydalanmaslik oqibatida ham huquqiy javobgarliklar kelib chiqadi.

Kompyuter tizimidan foydalanishga ruxsati bo‘lgan shaxs tomonidan ushbu tizimdan foydalanish qoidalarining buzilishi oqibatida kompyuterdagi axborot yo‘qolsa, to‘sib qo‘yilsa, kompyuter uskunasining ishi buzilsa, u Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 1551-moddasiga ko‘ra javobgarlikka tortiladi.

Xat-yozishmalar, telefonda so‘zlashuv, telegraf xabarlari yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini buzish esa jinoiy javobgarlikka tortishga asos bo‘lishi mumkin.

Axir bunday jinoyat faqat qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etilish motivi va bundan ko‘zlangan maqsad uning kvalifikatsiyasi uchun ahamiyatga ega emas.

Mazkur jinoyatning obyekti fuqarolarning xat-yozishmalari, telefondagi so‘zlashuvlari, telegraf yoki boshqa xabarlarining sir saqlanishiga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqlari hisoblanadi.

Obyektiv tomondan jinoyat shaxslarning pochta-telegraf xabarlari yoki telefonda so‘zlashuvining mazmuni bilan g‘ayriqonuniy tanishuvida yoxud fuqarolarning xatlari, telegrammalari, telefaks, elektron pochta va boshqalar orqali yuborilayotgan ma’lumotlarni shu axborotlar egasining roziligisiz oshkor etilishida ifodalanadi.

Savol va topshiriqlar

• 1. Xat-yozishmalar, telefonda so‘zlashuv, telegraf yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini buzish deganda nimani tushundingiz?
• 2. Berilgan rasmlarda axborot turlari ifodalangan. Ulardan qaysilari qonun tomonidan himoyalanadi?
• 3. Axborotlarni ijobiy va salbiylarga ajratish mumkinmi? Fikringizni asoslang.
• 4. Axborot xavfsizligi masalasi va globallashish o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
• 5. Axborot «huruji»dan siz qanday himoyalangansiz?
• 6. Oilangizga tegishli bo‘lgan ma’lumotlar himoya qilinishi shart deb hisoblaysizmi? Nima uchun?