«avtomobilyo’llari va aerodromlar» kafedrasi

Topografik xaritada A va B nuqtada variantlarni o’tkazilishi
Hisob quyidagi tartibda bajariladi:

Trassa (yo’l) variantlarini loyihalash uchun talabaga yo’l o’tadigan joining 1:25000 yoki 1: 50000 masshtabdagi xaritasi beriladi .

Topshiriqda ko’rsatilgan A va B nuqtalari orasida yo’lning kamida ikkita varianti xaritaga chiziladi va ular o’zaro taqqoslanadi (6- jadval ).

Trassaning variantlari haritaga chizilgandan so’ng ular piketlarga ajratiladi.

1-rasm . Egrining elementlari.

α- burilish burchagi, R-radius, T- tangens, В-bissektrisa, D-domer, E-egrining qiymati.

1-variant burilishlar 2 ta bo’lib ularning ikkalasi ham 10 gradusli burchak.

Radiuslar har ikkala holatda ham 2000 metr.

E=πRα/180=(3,14*2000*10)/180=348 metr

T=R*tg(α/2)=2000*0,087=174,97 metr

B=8.03 metr

D=2T-E=2*174,97-348=1,05 metr

Birinchi variantda burchaklar bir xil bo’lgani uchun BU2 ning elementlari bir xil bo’ladi.

Ikkinchi variantda burchakalar 20 gradus va 45 gradus bo’lgani uchun ikkinchi variantni shunchaki hisob kitob qilib to’g’rilar va egrilar jadvalini tuzub unga malumotlarni yozamiz. BU1

E=πRα/180=(3,14*2000*20)/180=697.7 metr

T=R*tg(α/2)=2000*0,17=352.5 metr

B=30.4 metr

D=2T-E=2*352.5-697.7=7,6 metr

BU2

E=πRα/180=(3,14*2000*45)/180=1570 metr

T=R*tg(α/2)=2000*0,41=828.4 metr

B=154.05 metr

D=2T-E=2*1570-828.4 =86.8 metr

To’g’rilar va egrilar jadvali

Burchaklar							Egrilar													To’g’rilar
t/r	BU ni joylashuvi		Burchak			Egri elementlari,m							Egri boshi			Egri oxiri			BU oraliq masofa S,m			To’g’rini uzunligi P,m		Rum yo’nalishi		Azimut
	PK	+		Chap	O’ng			R	T	E	B	D		PK	+		PK	+
0	1	2		3	4			5	6	7	8	9		10	11		12	13			14		15		16		17
1-variant
TB	0	00																			800		625		7’		7’
BU1	8	00		10’				2000	174.97	348	8.03	1.05		6	25		9	74			1001.05		650		3’		3’
BU2	18	00			10’0			2000	174.97	348	8.03	1.05		16	25		19	74
TO	30	90																			1361.05		1185		14’		14’
2-variant
TB	0	00																			600		247		3’		3’
BU1	6	00			20’20			2000	352.6	697.7	30.42	7.6		2	47		9	45			1874		648.92		7’		7’
BU2	24	30		45’				2000	828.4	1570	154.05	86.8		16	01		31	71
TO	33	40																			960.46		81.573		6’		6’

Tekshirish: ; ;

Agar hisob ishlarimiz to’g’ri bo’lsa tengliklar to’g’ri chiqadi.

2360+2*348.8=3090 metr ; hisob ishlari to’g’ri chiqdi

O’lchash natijasida olingan ma’lumotlar asosida variantlarni taqqoslab bizga kerakli bo’lgan samarali variantni yani 1-variantni tanladik. Quyidagi jadvalni variantlarni taqqoslash ko’rsatilgan.

№	Ko’rsatkichlar nomi	O’lchov birligi	Varianti ko’rsatkichlarining qiymati		Variant afzalligi
			I	II	I	II
1	2	3	4	5	6	7
1.	Trassa uzunligi	Кm	3,09	3,34	+	-
2	Uzayish koeffitsenti		1	1,09	+	-
3	Burilish burchagining o’rtacha qiymati	Grad	10^o00	32^o50	+	-
4	Eng kichik burilish radiusi	M	2000	2000	-	-
5.	Rejada ko’rinishni ta’minlash	M	Ta’minlangan
6	Kesib o’tadigan ariqlar soni	Dona	1	1	+	-
7.	Bo’ylama kesimdagi eng katta nishablik	Promil	6,8	8,9	+	-
8.	Trassaning aholi yashaydigan joyidan o’tgan qismi uzunligi	Km	-	-	-	-
9	Trassaning ekinzorlardan o’tgan qismi uzunligi	Km	-	-	-	-
10.	Trassaning o’rmonzordan o’tgan qismi uzunligi	Km	-	-	-	-
11.	Yo’lning qishloq ho’jalik yerlarini ishg’ol etgan maydoni	Ga	-	-	-	-
12	Bir sathda avtomobil yo’llarini kesib o’tish soni.	Dona	-	-	-	-
13.	Yo’l o’tkazgichlar soni	Dona	-	-	-	-

Asosiy variant uchun bo’ylama kesimni loyihalash

Asosiy variant deb 1-variantni olganimizdan keyin unga bo’ylama profilni loyihalash kerak. Buning uchun birinchidan tanlagan variantimiz piketlaganimizdan keyin har bir piket bo’yicha yo’l o’qi balandlik belgilarini interpolatsiya yoki ekstrapolatsiya usulidan foydalanib hisoblab topamiz. Interpolatsiya usuli bn piketlar va harakterli nuqtalar balandlik belgisini aniqlash ular ikki yonmayon turgan balandlik belgisi aniq bo’lgan gorizontallar mavjud bo’lganda amalga oshiriladi. Yonma-yon turgan balandlik belgisi aniq bo’lgan gorizontallar oralig’ida joylashgan nuqtaning balandlik belgisi uchburchaklar o’xshashligidan kelib chiqib aniqlanadi. Bunda gorizontallar qadamini bilgan holda harita bo’yicha ularni oraliq masofasi l va nuqta bilan biror gorizontal orasidagi masofa b o’lchanadi. Aniqlash kerak bo’lgan balandliklar farqi (x) quyidagi formula asosida aniqlanadi:

yoki
bu erda x-aniqlash kerak bo’lgan balandliklar farqi, m;

h-gorizontallar qadami baladligi, m;

b-gorizontallarning biridan istalgan nuqtagacha bo’lgan masofa, mm;

l-gorizontallar oralig’ masofasi, mm.

Agar nuqta yopiq gorizontal chiziq ichida yoki gorizontal chiziqlardan tashqarida bo'lsa, balandlik ekstrapolatsiya bilan aniqlanadi. Shakllarni hisoblash sxemalari shakl.

b=5.5 mm, h=2.5 m, l=8 mm.

Echish:

m. m.

Rasm. 6.4 – Interpolatsiya orqali nuqtaning balandligini hisoblash sxemalari

b=6 mm, h=2.5 m, l=24 mm.

Echish:

m. m.

b=8.5 mm, h=2.5 m, l=17 mm.

Echish:

m. m.

Topografik xaritada gorizontallarni aniqlash uchun hisob asosida quyidagi ishlar bajariladi. Trassa boshi A nuqta gorizontali ya’ni balandligi berilgan topshriqdagiga qarab aytganda H₀=626,30 H₁ esa PK1

100--0.8sm

x----0.15sm

proporsiyadan x=18.75sm ekanligidan

625.5-626

0.5-100%

x-18.5 bu proporsiyadan esa x=0.92 ekanligini olamiz.

626-0.92=625.90 ya’ni H₁=625.90

H₂ gorizontali ya’ni PK2 ni gorintali:

100-1.2

X-0.7 bu proyeksiyadan x=58.33 ekanligini va

0.5-100

x-58.5 proyeksiyasidan esa x=0.2916 ekanligini topamiz va

626.03-0.2916=625.73

H₂=625.73

H₃ ya’ni PK3 gorizontalini toppish uchun ham interpolatsiya yoki ekstropolatsiyadan birini ishlatib topamiz.

100-0.4

x-0.3 bundan x=0.75*100=75 va undan

0.5-100

x-75 bundan esa x=0.375 ekanini topamiz.

625.05-0.375=624.67 bu esa H₃=624.67

Shu bilan birga barcha pk larni h larini hisoblab topamiz.

H4=623.68 H5=622.65 H6=622.01 H7=621.42 H8=621.07 H9=620.44 H10=619.71 H11=619.19

H12=618.84 H13=617.95 H14=617.07 H15=615.75 H16=615.02 H17=618.33 H18=618.80 H19=619.57

H20=619.20 H21=619.08 H22=618.85 H23=618.46 H24=618.08 H25=617.89 H26=617.76 H27=617.47

H28=617.09 H29=617.01 H30=617.15 Hto=617.30

Bu ma’lumotlardan foydalanib bo’ylama kesimda yer (qora) chiziqni chizamiz va unga yaqin qilib qizil chiziqni chizamiz. Loyiha chizig’ini ikki yo’l bilan o’rovchi yoki kesuvchi shaklda o’tkazamiz. Loyiha chizig’ini o’tkazish trassa planini chizish dek o’zimizga bog’liqdir.
6.Yo’l poyining ko’ndalang kesimini loyihalash
Avtomobil yo’lining toifasi II bo’lgani uchun ko’ndalang kesimi quyidagi ko’rinishda bo’ladi. Yo’lning namunaviy ko’ndalang kesimlari trassaning o’ziga xos bo’lgan uchastkalari uchun muayyan piketlarga bog’lab tuziladi.

Masalan baland ko’tarilgan yo’l poyi , chuqur o’yma, shuningdek qiya adirlar. Yo’l poyini loyihalashda yo’l toifasi, yo’l qoplamasining turi, ko’tarma balandligi va o’yma chuqurligi, tuproq hossalari, shuningdek injener- geologik sharoitlarning o’ziga xos hususiyatlarini hisobga olinadi.

Yo’l chetidagi ariqlar va rezervlarning o’lchamlari mahalliy sharoitlarga (sizot suvlar sathi, tuproq hossalari , yo’l uchun ajratilgan kengligi va hakazolarga) qarab belgilanadi.

Yo’l poyining konstruktsiyasi yo’l mintaqa toifasiga, yo’l qoplamasining turiga, mahalliy tabiiy sharoitlarga qarab, hudud yo’l iqlim mintaqalariga va joylar turiga bo’linishini, yer yuzasidagi suvlarni oqib ketish hususiyatlarini va joyning namlanish toifasini hisobga olib qabul qilinadi.

II toifali yo’l ko’ndalang kesimi

7.Yo’l to’shamasi konstruksiyasini loyihalash.

Yo’l ko’tarmasining tavsiya etilgan ishchi belgisi ШНҚ 2.05.02-07 bo’yicha qoplama trassaning nam va zax uchastkalaridagi sizot va sirtqi suvlar sathidan eng kam ko’tarilib turadigan joyiga va ko’tarma qirg’og’ining hisoblangan qor qatlami sathidan eng kam ko’tarilib turadigan joyiga qarab o’rnatiladi (7 jadval)

7- jadval

Ishchi qatlam tuprog’i	Yo’l iqlim mintaqasiga bog’liq holda qoplama yuzasining eng kam ko’tarilishi, m
	I	II	III	IV
Mayda qum,yengil yirik qumloq, yengil qumloq,	0,5 / 0,3	0,6 / 0,4	0,4 / 0,2	0,9 / 0,7
Changli qum, changli qumloq,	0,8 / 0,5	1,0 / 0,6	0,7 / 0,4	1,2 / 0,8
engil va og’ir, suglinok, glina (loy)	1,1 / 0,8	1,3 / 1,0	1,0 / 0,7	1,5/1,2
og’ir changli qumloq yengil va og’ir changli suglinok	1,2/0,8	1,4 /1,0	1,1/ 0,7	1,6/1,2

Eslatma: suratda- yo’l qoplamasi sirtining sizot suvlar yoki 30 sutkadan ortiq turib qoladigan yuzadagi suvlar sathidan ko’tarilishi, mahrajda qoplamaning suvlar oqib ketmaydigan uchastkalarda yer sirtidan, yoki qisqa (30 sutkadan kam) turadigan yuzadagi suvlar sathidan ko’tarilishi.

