Axborot komplekslarining texnik va dasturiy ta

---

AXBOROT KOMPLEKSLARINING 

TEXNIK VA DASTURIY TA

ʼ

MINOTI

BAJARDI:ZOHIDOV OBIDXO

ʻ

JA

TEKSHIRDI: SHARIPOV NAZRULLO

---

REJA:

•

1.Axborot komplekslarida texnik va dasturiy ta

ʼ

minot tamoyillari

•

2.Multimedia vositalari va ularning ahamiyatlari

•

3.Dasturiy ta

ʼ

minot, online operatsion tizimlari va ularni rivojlantirish 

tendensiyasi

•

4.Dasturiy ta

ʼ

minotlarni qo

ʻ

llash sohasi bo

ʻ

yicha tasniflash.

---

AXBOROT KOMPLEKSLARIDA TEXNIK VA DASTURIY 

TA

ʼ

MINOTI TAMOYILLARI 

Axborotlari ishlab chikarish vositalari 

–

har xil kuvvatga ega bo`lgan va xilma xil turlardagi elnktron hisoblash mashinalari , 

hisoblash tarmoklari , ish stantsiyalari , mini va mikro kompyuterlar hamda turli vazifalarni bajaruvchi serverlar axborot 

texnologiyalari texnik ta’minotining  asosini tashkil kiladi . Bu texnik vositalarning turlari hamda imkoniyatlari jamiyatni 

avtomatlashtirish darajasi bilan mos xolda doimiy ravishda va uzluksiz rivojlanib bormokda . Agarda shaxsiy kompyuterdan 

kichik maxalliy tarmokning avtomatlashtirilgan ish joyi sifatida foydalanilsa , ishlash uchun zarur barcha axborotlar 

markazlashtirilgan xolda saklansa , unda ishlab chikarilayotgan axborotlarning xajmi katta bulmaydi . Bunda ishning tezligi 

kompyuterning tez ishlashi bilan emas , balki operator va mashina dialogining tezligi bilan belgilanadi . Bundan kelib chikadiki , 

ushbu xollarda nisbatan kichikrok tezlikka ega bo’lgan va urtacha tezkor xotira xajmiga ega bo`lgan EHMni kullash mumkin . 

Boshka xollarda , agar kompyuter katta xajmli xujjatlarni muntazam tayyorlash uchun muljallansa va buning uchun 

axborotlarning katta massivlaridan foydalanilsa , unda tashki va ichki xotiraning katta xajmiga ega kudratli mashinalardan 

foydalanish lozim buladi . Axborot texnologiyalarining texnik ta’minoti  tarkibiga kuyidagilarni kiritish mumkin :

---

Ma’lumotlarni yigish va kayd kilish vositalari ;

-

Ma’lumotlarni uzatish va kabul kilish vositalari :

-

Datchiklardan ma’lumotlari kabul kilish vositalari ;

-Analog 

–

rakamli va rakam 

–

analogli uzgartirgichlar ;

-Kommutatorlar va multipleksorlar ; 

-Tarmok adapterlari ;

-Selektor va marshrutizatorlar ;

-Ish stantsiyalari va abonent punktlari ;

–

Serverlar ; 

-

Ma’lumotlarni saklash vositalari ( xotira kurilmalari ) ;

---

Mini va mikro EHM hamda mikroprotsessorlar 

.Boshkaruvchi kompyuterlar ; 

-Pechatlovchi kurilmalar va uskunalar ; 

-.Skanerlar ;

-Plotterlar ; 

-kuzatuvchi videokurilmalar ; 

-turli xil audio kurilmalar ; 

-turli xil aloka vositalari ; 

-nusxa oluvchi kurilmalar ;

---

Ushbu texnik vositalar kuyidagi asosiy talablarga javob berishi lozim : -

Ishonchlilik ; -Resurslardan foydalanishning samaradorligi : -Texnik 

kursatgichlar jixatidan bir - biriga mos kelishlik ; -Tarkibiylik va modellilik ; -

Harajatlar buyicha samaradorlilik ; -Foydalanuvchiga nisbatan dustonalik ; 

Xozirgi zamonda eng keng miqyosda ishlatiladigan kompyuterlardan biri 

xususiy yoki shaxsiy kompyuterlardir . Ularning ko'rinishi kichik va ixcham 

bo'lishigi qaramay , iqtisodiyot va texnikaning deyarli barcha soxalarida 

muvaffaqiyatli ravishda qo`llanilib kelmoqda . Lekin ular qachondan 

boshlab va nima sabablarga ko`ra paydo bo`lgan ? Qanday printsiplarning 

qabul qilinishi va qaysi texnik yechimlar ularning ommabop bo'lishiga va 

keng miqyosda qo`llanilishiga sabab bo'lgan ? Ushbu muammolarni to'g'ri 

xal qilish uchun Xususiy kompyuterlarning iqtisodiyotning turli soxalarida 

ishlatilishi va u foydalanuvchiga qanday imkoniyatlar yaratib berishi xaqida 

biroz fikrlash lozim bo'ladi .

