«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

16.3-rasm. Soliq tizimini axborotlashtirisb natijasi
E le k tro n r a q a m li im zo - elektron hujjatdagi m azk u r elektron 
hujjat axborotini elektron raqam li im zoning yopiq kalitidan 
foydalangan h o ld a m axsus o ‘zgartirish n atijasida hosil qilingan 
ham da elektron raqam li im zoning ochiq kaliti yordam ida elektron 
hujjatdagi axborotda xatolik y o ‘qligini aniqlash v a elektron raqam li 
im zo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish im koniyatini 
beradigan im zodir. E lektron raqam li h u jjat hususiyati 16.4-rasm da 
keltirilgan.
E RI quyidagi m asalalam i hal qilishda yordam beradi:
• m a ’lum otning m uallifini aniqlash (identifikasiya);
• m a ’lum otning aslligini aniqlash (autentifikasiya);
• uzatilgan m a ’lum otning yaxlitligini t a ’m inlash.
U m um an soliq tizim ida axborot texnologiyalari orqali axborot 
xavfsizligini ta ’m inlash uchun quyidagi vositalar ishlatiladi:
• A xborotga ruxsatsiz m urojaat qilishdan him oya qilish 
vositalari;

---

• Axborot oqimini tahlil qiluvchi va modellashtiruvchi tizimlar 
(CASE-tizimlar);
• Tarmoq 403tatistic403 tizimlari;
• Antivirus vositalari;
• Tarmoqlararo himoya ekranlari (brandmauerlar);
■
Kriptografik vositalar;
• Axborotlaming rezerv nusxasini ko‘chirish tizimlari;
• Uzluksiz kuchlanish bilan ta’minlovchi qurilmalar va tizimlar;
• Autentifikatsiya tizimlari;
• Apparatura qurilmalari korpuslarini echish va buzishga qarshi 
vositalar;
• Xonalarga kirishni nazorat qiluvchi vositalar;
• Himoya tizimini tahlil etuvchi uskunaviy vositalar.
Yund к 
(aichga ega 
olefctr&R
M u e H i f
h u j j a t d a
ma'iun&otiard» 
tt In k o r qiiat
Qlmndigi
« J r e s a t d a n
Ыпь
o'iqSsM 
«whUr
<|W)i
16.4-rasm. Elektron raqamli hujjat hususiyati
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993-yil 3- 
avgustdagi « 0 ‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida m a’lu­
motlarni qayta ishlashning yagona kompyuter tizimini yaratish 
to ‘g‘risida»gi 388-sonli qarori bilan davlat soliq xizmati organlarida
403

---

axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalarini o ‘z 
ichiga olgan axborot tizimlarining shakllanishiga asos solingan va 
ushbu tizim orqali soliq m a’lumotlarini yig‘ish, qayta ishlash, 
saqlash va ulardan foydalanish ishlari y o ‘lga qo‘yilgan.
Shu bilan birga, axborot-texnologiya ta ’minoti boshqarmasi va 
uning hududiy bo‘linmalari tashkil etilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 14- 
sentabrdagi « 0 ‘zbekiston Respublikasi soliq organlarining moddiy- 
texnika bazasini mustahkamlash va uning xodimlarini ijtimoiy 
himoya qilishni kuchaytirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida»gi 359- 
sonli qarori bilan Davlat soliq qo'mitasi qoshida xo‘jalik hisobidagi 
«Yangi texnologiyalar ilmiy-axborot markazi» (YaTIAM) tashkil 
etilgan va soliq m a’lumotlarini qayta ishlash uchun zarur bo'lgan 
maxsus dasturiy mahsullami yaratish ishlarini tizimli ravishda 
tashkil etish imkoni yaratilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11- 
martdagi 
“0 ‘zbekiston 
Respublikasida 
soliq 
to ‘lovchilarga 
identifikatsion raqamlar berish va qo‘llash tizimi to ‘g ‘risida”gi 130- 
sonli qaroriga, hamda DSQning 1997-yil 25-martdagi 78-sonli 
buyrug‘iga 
asosan 
ro ‘yxatdan 
o‘tkazilgan 
m a’lumotlami 
kompyuterga kiritish, identifikatsion raqam berish va bekor qilish 
tartiblari belgilandi va bu o ‘z navbatida Respublika soliq 
to ‘lovchilarining 
404tatisti 
bazasini 
yaratishga 
olib 
keldi. 
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 31- 
dekabrdagi “Davlat soliq qo‘mitasining global axborot tarmog‘ini 
tashkil etish to ‘g‘risida”gi 580-sonli qarori qabul qilindi va ushbu 
qarorga asosan DSQ va MicroMax Computer Intelligence, Inc. 
firmasi (AQSh) bilan Davlat soliq qo‘mitasining global axborot 
tarmog‘ini tashkil etish bo‘yicha shartnoma tuzildi. Natijada 
Respublikamiz 
soliq 
organlarida 
yo‘ldosh 
aloqa 
tizimidan 
foydalanish yo‘lga qo‘yildi.
1999-yil 
7-yanvarda 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasining “Soliq toiovchilam ing identifikatsiya raqamlarini 
qo‘llash sohasini kengaytirish to ‘g ‘risida”dagi 7-sonli qarori qabul 
qilingan. Qarorga asosan soliq qonunchiligiga rioya qilinishi ustidan 
nazorat 
mexanizmini 
takomillashtirish, 
soliq 
organlari 
ishi
404