Yo’lniy erdan zarur darajada baland qurish uchun tuproq to’kilib, ko’tarma hosil qilinadi, bu yo’l poyi deyiladi. Yo’l poyi - bu tuproq ishlari bajariladigan yo’lning qismi bo’lib, ko’tarma yoki o’ymadan iborat bo’lishi mumkin. Yo’l poyi yo’l to’shamasining tuzilmaviy qismi bo’lib, asos sifatida xizmat qiladi.

Yo’l to’shamasi deb hisobiy tezlikda transport vositalarini xavfsiz va qulay harakatlanishi uchun quriladigan qatnov qismidagi ko’p qatlamli tuzilmaga aytiladi. Yo’l to’shamasi yo’l qoplamasi, asos va qo’shimcha asos qatlamlaridan tashkil topadi.

56-rasm. Yo’l to’shamasi:

1 – emiriluvchi qatlam; 2 – yo’l qoplamasi ustki qatlami; 3 – yo’l qoplamasi ostki qatlami; 4 - asos; 5 – qo’shimcha qatlam; 6 –grunt.

Yo’l qoplamasi – yo’l to’shamasining ustki, ko’proq mustaxkam qatlami bo’lib, transport vositalaridan tushadigan yukni qabul qiladi. Yo’l qoplamasi bir yoki ikki qatlamli bo’lishi mumkin.

Asos – yo’l to’shamasining yuk ko’taradigan qismi bo’lib. Tosh materiallardan yoki bog’lovchi bilan mustaxkamlangan gruntlardan tashkil topadi.

Yo’l to’shamasi quyidagi xossalarga ega bo’lishi kerak: harakat miqdori va tushadigan yukka mos mustaxkamlik, ob-havo ta’siriga turg’unlik, ravonlik, avtomobil shinalari bilan tishlashish, edirilishiga qarshilik, arzon.

Yo’l to’shamasi quyidagi turlarga bo’linadi.

1. 
   Takomillashgan kapital (ts/b, a/b);
   
2. 
   Takomillashgan yengillashgan;
   
3. 
   O’tuvchi turdagi qoplamalar;
   
4. 
   Past turdagi qoplama.
   

Xulosa.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki men ushbu Avtomobil yo’llarini loyihalash fanidan bajargan kurs loyiha ishimda trassa plani, pkitlash, har bir piketning balandligi, bo’ylama profilni va ko’ngdalang profilni loyihalashni o’rgandim O’rgangan bilimlarim bilan rivojlangan mamlakatlar yo’llari bilan bellasha oladigan zamon talablariga javob beruvchi eng mukammal yo’l loyihalashdir. Yo’l loyihalash va qurish bu ham savob ish ham mamlakatning qon tomiri hisoblangan yo’llar yurtning rivojlanishida katta ahamiyatga egadir. Zotan ravon yo’llarni loyihalash biz yoshlarning burchimizdir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1.Ўзбекистон Республикасининг “Автомобиль йўллари тўғрисида”ги Қонуни. –Т.: 2007, 14 бет.

2. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг қарорлари ва фармонлари: 03.03.06 йил ПҚ-299-сонли қарори, 25.10.06 йилдаги ПҚ-499- сонли қарори, 14.11.06 йилдаги ПҚ-511- сонли қарори, 20.12.06 йилдаги ПҚ-535- сонли қарори, 22.04.09 йилдаги ПҚ-1103- сонли қарори, 20.07.09 йилдаги ПҚ-1164- сонли қарори ва 27.01.10 йилдаги Вазирлар Маҳкамаси мажлисида кўрилган масалалар.

4. Babkov V.F., Andreyev O.V. Avtomobil yo’llarini qidiruv va loyihalash. I-qism./A.R.Qodirova tomonidan qayta ishlangan va to’ldirilgan, muallaiflashtirilgan ikkinchi nashr. - T.: “Yosh kuch press matbuoti”, 2014. - 528 bet.

5.Babkov V.F., Andreyev O.V. Avtomobil yo’llarini qidiruv va loyihalash. II-qism./A.R.Qodirova tomonidan qayta ishlangan va to’ldirilgan, muallaiflashtirilgan ikkinchi nashr. - T.: “Yosh kuch press matbuoti”, 2015. - 493 bet.

6. Mamajonov Murodjon “Avtomobil yo’llarini loyihalash” fanidan kurs loyihasini bajarish bo’yicha uslubiy qo’llanma. –Namangan, NamMQI, 2020,