Avzu: Alisher Navoiy

Alisher Navoiy

Alisher Navoiy




Shoir




Mutafakkir





Olim



Bunyodkor

Ilm-fan homiysi

Davlat arbobi

1 – mashq . Matnni o’qing . Ajratib ko’rsatilgan so’zlarni o’zi bog’langan so’zlar bilan ko’chirib yozing .

Buyuk mutafakkir

O’zbek xalqi ma’naviy dunyosining shakllanishiga g’oyat kuchli va samarali ta’sir ko’rsatgan ulug’ zotlardan biri – bu Alisher Navoiy bobomizdir . Alisher Navoiy milliy adabiyotimizning tengsiz namoyandasi , millatimizning g’ururi , , sha’n-u sharafini dunyoga tarannum qilgan o’lmas so’z san’atkoridir . Olamda turkiy yoki forsiy tilde so’zlovchi biror- bir inson yo’qki u Navoiyni bilmasa , Navoiyga sadoqat va e’tiqod bilan qaramasa . Agar bu ulug’ zotni avliyo desak , u avliyolarning avliyosi , mutafakkir desak , mutafakkirlarning mutafakkiri , shoir desak , shoirlarning sultonidir .

3 .Grammatik qoida bayoni

Narsa – buyumning belgisini bildirgan fe’l shakli sifatdosh deb ataladi . Sifatdoshlar –gan qo’shimchasi bilan hosil qilinadi va sifat kabi otga bog’lanib , uning belgisini bildirib keladi . Masalan : o’qilgan kitob , kelgan mehmon .

Sifatdoshlar uzoq o’tgan zamon fe’li bilan shakldosh bo’lib , ular quyidagicha qo’llanadi :

O’quvchi nima qilgan? - O’quvchi –yozgan, o’qigan, javob bergan, kelgan

Nima qilgan o’quvchi? – Yozgan o’quvchi, o’qigan o’quvchi, javob bergan o’quvchi, dam olgan o’quvchi, kelgan o’quvchi -gan qo’shimchasi k tovushi bilan tugagan fe’llarga –kan shaklida , q tovushi bilan tugagan fe’llarga –qan shaklida qo’shiladi . Masalan : Masalan : o’qib chiqqan kitob , kechikkan mehmon .

Sifatdoshlarning bo’lishsiz shakli –ma qo’shimchasi vositasida hosil qilinadi . Masalan : kelmagan bolalar , o’tilmagan mavzu kabi .

4 .Grammatik ma’lumotni mustahkamlash.

4 – mashq . Nuqtalar o’rniga foydalanish uchun berilgan fe’llardan mosini qo’yib yozing .

Badiiy adabiyotni sevgan G’iyosiddin uyida tez – tez she’rxonlik kechalarini o’tkazib turgan . Bunday badiiy muhit Alisherning yetuk shoir va katta olim bo’lishiga sabab bo’lgan . Ko’p o’tmay Alisher she’rlar yoza boshlagan . O’z iste’dodi bilan Lutfiy, Sharafuddin Ali Yazdiy kabi zamondoshlari e’tiborini qozongan . Alisher ilm olishni o’zining asosiy mashg’uloti deb bilgan . Bolaligida Fariddin Attorning “Mantiqut-tayr” asarini sevib o’qigan . Alisher oradan yarim asrlik muddat o’tgach , “Lison ut –tayr” dostonini yaratgan .

3 – topshiriq . Sherni o’qing va mazmunini so’zlab bering .

QUSH TILI

Qushlar , dedim , ketmang uzoq ,

Men qo’ymayman sizga tuzoq .

Kaklik , to’ti , bedana ,

Sepay tariq sedana .

Totuv inoq bo’lgim kelar ,

Tilingizni bilgim kelar ,

Bu bola tantiq demang ,

Ya’ni bemantiq demang .

Ko’nglingizni tuting to’q ,

Qafasga solmayman yo’q .

Tantiqligim emas bu ,

Munaqa o’ylamang xom .

Tilingiz bilarkan –ku ,

Axir Alisher bobom .

Bobomday bo’lsam deyman ,

Qush tilin bilsam deyman .

(Mirtemir)

Har uchala guruh uchun boshqotirmalar taqdim etiladi. To’g’ri va tez bajarilgan ishlar uchun guruhlar rag’batlantirib boriladi.

S
I
F
A
T
D
O
SH

“Navosoz” guruhi

1.So’z turkumi.

2. Tartib-…

3.Navoiyning forsiydagi taxallusi

4.Samarqandning qadimiy nomi

5. “Lison ut-…”

6. Ilmli, dono kishi

7. Aqlli

8. She’r yozuvchi

S
I
F
A
T
D
O
SH

“Navobaxsh” guruhi

1.”…Iskandariy”

2. Dur, marjon

3. … Attor

4. Ibn Sino tug’ilgan qishloq

5. Maktabda beriladi

6. “Xamsa” yozgan shoirlardan biri

7. Tasanno

8. … Ali Yazdiy
“Dilnavo” guruhi

S
I
F
A
T
D
O
SH

1.”Sab’ayi …”

2. Ijodiy yozma ish

3. Alisher Navoiy tug’ilgan oy

4.Sharafiddin … Yazdiy

5. “Mantiq ut-…

6.She’rlar to’plami

7.”Navoiy” romani muallifi

8. Shoir ijodi mahsuli

2- topshiriq . Alisher Navoiyning hikmatlarini o’qing va mazmunini

t
Tilga ixtiyorsiz – elga e’tiborsiz .
ushuntiring .


Insonni so’z ayladi judo hayvondin ,

Bilkim guhari sharifroq yo’q ondin .



Tiling birla ko’nglingni bir tut .

Tilga e’tiborsiz – elga e’tiborsiz.



Befoyda so’zni ko’p aytma ,

Foydali so’zni ko’p eshiturdin qaytma .

O`z-o`z o`rganib dono bo`lur,

Qatra-qatra yig`ilib daryo bo`lur.



Yigitlikda yig` limning mag`zini,

Qarilik chog`ida xarj qilg`il ani.

Odamiy ersang, demagil odami

Onikim, yo`q xalq g`amidin g`ami…



Haq yo`linda kim senga bir harf o`qitmish ranj ila,

Aylamak bo`lmas ado oning haqin yuz ganj ila.

Alisher Navoiy hikmatli so’zlarining ikkinchi qismini topib yozing .

Bilmaganni so’rab o’rgangan olim , Orlanib so’ramagan o’ziga zolim .

Yoshligingda ol ilmning mahzanin , Qarilik chog’i sarf qilg’il oni .

Sihat tilasang kam ye , Izzat tilasang kam ye .

Hunarni asrabon netkumdir oxir , Olib tuproqqamu ketgumdir oxir .

Guruhlarga berilgan mavzular yuzasidan tarmoqlash vazifasi yuklatiladi.


Alisher Navoiy - shoir






Alisher Navoiy - mutafakkir




Alisher Navoiy - olim


5 . Nutqiy mavzuni mustahkamlash . “Buyuk tarixchi bilan uchrashuv” sahna ko’rinishi sifatida namoyish etiladi.

Xonaqoh hujralaridan birining oldidagi supachada bir nuroniy mo’ysafid o’tiribdi. Uning oldidagi mo’jaz xontaxtada bir choynak-piyola, ikki-uch kitob turibdi. U piyoladagi choydan bir-ikki ho’plab, tizzasidagi kitobni o’qishga tutindi. Shu payt ko’chadan bolalarning shovqini eshitildi. Mo’ysafid horg’in ko’zlarini kitobdan olib, ko’chaga boqdi. Ularni yoniga chaqirdi:

-Qani, bolalarim, bu yoqqa kelinglar-chi.

Bolalar notanish kishining ovozini eshitib, qochib ketishdi. Faqat besh-olti yoshlardagi bola qoldi, xolos. U chopqillab kelib, qo’llarini ko’ksiga qo’yib salom berdi.

-O’g’lim, oting nadur?

-Alisher.

-Maktabga qatnaysanmi?

-Qatnayman.

-Borakallo! Men chaqirganimda o’rtoqlaring qochib ketdi. Sen esa huzurimga kelding. So’roqlarimga yaxshi javob qilding. Buning uchun senga rahmat. Umring uzoq, boshing omon bo’lsin. Fozil bo’lib, yaxshi obro’ga erishgaysan.

-Rahmat, bobo.

Mo’ysafid bilan suhbat qilayotganini bolalar aytgan bo’lsa kerak, Alisherning otasi G’iyosiddin yetib keldi.

-Assalomu alaykum, taqsir. Sog’-salomatmisiz?

-Ajoyib o’g’lingiz bor ekan. Ko’p zukko ko’rinadur.

-Rahmat, taqsir.

Shundan so’ng ota-bola mo’ysafid bilan xayrlashib, karvonsaroy tomon ravona bo’ldilar.

-Otajon, bu kishini taniysizmi?

-Bu kishi mashhur olim, tarixchi Sharafiddin Ali Yazdiy bo’ladilar!

U o’g’liga olimning xizmatlari haqida so’zlab berdi.

Bu uchrashuv 1447-yilda Taft shahrida bo’lgan edi.

6 .Darsni yakunlash . Mavzu yuzasidan o’quvchilarning fikri tinglanadi . Faol qatnashgan o’quvchilar rag’batlantiriladi .

Uyga vazifa : “Buyuk tarixchi bilan uchrashuv” matni yuzasidan berilgan savollarga yozma javob yozib kelish , lug’at so’zlarni yozib , yod olib kelish .