Axborot kommunikatsion texnologiyalar


 Axborot xavfsizligi sohasida atamalar



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet124/132
Sana31.12.2021
Hajmi1,8 Mb.
#215814
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   132
Bog'liq
АХБОРОТ ХАВФСИЗЛИГИ Ўкув Кулланма

1. Axborot xavfsizligi sohasida atamalar 
2. Access  -  Axborotga  munosabat  (kirish).  Axborot  bilan  tanishish,  u  bilan 
biror axborot jarayonini amalga oshirish.  
3. Access object - Munosabat (kirish) obekti. Munosabat turi va darajasi aniq 
qoidalar asosida cheklab qo'yilgan axborot texnologiyasi elementi va obyekti. 
4. Active attack - Tajovuz. Xavfsizlikka tahdidning yuzaga chiqishi. 
5. Active  threat  -  Xavfsizlikka  tahdid.  Qasddan  tizimning  holatini 
yomonlashtirishga qaratilgan muayyan turdagi xavf-hatarning ma’lum ehtimolligi. 
6. ASCII  -  Armored  Text  (
American  standard  code  for  information 
interchange
)  –  ASCII  -  matn.  ASCII  to‘plamiga  kiruvchi  7-bitli  standart  bosma 
simvollarda  yozilib  ikkili  sanoq  tizimida  kodlangan  axborot.  Bu  ko‘rinishdagi 
axborot har qanday tarmoq kanali orqali uzatishga yaraydi. 
7. Authentication  information  -  Autentifikatsiya  axboroti.  Muayyan  axborot 
manbaining  yoki  uni  egasining  aslini  bilib  olish  uchun  ishlatiladigan  axborot. 
Bunday axborot sifatida raqamli imzo, hujjat izi, manba izi va boshqalar. 
8. Authentication-  Autentifikatsiya.  Muayyan  axborot  manbaining  yoki  uni 
egasining  aslini  bilib  olish.  Bu  maqsadda  nosimmetrik  kriptotizimdan 
foydalanilganda  hujjatning  aslini  (kelib  chiqishini)  hujjat  tuzuvchining  raqamli 
imzosi  vositasida  aniqlab  olinadi.  Autentifikatsiya  keng  ma’noda  qaralganda 
axborotning manbaidan qat’iy nazar uning faqat ichki tuzilmasi asosida butunligini 
aniqlashdir. 
9. Authorized  access  -  Ruxsatli  munosabat  (kirish).  Axborotga  va  axborot 
texnologiyasi elementlariga nisbatan belgilab qo‘yilgan cheklov qoidalariga rioya 
qilingan holda faol munosabatda bo‘lish. 
10. Certify  -  Kalitni  sertifikatsiyalash.  Biror  kimsaning  oshkora  kalitini 
raqamli imzo bilan tasdiqlash. 
11. Certifying  Authority  -  Vakolatli  sertifikator.  Kalitni  sertifikatsiyalash  va 
buni  umumiy  ma’lumotlar  bazasiga  kiritish  huquqiga  ega  bo‘lgan  ishonchga 
sazovor shaxs (yoki shaxslar). 


