«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

sozlovchi
to‘plamlarning 
ko‘p tegishli tartibga soluvchi statistik vazifaning qo‘yilishi ADP 
kirish tilining shakllantirilgan bayonidan iborat.
Dasturiy modullaming an’anaviy majmuasi va dasturiy 
ta’minlanishini yaratish va faoliyat yuritishning yuqorida bayon 
qilingan tamoyili asosida qo‘llanilayotgan ADPda tartibga soluvchi 
vazifalar, modullami echishni to ‘liq amalga oshiruvchi quyidagi 
namunaviy dasturlar ishlab chiqilgan:
• birlamchi hisobotlami kiritish, nazorat qilish va yozish;
• birlamchi hisobotlarga tuzatishlar kiritish;
• m a’lumotlami shakllantirish;
• yig‘ma hisobotlami bosib chiqarish.
Tartibga soluvchi vazifalami echishda ADP dasturiy modellari 
va sozlovchi massivlaming o‘zaro aloqasi 15.3-rasmda berilgan.
ADP asosida yuzga yaqin tartibga soluvchi statistik vazifalami 
avtomatlashtirilgan holda echish uchun tizimli va mahalliy 
AEIChning ishchi loyihalari ishlab chiqilgan va tadbiq etilgan. 
Ushbu paketlar tufayli mehnat xarajatlari 2-3 martaga qisqaradi va 
yaqin AEIChlami loyihalashtirish uchun qiymatiy xarajatlar ancha 
kamayadi hamda statistik axborotlar ishlab chiqishning namunaviy 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ishlab chiqish hisobiga 
ulardan foydalanish ham soddalashtiriladi.
377

---

15.3-rasm. KMB muhitida ma’lumotlar bazasining shakllanisbi,
faollasbuvi va faoliyat yuritish texnologiyasi
15.2. 
Axborotlar ni elektron usulda ishlab chiqish majmualari
Turli sohalarda hal etiladigan statistik vazifalar foydalanuvchi 
nuqtai nazaridan tartibga soluvchi va so ‘rov (tartibga solin- 
maydigan) vazifalariga bo‘linadi.
Tartibga 
soluvchi 
vazifalar 
deganda 
statistik 
hisobot 
m a’lumotlarini qo'm itaning tegishli darajasida ishlab chiqish 
vazifasi tushuniladi. Har bir tartibga soluvchi vazifa, qoidaga ko‘ra, 
statistik hisobotning b a’zi bir aniq shakli yoki bir necha shaklining 
shakllanishi bilan bog‘liq.
Bunday vazifalam i echish uchun yaqin vaqtlarga qadar 
axborotlami elektron usulda ishlab chiqish majmualari (AEICH)
378

---

yordamida 
amalga 
oshiriladigan 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan keng foydalanilgan.
Davlat statistika qo‘mitasida AEIChning ikki turi faoliyat 
yuritmoqda, ular shartli ravishda tizimli va mahalliy AEICH deb 
ataladi.
Hozirgi vaqtda AEIChdan foydalanish asosan tizimli xarakterga 
ega, bu bir qator sabablar bilan belgilanadi:
Birinchidan, tartibga soluvchi vazifalarni echishda Davlat 
statistika qo‘mitasining turli darajadagi hisoblash qurilmalari 
ishtirok etadi.
Ikkinchidan, AEIChning faoliyat yuritish texnologiyasi statistik 
hisobotlar quyi darajadagi korxonalar va tashkilotlardan birlamchi 
hisobotlami 
kelib 
tushishidan 
boshlab, 
Davlat 
statistika 
qo‘mitasning yuqori darajada yig‘ma hisobotlami (jadvallami) 
ishlab chiqishiga qadar bo‘lgan barcha bosqichlami
qamrab oladi. Bunda har bir keyingi darajadagi texnologiya 
oldingi darajadagi texnologiyaning mantiqiy davomi bo‘ladi.
Davlat 
statistika 
qo‘mitasida 
AEICH 
loyihalashtirishni 
avtomatlashtirish uchun m o‘ljallangan turli xildagi paketlar keng 
qo‘llaniladi. Ulami ishlab chiqish asosiga quyidagilar kiritilgan:
a) turli tartibga soluvchi vazifalar uchun m a’lumotlami ishlab 
chiqishni ta’minlovchi dasturiy modullaming yagona majmuasidan 
foydalanishga asoslangan tashkiliy uslubiyot birligi;
b) axborotlami 
ishlab chiqishda iqtisodchilar, 
operatorlar 
mehnatining eng kam sarflanishi va SHK resurslaridan oqilona 
foydalanishga ega iqtisodiy texnologiya;
v) vazifalar 
parametrlariga 
qayta 
dasturlamasdan 
ayrim 
o ‘zgartirishlami kiritish imkoniyatini asoslab beruvchi statistik 
vazifalar qo‘yilishidagi o ‘zgarishlar va qo'shimchalarga nisbatan 
dasturiy ta’minlanishning mosligi va k o ‘p variantligi;
g) barcha tartibga soluvchi vazifalar uchun m a’lumotlar ishlab 
chiqish jarayonlarini qurishning yagona uslubiyotini asoslab 
beruvchi turlarga ajratish va bir shaklga keltirish;
d) axborotlardan ko‘p marta va ko‘p vazifali foydalanish 
maqsadida ulami hisoblash tizimiga bir marta kiritishni asoslab 
beruvchi m a’lumotlami ishlab chiqishning integratsiyasi.
379

---

Axborot xizmati ko‘rsatish vazifalarini echish uchun axborot- 
kommuni-katsiya texnologiyalarining ikki turi: