«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

Ma’lumotlar turlari haqida tusbuncha.
Dasturlash tilida o'zgaruvchilar qabul qiladigan m a’lumotlar
ко ‘rinishini m a’lumotlar turi aniqlaydi.
M a’lumotlar turlari 
o'rtasida differentsiatsiya (moslashuv) qilish uchun ikki asosiy 
sabablar bor:
(A) kompilyator tomonidan yetarli darajada ichki tasvirlashni
ishlatish.
(B) dasrutning har bir та ’lumot turi uchun yetarli darajadagi
operatorlarni ishlatish.
12.7-rasmda m a’lumotlar turlarini turli toifalarini ko'rsatilgan:
Bu yerda biz asosiy ma’lumotlar turlarini muhokama qilamiz.
Ma’lumotlarning asosiy turlari
C++ tilidagi mavjud asosiy ma’lumotlar turlari:
1. Butun sonli turi
2. Suzib yuradigan nuqtali turi
3. Erkin
Ulami, shuningdek, m a’lumotlaming sozlangan turlari deb ham 
ataladi. M a’lumotlaming 
bu 
turlarini 
o ‘lchami 
va 
oralig'i 
kompyuterdan kompyuterga o‘tganda farq qiladi. M a’lumotlaming 
asosiy turlari - eng past darajadagi ma’lumotlar turlaridir, ya’ni, 
xotirada ma’lumotlami haqiqiy tasaw ur qilish uchun ishlatiladi.
316

---

1. Butun sonli tur.
Bu turga quyodagilami keltirish mumkin:
(I) Int
(II) char
(I) 
Int turidagi m a’lum otlar. 
Butun sonni
-
o'nlik nuqtasiz
tasvirlaydi.
Butun sonlar - bu hisoblash maqsadlari uchun 
ishlatiladigan sonlardir. Butun soz musbat yoki manfiy bo‘lishi 
mumkin, lekin u bu bobda keyinchalik muhokama qilinadigan 
identifikatorlarga b o g ‘liq b o ‘ladi. M um kin bo ‘lgan butun sonlaming 
misollari:
1 024
3 3 1 3
3 3 6
- 6 7
154 9 8
3 2 7 6 7
- 3 2 7 6 8
12.7-rasm. C++ tilidagi ma’lumotlar turlari5"
50 J.B .D ix sit. “ Fun d am en tals o f co m p u te r p ro g ram m in g a n d IT” 2011. 202 p.
317

---

(II) 
C h a r tu rid ag i m a ’lum otlar. 
Belgili та ’lumotlar - bu
apostrofga, y a ’ni qo ‘shtimoq ichiga olingan bitta alfavit-raqamli
belgidan tashkil topgan sonsiz m a’lumot turidir.
Mumkin bo‘lgan 
m a’lumotlaming belgili turiga misollar:
“A”
“a”
“7”
Ta’kidlash lozimki, 7 va «7» turli xil m a’lumot turlaridir. 
Birinchisi -
butun sonli tur,
ikkinchisi esa -
belgili tur
hisoblanadi. 
Bittalik belgili tumi, ko‘pincha, butun sonli tur kabi qabul qilinadi. 
Bu, alfavit harflari kompyuter xotirasida ASCII kodlari yordamida 
saqlanganligi uchun sodir bo‘ladi. Biroq ochiq-oydin inobatga olish 
kerakki, “A ” kodi ASCII da “65”, “a” esa - “97” va “0” - “48”.
2. Suzib yurad ig an nuqtali tu r.
Suzib yuradigan nuqtali son ikki xil usulda tasvirlanadi:
0 ‘nlik shaklda va suzib yuradigan vergulli shaklda. Bunga yana 
keltirsa bo‘ladi:
(I) suzib yuradigan (II) ikkilangan
(I) o ‘nlik kasr - m a’lumotlaming suzib yuradigan turidir (float). 
Suzib yuradigan nuqtali sonlarda o ‘nlik nuqta bo‘ladi. 0 ‘nlik nuqta 
esa hatto son butun sonli qiymatga ega bo‘Isa ham, mavjud bo‘lishi 
kerak. Bu sonlar, masalan, balandlikni, sohani, oraliqni va h.k. 
o‘lchash uchun ishlatiladi.
0 ‘nlik shaklda mumkin bo‘lgan suzub yuradigan nuqtali 
sonlarga misollar:
1345,89
- 4917,37
336.0 
0,006
192.0
0 ‘nlik shaklda mumkin bo‘lmagan suzub yuradigan nuqtali 
sonlarga misollar:
5237.58 (nuqta bo‘lmasligi kerak)
- 54 (o‘nlik nuqtaning kasr qismi yo‘q)
318

---