134 
12. Confidentiality  information  -  Axborot  pinxonaligi.  Axborotning  u  bilan 
bajariladigan  axborot  jarayonlari  davomida  u  bilan  beruxsat  tanishish  yoki  uni 
ko‘chirib olishga yo‘l qo‘ymaslik xossasi.  
13. Confidentiality information - Pinxona axborot. Hujjatlashtirilgan shunday 
axborotki,  unga  nisbatan  barcha  munosabatlar  (ruscha,  dostup)  qonun  bilan 
cheklangan.  
14. Confidentiality  mark  -  Maxfiylik  grifi.  Hujjatlashtirilgan  axborotning 
maxfiylik darajasini ko‘rsatuvchi rekvizit (masalan, o‘ta maxfiy, maxfiy, pinxona, 
xizmatda foydalanish uchun, oshkora). 
15. Cryptographic  method  -  Kriptografik  metod.  Axborotni  shifrlashga 
asoslangan himoyalash usuli. 
16. Data destruction - Axborotni yo‘q qilish. Axborotni tasodifiy xato tufayli 
yoki qasddan moddiy tashuvchidan  o‘chirib yuborish yoki tashuvchisi bilan birga 
o‘g‘irlab ketish. 
17. Data  falsification  -  Axborotni  soxtalashtirish.  Axborot  jarayonlari 
davomida axborot mazmunini qastdan buzib o‘zgartirish. 
18. Data  protection  -  Axborot  himoyasi.  Axborotning  pinxonaligi,  butunligi 
va  qobilligini  ta’minlashga  qaratilgan  huquqiy,  siyosiy,  tashkiliy,  texnikaviy  va 
dasturiy tadbirlar majmui. 
19. Data transmission blocking - Axborot uzatishni to‘sish. Axborot uzatishni 
qastdan  yoki  tasodifiy  xato  tufayli  to‘xtatib,  yo‘lini  o‘zgartirib  yoki  kechiktirib 
qo‘yishdan iborat bo‘lgan axborot xavfsizligining buzish turi. 
20. Decryption  -  Shifrni  ochish.  Shifrlangan  axborotni  tushunarli  shaklga 
aylantirish. Buning uchun maxfiy kalitdan foydalaniladi. 
21. Digest  -  raqamli  iz  (daydjest).  Axborotning  ixcham  bir  tomonlama 
hisoblanadigan  funksiyasi  yoki  faylning  nazorat  jamlanmasi.  Axborot  o‘zgarsa 
daydjest ham o‘zgaradi. 
22. Digital Signature - Raqamli imzo. Axborotning raqamli izi (daydjesti)ning 
shu  axborotning  haqiqiyligini  tasdiqlovchi  subyektning  maxfiy  kaliti  bilan 
shifrlangan  shakli.  Raqamli  imzo  shu  subyektga  tegishli  ekaniga  ishonch  hosil 


135 
qilish uchun axborotning raqamli izini hammaga ma’lum bo‘lgan funksiya asosida 
hisoblab  topib,  natijani  raqamli  imzo  egasining  oshkora  kaliti  bilan  ochilgan 
imzosi bilan taqqoslash (verifikatsiyalash) yetarli.  
23. Documented 
information 

Hujjatlashtirilgan 
axborot. 
Moddiy 
tashuvchida  aks  etgan  va  uni  belgilovchi  rekvizitlarga  ega  bo‘lgan  muayyan 
axborot. 
24. Encryption  -  Shifrlash.  Axborotni  undan  xabardor  bo‘lishi  lozim 
bo‘lmagan  shaxslar  uchun  mutlaqo  tushunarsiz  shaklga  keltirish  amali,  ximoya 
usuli. 
25. Enforcement - Majburlash. Foydalanuvchi yoki ijrochiga nisbatan moddiy 
yoki  jinoiy  javobgarlik  tahdidi  ostida  axborot  jarayonlari  qoidalarining 
bajarilishiga erishishga asoslangan himoya usuli. 
26. Identification  -  Identifikatsiya.  Ko‘rsatilgan  identifikatorni  uning  egasiga 
taqdim etilgan identifikator bilan taqqoslash. 
27. Identifier  -  Identifikator.  Axborot  jarayoni  subyekti,  vositasi  va  obyekti 
(axborot)ga  taqdim  etiladigan,  faqat  unga  biriktirilgan  noyob  belgi,  simvollar 
qatori. 
28. Information  procedure  -  Axborot  jarayoni.  Axborotni  yaratish,  olib- 
yig’ish,  saqlash,  himoyalash,  izlash,  uzatish,  taqsimlash,  undan  foydalanish  yoki 
unga ishlov berish jarayonlaridan biri. 
29. Information (data) integrity - Axborotning butunligi. Axborotning axborot 
jarayonlari  davomida  uni  beruxsat  o‘zgartirish  yoki  yo‘qotishga  yo‘l  q  o‘ymaslik 
xossasi. 
30. Information  availability  -  Axborot  qobilligi.  Axborotning  unga  nisbatan 
ruxsat berilgan axborot jarayonlarini bajarilishiga yaroqlik va tayyorlik xossasi. 
31. Information  distortion  -  Axborot  buzilishi.  Axborotning  axborot 
jarayonlari  davomida  halal  beruvchi  tashqi  ta’sirlar  yo  jarayon  vositalari  va 
ishtirokchilarining  tasodifiy  xatolari  yoki  qasddan  qilingan  ishlar  tufayli  o‘zgarib 
qolishi. 


136 
32. Information  modification  -  Axborot  modifikatsiyasi.  Axborot  mazmuni 
yoki miqdorining axborot jarayonlari davomida o‘zgarishi. 
33. Information  security  -  Axborot  xavfsizligi.  Axborotning  va  axborot 
jarayonlarini  amalga  oshirish  vositalarining  ma’lum  turdagi  tasodifiy  va  qasddan 
qilinadigan tahdidlardan himoyalanganlik holati 
34. Information  security  service  -  Axborot  xavfsizligini  ta’minlash  xizmati. 
Axborot  xavfsizligini  ta’minlovchi  siyosiy,  huquqiy,  tashkiliy,  texnikaviy  va 
dasturiy tadbirlar, vositalar va me’yorlar tizimi. 
35. Information  user  -  Axborot  foydalanuvchisi.  Axborot  bilan  biror  axborot 
jarayonini amalga oshiruvchi subyekt (shaxs, tashkilot). 
36. Informations  security  -  Axborotning  xavfsizligi.  Axborotning  tasodifiy 
yoki qasddan qilinadigan tahdidlarga qarshi pinxonalikni, butunlikni va qobillikni 
saqlab qolish xossasi.  
37. Introducer - Vositachi. Ochiq kalitlarning o‘z egasiga taalluqligiga kafillik 
berishga vakolatli shaxs yoki tashkilot. 
38. Intruders  (hacker)  -  Axborot  jinoyatchisi.  Axborot  xavfsizligini  buzgan 
subyekt (shaxs, tashkilot). 
39. Key  -  Kalit.  Shifrlash,  shifrni  ochish,  raqamli  imzo  qo‘yish  va 
verifikatsiya  (ishonib  olish)da  ishlatiladigan  raqamli  kod.  Kalitlar  nosimmetrik 
kriptotizimlarda  juft  (oshkora  va  maxfiy)  holda  hosil  qilinadi  va  bog‘lamlarda 
saqlanadi. Simmetrik kriptotizimlarda faqat bitta (maxfiy) kalit ishlatiladi. Aralash 
kriptotizimlarda kalitlar juftiga qo‘shimcha tarzda maxfiy seans kaliti ishlatiladi. 
40. Key  Escrow  -  Kalitni  deponirlash.  Uchinchi  tomonga  o‘z  maxfiy 
kalitining nusxasini berish amaliyoti. Bunda uchinchi tomon shifrlangan axborotni 
bilib olish imkoniga ega. 
41. Key  Fingerprint  -  Bosma  iz.  Oshkora  kalitni  noyob  tarzda  ifodalovchi 
(belgilovchi)  raqam  va  harflar  qatori.  Kalit  egasidan  telefon  orqali  Bosma  izini 
so‘rab  olib  o‘zingizdagi  uning  oshkora  kaliti  Bosma  izi  nusxasi  bilan  taqqoslab, 
kalit nusxasining haqiqiy yoki qalbaki ekanini bilish mumkin. 