---

---

KOMPYUTERNING DASTURIY TA

ʼ

MINOTI VA UNING 

ASOSIY TURLARI

Dasturlarning turli xillari mavjud bo'lib , ularning har biri ma'lum bir ishni bajarishga mo'ljallangan . 

Lekin insonlarga o'xshab , EHM lar ham qandaydir ko'rsatmalarga yoki dasturviy ta'minotga muhtoj 

bo'ladi , chunki busiz ularning ishini , ichki va tashqi hotiralar bilan ishlashni , qo'shimcha 

qurilmalarga murojaat qilishni , foydalanuvchilar bilan muloqotni va kompyuter tarkibiy qismlarining 

bir maromda ishlashini ta'minlash mumkin emas . Bu muammolarni xal qilish uchun qanday turdagi 

dasturlar ishlatilishi mumkin deb o'ylaysiz ? Kompter hotirasida Juda katta miqdordagi qo

ʻ

shimcha 

joy egallaydigan ushbu dasturlarsiz u bilan samarador ishlashni amalga oshirish mumkinmi yoki 

yo'qmi ? Agarda shunday turdagi dasturlar mavjud bo'lmasa kompyuter bilan muloqot qanday 

ravishda o'zgaradi ? Bunday turdagi dasturlari qanday asosiy guruhlarga ajratgan bo'lar edingiz ? 

Kompyuterdan foydalanish samaradorligini oshirishga , uni ishlatishni engillatishga va 

foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashni osonlashtirishga mo'ljallangan dastur vositalari 

kompleksiga dastur ta'minoti tizimsi ( PTS ) deb yuritiladi . Kompyuterning PTS o'z ichiga turli xil 

dasturlar to

ʻ

plamini oladi

---

Turli xil dasturlar mavjud bo'lib, ularning har biri ma'lum bir ishni bajarish uchun mo'ljallangan. Ammo odamlar 

kabi, kompyuterlar ham qandaydir ko'rsatmalar yoki dasturiy ta'minotga muhtoj, chunki ular avtobussiz ishlaydi, 

ichki va tashqi xotira bilan ishlaydi, apparat vositalariga kirish, foydalanuvchilar bilan muloqot qilish va 

kompyuter komponentlari. muammosiz ishlashini ta'minlash mumkin emas. Sizningcha, ushbu muammolarni hal 

qilish uchun qanday dasturiy ta'minotdan foydalanish mumkin? Kompyuter xotirasida katta hajmdagi ortiqcha 

joy egallagan bu dasturlarsiz bu dasturlar bilan samarali ishlash mumkinmi? Agar ushbu turdagi dasturiy 

ta'minot mavjud bo'lmasa, kompyuter bilan aloqa qanday o'zgaradi? Ushbu turdagi dasturlarning asosiy 

guruhlari qanday? Kompyuterdan foydalanish samaradorligini oshirish, undan foydalanishni soddalashtirish va 

foydalanuvchi dasturlarini tayyorlashni osonlashtirish uchun mo'ljallangan dasturiy vositalar majmuasi dasturiy 

ta'minot tizimi (PTS) deb ataladi. Kompyuter boshqa dasturlar to'plamini oladi.

---

Dasturlashni avtomatlashtirish tomatlashtirish tizimsi AR tizimsi ( PAS ) foydalanuvchilar dasturlarini yaratish jarayonini 

engillashtirish va avtomatlashtirishga mo'ljallangan bo'lib PTS ning bir qismi hisoblanadi . Rivojlangan PASlar 

dasturlashtirish tillari , translyatorlar va sozlash dasturlarini o'z ichiga oladi . Sozlash dasturlari tuzilgan dasturlar 

ishining to'g'riligini tekshirish va xatolarni topish uchun ishlatiladi . Kompyuterda masalalarni echish jarayonini ta'minlash 

va uni osonlashtirish uchun operatsion tizim deb ataluvchi dasturlar kompleksi ishlatilib , u boshqaruvchi va qayta 

ishlovchi dasturlar guruhidan iborat . Boshqaruvchi dasturlar kompyuter qurilmalari ishini boshqaradi , ya'ni kompyuter 

qurilmalari ishini , kiritish , tayyorlash va boshqa dasturlarning bajarilishini tashkil qiladi va boshqaradi . Qayta 

ishlovchi dasturlar ma'lumotni qayta ishlash bilan bog'liq yangi dasturlarni EHMda ishga tushirib , masalalarni echishga 

va boshlang'ich ma'lumotlarni tayyorlash ishlarini bajarishga xizmat qiladi .