---

samaradorligini oshirish, ulaming yangi axborot texn0j 
qo‘llashIari uchun shart-sharoitlar yaratilishi uchun barc^%iy 
. • 
yurituvchi subyektlar 1999-yil 1-aprelgacha identiftkatSj ^ Ч о ^ г к
olishlari va uni xizmat ko'rsatuvchi banklarga yetkazis^l^ 4 r° Ja 1 
x
1
-apreldan boshlab identifikatsiya raqami o lm a g ^ ^ j j ^ a^ a 
yurituvchi subyektlari uchun bankda hech qanday 0 
X o ^ lik
amalga oshirmaslik ko‘rsatib o‘tilgan.
Ushbu qaror ijrosini ta’minlash soliq xizmati orga^ 
axborot texnologiyalarini qo‘llash va ulaming u z lu k ^ :^ ^ ^
• 
ishlashini ta’minlash bo‘yicha katta mas’uliyat yukladi.
0
‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov 
V 
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining 2 0 n ^
a
n
yanvardagi qo'shma majlisida belgilab berilgan ustuvor v
9
«-
va vazifalar hamda 7-fevralda Oqsaroy qarorgohidagj 
yig‘ilishda Davlat soliq xizmati organlari oldiga 
vazifalardan kelib chiqib, soliq organlarmi tashkil eti$k 
1 &
tizimida 
tub 
o'zgarishlarni 
amalga 
oshirish, 
ma’lumotlami avtomatlashtirilgan holda qayta ishlas^ ’4 q ^ U0 id
kompyuter dasturiy mahsullarini amalga joriy etish maqs^ 
yil 5-avgustda 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq 
«Davlat soliq xizmati organlarida avtomatlashtirilgan 
. .
dasturiy mahsullami amalga joriy etish to‘g‘risida»gj 
1
Q*wS1TUt e t
buyrug‘i chiqdi.
Ushbu buyruqga asosan o‘n ikkita yangi dasturiy 
ishlab chiqish va amalga joriy etish bo‘yicha Davlat solj 4 \ s n
• 
buyurtmachi (funksional) bo‘linmalari, «Hisobga о ц З
^ a . s ;
ta’minoti 
va kompyuterlashtirish 
boshqarmasi» 
r ^ 1
texnologiyalar ilmiy - axborot markazi» mas’ul xo d iiri]^ 
^ 1 °
ishchi guruhi tarkibi tasdiqlandi va dasturiy m a h s u l ] ^ ^ ^
texnik topshiriqlarini ishlab chiqish, unga a s o s ^
i c h a
mahsullami yaratish va tajribaviy ishga tushirish va . ^ ^
r ;
muddatlari belgilandi. 
vy
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
a r l
a
avgustdagi «Soliq to‘lovchilarga axborot xizmati ko< 
i l 4
davlat soliq xizmati organlarining axborot tizii^j 
v ~
takomillashtirish to‘g‘risida»gi 157-sonli qarori hamda 
q
*

---

Respublikasi V azirlar Mahkamasining 2011-yil 2-maydagi “Davlat 
soliq xizmati organlari tomonidan soliq to'lovchilarga axborot 
xizmatlarini 
k o ‘rsatishni 
yanada 
takom illashtirish 
b o ‘yicha 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to ‘g ‘risida”gi 125-sonli qarorlarga ko‘ra 
davlat soliq xizmati organlarining zamonaviy axborot-kom- 
munikatsiya texnoiogiyalarini qo‘llagan holda soliq to ‘lovchilarga 
axborot xizmatlari k o ‘rsatishni yanada takom illashtirish, davlat soliq 
xizmati organlarining yagona m a’lum otlar bazasini yaratish, 
moliyaviy, soliq hisobotlari va soliq majburiyatlari bilan bog‘liq 
boshqa m a’lumotlami davlat soliq xizmati organlariga elektron 
hujjat k o ‘rinishida taqdim etish tizimini takom illashtirish, moliyaviy 
va soliq hisobotlarini elektron ko‘rinishda taqdim etish va qabul 
qilish b o ‘yicha dasturiy m ahsullam i takom illashtirish, avtomat­
lashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish va hisobotlami elektron 
hujjat k o ‘rinishida taqdim etishning afzalliklarini keng yoritish 
hamda davlat soliq xizm ati xodim larining malakasini oshirish 
b o ‘yicha ishlar amalga oshirib borilmoqda. 0 ‘zbekiston Respub- 
likasining «Axborotlashtirish to ‘g ‘risida»gi va «Davlat sirlarini saq­
lash to ‘g ‘risida»gi qonunlariga muvofiq, shuningdek axborotni mu- 
hofaza qilishning kriptografik vositalari ham da kriptografiya tizim­
laridan foydalangan holda maxfiy yoki davlat sirlaridan iborat b o ‘l- 
gan m a’lum otlar bayon etilgan axborotni muhofaza qilish faoliyatini 
tartibga solish m aqsadida 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2007-yil 3-aprelda « 0 ‘zbekiston Respublikasida axborotni krip­
tografik m uhofaza qilishni tashkil etish chora-tadbirlari to ‘g ‘- 
risida»gi 614-sonli qarori qabul qilindi. Shu tariqa soliq tizim ida 
axborot xavfsizligini ta ’minlashning huquqiy bazasi yaratildi.