137 
42. Key ID - Kalit identifikatori. Kishi o‘qisa bo‘ladigan kalitlar juftini noyob 
usulda  belgilovchi  qator.  Kalitlarning  ikki  jufti  bir  xil  foydalanuvchi 
identifikatoriga ega bo‘lishi mumkin. Lekin kalit identifikatorlari har xil bo‘ladi. 
43. Key Pair - Kalitlar jufti. Oshkora va unga mos maxfiy kalit. Oshkor kalitli 
tizimda har bir foydalanuvchi kamida bitta kalitlar juftiga ega. 
44. Keyring  –  Bog‘lam.  Kalitlar  to‘plami.  Har  bir  foydalanuvchi  oshkora 
kalitlar bog‘lamiga va maxfiy kalitlar bog‘lamiga ega. 
45. Masking  -  Niqoblash.  Axborotni  axborot  jarayonlari  davomida 
kriptografik usul bilan berkitish. 
46. Obstacle  –  To‘siq.  Himoyalanadigan  axborotga  axborot  jinoyatchisining 
yo‘lini fizikaviy to‘sib qo‘yish asosida axborotni himoyalash usuli. 
47. Passiv  attack  -  Nofaol  (passiv)  tajovuz.  Xavfsizlikka  nofaol  tahdidning 
yuzaga chiqishi. 
48. Passiv threat - Xavfsizlikka nofaol tahdid. Tizim holatini buzmasdan turib 
undan axborotning begonalarga beruxsat chiqib ketish xavfi. 
49. Password  -  Parol.  Amaliy  munosabat  boshlash  uchun  ishlatiladigan, 
subyektning  siri  hisoblanadigan  identifikator.  Tizimga  kirish  uchun  klaviatura 
tugmalarini bosish ketma-ketligi. 
50. Physical  threat  -  Fizikaviy  xavf.  Oqibati  tizimga  fizikaviy  xavf 
keltiradigan tahdid. 
51. Plaintext  -  Ochiq  matn.  Shifrlanmagan  va  imzolanmagan  odatdagicha 
o‘qib- tushuniladigan matn. 
52. Potection  strategy  -  Himoya  strategiyasi.  Ma’lum  tahdidlardan 
himoyalanishni ta’minlashga qaratilgan mezonlarning formal ta’rifi. 
53. Private  Key  -  Maxfiy  kalit.  Bilishi  shart  bo‘lgan  subyektlardan  boshqa 
hechkimga  oshkora  qilinmaydigan  kalit.  Simmetrik  kriptotizimlarda  shifrlash  va 
shifrni  ochish  uchun,  nosimmetrik  kriptotizimlarda  raqamli  imzo  qo‘yish  va 
axborot shifrini ochish uchun ishlatiladi.  
54. Private  Keyring  -  Maxfiy  kalitlar  bog‘lami.  Bog‘lam  egasiga  tegishli  bir 
yoki undan ortiq maxfiy kalitlar to‘plami. 