Texnik xizmat qilish dasturlari kompyuterning profilaktika ishlarida , diagnostika 

masalalarini echishda va undagi nosozliklarni aniqlashda hamda boshqa maqsadlarda 

ishlatiladi . Amaliy dastur paketlari tarkibiga insonning kundalik amaliy faoliyatida 

vujudga keladigan ilmiy , texnik , moliyaviy va turli - tuman iqtisodiy masalalarni 

echishga mo'ljallangan , va funktsiyasini gan , operatsion tizim imkoniyatlarini 

kengaytirishga hamda boshqa bir qancha konkret maqsadlarga mo'ljallangan dasturlar 

kompleksi kiradi . operatsion tizim Yuqorida tasvirda ko'rsatilgan translyatorlar amaliy 

dasturlarni algoritmik tillardan mashina tiliga o'giruvchi tarjimon dasturlardir . Ular ikki 

xil bo'ladi : kompilyatorlar va interpretatorlar . Interpretatorlar dasturlashtirish tilida 

yozilgan dasturlashtirish tilida yozilgan dasturni bosqichma - bosqich ( yoki qatormaqator 

) mashina tiliga o'girib va darhol bajarib borsa , kompilyatorlar esa butun dasturni 

birdaniga mashina tiliga o'giradi va agarda uning xatosi yoki kamchiligi bo'lmasa , uni 

bajarishni amalga oshiradi .

---

KOMPYUTERNING DASTURLAR TA

ʼ

MINOTINING 

TO

ʻ

PLAMI QUYIDAGI GURUHLARGA AJRALADI:

1.

Tizimviy dasturlar 

–

xilma 

– xil qo’shimcha ishlarni bajarishga imkon beradi,

2.

Amaliy dasturlar foydalanuvchilarga zarur bo’lgan ishlarni bajarishga 

imkon beruvchi dasturlar , matn taxrirchilari , Jadval protsessorlari , rasmlar 

chizishga imkon beruvchi dasturlar , informatsion massivlar va bilimlar 

bazalari bilan ishlashga imkon yaratuvchi dasturlar va xokazolar.

3.

Dasturlashtirish tizimlari yoki instrumental tizimlar 

–

ular kompyuter uchun 

yangi amaliy dasturlar yoki foydali ilovalar yozish uchun xizmat qiladilar .

---

DISKLI OPERATSION TIZIMNING ASOSIY 

OPERATORLARI VA ULARNING ISHLATILISHI:

•

Hozirgi paytda keng tarqalgan operatsion tizimlar SP / M , MS 

–

DOS , UNIX 

va Apple Macintosh , Novell , Windows 

–

95 , 98 va Windows 

–

2000 , 2002 

kabilardir . Masalan UNIX operatsion tizimsini yuqori kontseptual birlik ajratib 

turadi . Bu unda ishlashni sodda va qulay qilishi bilan birga uning asosida 

yotgan g

ʻ

oyalar uni qabul qilishni engillashtiradi . UNIX tizimsida ishlayotgan 

foydalanuvchi faqat uning imkoniyatlaridan foydalanmasdan , bu imkoniyatlar 

qanday amalga oshayotganini ham yaxshi tasavvur qila oladi .

---

UNIX tizimsida barcha ishlar o'zaro raqobatlashuvchi jarayonlar to'plami ko

ʻ

rinishida ifodalanadi . 

Jarayon esa resurslar iste'molchisi bo'lib , ish va boshqaruv birligi hisoblanadi . UNIX tizimsi xajmi 

bo

ʻ

yicha kichiq bo

ʻ

lib , ancha sodda . Tizim vositalari yaqqol ifodalangan bo

ʻ

lib , qulay 

mnemonikaga ega . CP / M operatsion tizimsi eng ommaviy diskli operatsion tizimlardan biri bo'lib , 

8 - razryadli mikroprotsessorlar INTEL 8080 yoki ZILOG Z80 lar asosida yaratilgan kompyuterlami 

boshqarishga mo'ljallangan . CP / M operatsion tizimsining asosiy xususiyatlaridan biri - bir vaqtning 

o'zida bir necha foydalanuvchiga xizmat ko'rsatishi , ya'ni multidastur tartibida ishlashi mumkin .

Apple Macintosh ( Errl Makintosh ) deb nomlangan operatsion tizim ham mavjud bo'lib , u shu nomli 

firma tomonidan ishlab chiqilgan kompyuterlarga o'rnatish uchun mo

ʻ

ljallanilgan . Uning grafik 

imkoniyatlari juda qulay va rivojlangan bo'lib , foydalanuvchi uchun katta imkoniyalar yaratadi . Lekin 

uning noqulay tomonlaridan biri boshqa operatsion tizimlar va IBM turidagi kompyuterlar bilan mos 

tushmasligidir .

---

Lekin uning noqulay tomonlaridan biri boshqa operatsion tizimlar va IBM turidagi kompyuterlar bilan mos 

tushmasligidir . far orasidar Lekin ushbu operatsion tizimlar iste'molchilar tomonidan keng miqyosda 

maykrosoft kompaniyasi tomonidan ishlab operatsion tizimdir , chunki mamlakatimizdagi orasida eng 

ko'p tarqalgani va keng qo'llaniladigan shak - shubxasiz chiqarilgan Windows turidagi asosiy mashina 

parki xuddi shu operatsion tizim yordamida faoliyat ko’rsatadi 

E

ʼ

tiboringiz uchun RAHMAT