Avtomobilning boshqariluvchanligi va turg’unlik xususiyati. Reja

6. Ekspluatatsion xususiyatlarni boshqariluvchanlikka ta’siri
Avtomobil aylana bo’ylab harakatlanganda ichki va tashqi g’ildiraklar har xil yo’l bosadi. G’ildiraklar yonaki sirpanmasdan harakatlanishi uchun ichki g’ildiraklarning burilish burchagi ko’proq, tashqarisiniki kamroq bo’lishi lozim. Bu vazifani rul trapetsiyasi bajaradi. CHap va o’ng g’ildiraklarning burilish burchaklari shu omilning avtomobil boshqariluvchanligiga ta’sirini tushunishga yordam beradi.
Elastik bo’lmagan g’ildiraklarni burilishini ko’rib chiqamiz. (24.4-rasm.)

24.4-rasm. Avtomobilning elastik bo’lmagan g’ildiragini burilishi.

1-2-3-4-rul trapetsiyasi; R_i, R_T-boshqariluvchi ichki va tashqi g’ildiraklarning burilish radiuslari; boshqariluvchi ichki va tashqi g’ildiraklarning burilish burchaklari; O-avtomobilni burilish markazi; R-burilish radiusi; V-shkvorenlar orasidagi masofa;

L-avtomobilni bazasi.
Ikkita to’g’ri burchakli uchburchakdan foydalanib burilish burchaklarining avtomobilni burilish radiusi, shkverenlar orasidagi masofa va avtomobil bazasiga bog’liqligini aniqlaymiz:
; ;
Burchaklarni bir tomonga o’tkazilsa quyidagi ifoda hosil bo’ladi:
; (11.7)
Demak, avtomobilni burilishi uchun burilish vaqtida burchaklar orasidagi munosabati har doim saqlanishi lozim va ularning ayirmasi shkverenlar orasidagi masofani avtomobil bazasi nisbatiga teng bo’ladi.
7. Avtomobilning turg’unligi va turg’unlikni yo’qolish turlari,
baholovchi o’lchamlar.
Transport vositasining berilgan yo’nalishda yo’lda og’darilmasdan, sirpanmasdan, shataksiramasdan va yon tomonga surilmasdan harakatlanishini turg’unlik deb ataladi. Turg’unlik ikki xil bo’lib ular bo’ylama va ko’ndalang turg’unlikdir.
Transport vositasining turg’unligini yo’qolishi quyidagi hollarda sodir bo’ladi:
- transport vositasining ag’darilishida;
- transport vositasining yon tomonga sirpanishida;
- yetakchi g’ildiraklarning shataksirab harakatlanishida;
- transport vositasi yoki uning birorta ko’prigi yon tomonga surilganda;
- yonaki ta’sir etuvchi kuch, markazdan qochma kuch, og’irlik kuchining bita ta’sir etuvchisi, yondan ta’sir etuvchi shamol kuchlari ta’sir etganda va yo’l to’siqlariga urilganda.
Transport vositasining turg’unlik o’lchamlariga quyidagilar kiradi:
- transport vositasi aylana bo’ylab harakatlanganda yon tomonga surilish paytidagi kritik tezlik (V_K);
- aylana bo’ylab harakatlanganda ag’darilish boshlangan paytdagi kritik tezlik (V₀);
-g’ildiraklarning ko’ndalang sirpanish boshlangan paytdagi qiya yo’lning kritik burchagi (β);
- transport vositasini ag’darilish paytdagi qiya yo’lning kritik burchagi ( ).