138 
55. Protection model - Himoya modeli. Axborot gimoyasi tizimini aks ettirib, 
uni xavfsizlik darajasini tadqiq etishga imkon beruvchi tizim. 
56. Public  Key  -  Oshkora  kalit.  Axborotni  shifrlash  va  raqamli  imzoning 
to‘g‘riligini  tekshirish  uchun  ishlatiladigan  kalit.  Oshkora  kalit  boshqalarga  erkin 
tarqatiladi va birov uni bilgan bilan unga mos maxfiy kalitni hisoblab topaolmaydi. 
57. Public  Keyring  -  Oshkora  kalitlar  bog‘lami.  Oshkora  kalitlar  to‘plami. 
Uning tarkibida bog‘lam egasining ham o‘z oshkora kaliti bor. 
58. Public-Key  Cryptography  -  Oshkora  kalitli  (nosimmetrik)  kriptografiya. 
Oshkora  va  maxfiy  kalitlar  juftidan  foydalanishga  asoslangan  va  ishlatiladigan 
aloqa  kanalining  himoyalangan  bo‘lishini  talab  qilmaydigan  kriptotizimlar 
texnologiyasi. 
59. Regulation  -  Tartibga  solish.  Axborotga  beruxsat  munosabatda  bo‘lishni 
minimumga keltirishga qaratilgan texnologiyaga asoslangan himoya usuli. 
60. Screening  -  Ekranlash.  Tarmoqlararo  ekran  (brandmauer)ning  ruxsat 
etilmagan  tashqi  axborot  oqimlarini  o‘tkazmay  ichki  tarmoq  xavfsizligini  saqlash 
vazifasi. 
61. Security  audit  -  Xavfsizlikni  tekshirish.  Axborot  tizimi  va  tarmog‘ining 
hamda axborotlarning xavfsizlik holatini tekshirib baholash. 
62. Security  model  -  Xavfsizlik  modeli.  Axborot  xavfsizligi  siyosatining 
formal ifodasi. 
63. Security  policy  -  Xavfsizlik  siyosati.  Axborot  xavfsizligini  ta’minlashga 
va tajovuz oqibatlarini tugatishga qaratilgan me’yorlar majmui. 
64. Signature  -  Imzo.  Maxfiy  kalit  vositasida  hosil  qilinadigan  raqamli  kod. 
Imzo  uni  verifikatsiyalash  jarayonida  axborot  aslini  (manbaini,  egasini, 
tasdiqlovchisini)  aniqlash  imkonini  beradi.  Raqamli  imzo  maxfiy  kalit  va 
imzolanayotgan hujjat mazmunining funksiyasidir. 
65. Subject  privilege  -  Mualliflashtirilgan  kirish  subyekti.  Axborot  tizimi 
obyektlariga  va  axborotga  amaliy  munosabatda  bo‘lish  uchun  belgilab  qo‘yilgan 
huquqlarga ega bo‘lgan subyekt.  


139 
66. Trojan horse - Troyan oti. Subyektning qonuniy vakolatlaridan foydalanib 
axborotga  beruxsat  munosabatda  bo‘lishga  imkon  beruvchi  qo‘shimcha  pinxona 
vazifalarni amalga oshiruvchi dastur. 
67. Trusted - Ishonchli. Ochiq kalit ishonchli, agar uni siz yoki biror siz vakil 
etgan kimsa sertifikatsiyalagan bo‘lsa. 
68. Trusted computer system - Ichonchli kompyuter tizimi. Himoya vositalari 
majmui o‘rnatilgan kompyuter tizimi. 
69. Unauthorized access - Beruxsat munosabat. Subyekt tomonidan axborotga 
va axborot vositalariga nisbatan cheklab qo‘yilgan qoidalarning buzilishi. 
70. Unauthorized  action  -  Beruhsat  faoliyat.  Subyektning  axborot 
jarayonlarini amalga oshirish qoidalariga zid faoliyati. 
71. User  ID  -  Kalit  foydalanuvchisi  identifikatori. Kalitlar  juftini belgilovchi 
jumla.  Bunday  jumla  sifatida  odatda  kalit  egasining  to‘la  nomi  va  uning  elektron 
pochtasi manzili ishlatiladi. 
72. Verification  -  Ishonib olish  (Verifikatsiya). Axborotga  maxfiy  kalit  bilan 
qo‘yilib,  oshkora  kalit  bilan  ochilgan  raqamli  imzoni  shu  axborotning  raqamli  izi 
(daydjesti)  bilan  taqqoslash.  Verifikatsiya  axborot  chindan  ham  unda  ko‘rsatilgan 
subyektga tegishliligini va o‘zgartirib qo‘yilmaganligini isbotlashga imkon beradi. 
73. Vulnerability  -  Axborot  zaifligi.  Axborotning  uni  pinxonaligi,  butunligi 
yoki qobilligiga putur yetkazuvchi ta’sirlarga bardosh berolmaslik xossasi. 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   132




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish