Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

3 .2 . Тара ва унинг хизмати
О р т и ш ва т у ш и р и ш , т а ш и ш ва с а қ л а ш о п е р а ц и я л а р и - 
д а ю к л ар б у з и л и ш и н и н г о л д и н и о л и ш учун т а р а л а р д а н
ф о й д а л а н и л а д и . Т а р а л а р м у с т а ҳ к а м , кў п м а р о т а б а ф о й - 
д а л а н и ш г а м ў л ж а л л а н га н ва, и л о ж и б о р и ч а , а р зо н м а те - 
р и а л л а р д а н я с а л г а н б ў л и ш и зарур.
Б аъ зи т а р а л а н г а н ю к л а р м ў р т л и ги ёк и б о ш қ а х у су си ­
я тл а р и га кў р а қ ў ш и м ч а , и ш о н ч л и р о қ т а р а (с у п е р т а р а )- 
л а ш н и тал аб қ и л ад и . М а сал ан , сут м аҳ су л о тл ар и ёк и ш и ш а 
и д и ш л и м и н е р а л с у в л а р н и т а ш и ш д а ш и ш а и д и ш л а р н и
махсус я ш и к (п л ас т м а с с а )л а р га ж о й л аш т и р и л а д и , б ути лд а- 
ги к и с л о т а л а р д а р а х т н о в д а л а р и д а н т ў қ и л г а н м ахсус с а - 
ватлар д а т а ш и л а д и .
Т а р а л ар г а б а р и т а , ш а к л и , ун га ж о й л аш т и р и л у в ч и ю к ­
н и н г о ғ и р л и к м и к д о р и ҳам да и ш л ати л у в ч и м атер и ал л ар га 
кўра ўз с т ан д а р т (а н д о за )л ар и га эга. Т а р а л а р н и с т ан д ар т - 
л а ш т о в ар о б о р о т и н и я х ш и л аш б и л а н б и р га б ар ч а турдаги 
т р а н с п о р т л а р н и н г к у зо в и ёк и п л а т ф о р м а с и д а н (ю к с и ғ- 
д и р и ш ва к ў т ар у в ч ан л и ги д а н ) м а к с и м а л ф о й д а л а н и ш , б и р
зо

---

турдаги ортиш ва ту ш и р и ш м ех ан и зм л ар и , к о н тей н ер в а т а г - 
л и к лар д ан ф о й д ал ан и ш и м к о н и н и берад и
Т а р а и н д и в и д у а л ва у м у м и й б ў л и ш и м у м к и н . И н д и ­
ви д у ал қ и л и б я с а л г а н т а р а л а р б и р т у р д а ги б у ю м л а р н и г и - 
н а т а ш и ш д а и ш л а т и л а д и , у м у м и й т а р а л а р т р а н с п о р т д а
ж уд а к ам и ш л а ти л а д и .
В а зи ф а с и га кура и н в е н т а р т а р а л а р қ у й и д а ги ч а а ж р а - 
т и л а д и : с а б з а в о т т у з л а м а л а р и б о ч к а с и , ш и ш а и д и ш л а р
ж о й л аш т и р и л у в ч и я ш и к л а р , м ахсус к о н с т р у к ц и я л и я ш и к - 
л а р , н о н -б у л о ч к а л а р , қ а н д о л а т ва б о ш қ а м аҳ с у л о тл а р учун 
ёғоч са в а т (л о т о к )л а р . Т а р а э г а с и н и н г н о м и , т а р т и б са - 
н о ги қ ў й и б м а р к и р о в к а э т и л г а н т а р а л а р и н в е н т а р т а р а
ҳ и со б л ан ад и . И н в е н т а р т а р а эгаси ю к ж ўн атувч и ёк и қабул 
эт у в ч и б ў л и ш и м у м к и н .
Т а р а л а р қ у й и д а ги ч а а ж р а т и л а д и :
— қ а т т и қ л и к д ар а ж а с и га кўра: а) м аълум ш ак л л и к ат - 
т и к (я ш и к , б о ч к а ва ҳ .к .); б ) ю м ш о к (қ о п л а р ), ўз ш а к л и н и
ю к тў л д и р и л га н д а н с ў н г о л ад и ; в) ў р тач а қ д тти к п и к д аги ;
— м а т е р и а л и г а кўра: ё го ч д а н я с а л г а н ; ш и ш а л и , с о п о л
(к е р а м и к а ), қ о ғ о з -к а р т о н л и , т ў к и м а к о р з и н а .
Я ш и к , к о п л а р (м а т о л и , қ о ғ о з к о п ), б и т у м л а ш т и р и л - 
ган ё к и б и т у м л а ш т и р и л м а г а н , п о л и э т и л е н (м и н е р а л ў ғи т- 
л а р уч ун ), м еталл ва ёғо ч л и б о ч к а ва б о ш к а т а р а л а р к ў п р о қ
и ш л а т и л а д и .
О д атд а, т а ш и ш , о р т и ш ва т у ш и р и ш о п е р а ц и я л а р и д а
ю к л а р н и н г б у т л и ги н и с а қ л а ш м а к с а д и д а т а р а л а р м а р к и - 
р о в к а л а н а д и . М а р к и р о в к а л а ш т ў р т хи л б ў лад и :
т о в а р м а р к и р о в к а с и — и ш л а б ч и қ а р у в ч и з а в о д н о м и , 
ю к тури ва у н и н г о ғ и р л и г и к ў р с а т и л а д и ;
ю к м а р к и р о в к аси — ж ў н ати л и ш ва қабул ки л и н и ш ж о й и
(п у н к т и ), ю к ж ў н ату вч и ва кабул э т у в ч и л ар к ў р сат и л ад и ;
т р а н с п о р т м а р к и р о в к а с и — т ў л д и р и л га н т о в а р ҳуж - 
ж ати н о м е р и (т а р т и б и ) ва ж о й л а р с о н и к ў р с а т и л а д и ;
махсус м ар к и р о вк а — ю к н и н г ай р и м хусусиятлари кўрса- 
т и л ад и : « су р и л м аси н » , «устки қ и с м и » , «эҳтиёт б ў л и н г — 
си н ад и » ёк и ф уж ер раем и, «нурд ан сакд ан г» ва ҳ.к.
М а р к и р о в к а д а к ў р с а т и л г а н т а л а б л а р н и б а ж а р и ш т а - 
ш у в ч и л а р , о р т и ш ва т у ш и р и ш о п е р а ц и я с и н и б а ж а р у в ч и - 
л а р , о м б о р л а р д а с а к д о в ч и л а р ва б о ш қ а ш ах сл ар учун м аж - 
б у р и й д и р .
31

---

Т а р а л ар к о н т е й н е р ва т а гл и к л а р к ў р и н и ш и д а бўлади.
К о н т ей н ер — бу кўп м ар о таб а и ш л ати лувч и тара бўлиб, 
улар т р а н с п о р т воси талари д аги о р ти ш -ту ш и р и ш и ш л ар и - 
ни м е х ан и зац и я л аш га и м к о н б еради. А м алда к о н тей н ер л ар
ёғочд ан , м еталлд ан ва п л астм ассад ан қ а г г и қ қ и л и б ясалган
ва р ези н а ё к и с и н т е т и к п л ён к ал ар д ан эл а с т и к қ и л и б яса- 
л и ш и м у м ки н . У лар ф ақ ат ги н а б и р т р а н с п о р т тури би лан
таш и лувч и (м аҳ алл и й ) ва б и р неч а тур т р а н с п о р т воси тала- 
р и д а таш и л у вч и (тр ан зи т) к о н тей н ер л ар га б ўли нади.
К о н т е й н е р л а р и ш л а т и л и ш и г а кўра у н и в е р с а л ва м а х ­
сус х и л л а р га б ў л и н а д и . У н и в е р с а л к о н т е й н е р л а р ҳар хил 
кам с о н л и ю к л а р н и , а к с а р и я т ҳ о л д а а ҳ о л и и с т е ъ м о л и
т о в а р л а р и т а ш и ш г а м ў л ж а л л а н г а н , м ахсус к о н т е й н е р л а р
э с а м у а й я н ю к тури ё к и ю к л а р н и н г к и ч и к б и р гуруҳи н и
т а ш и ш г а м ў л ж а л л а н га н б ў лад и .
Д а в л а т с т а н д а р т л а р и г а б и н о а н к о н т е й н е р л а р б р у тто
м а с с а с и 10, 20 ва 30 т о н н а л и кўп ю к т а ш у в ч и (су в ва 
қ у р у қ л и к т р а н с п о р т л а р и д а қ ў л л а н и л у в ч и ), 2 ,5 .... 5 т о н ­
н ал и (т е м и р й ў л л а р д а қ ў л л а н и л у в ч и ) ва к а м т о н н а ж л и
(0 ,6 2 5 .... 1.25 т ) а в т о м о б и л ь к о н т е й н е р л а р и г а б ў л и н а д и .
К о н т е й н е р л а р г а ю к л а р т а р а с и з , б и р л а м ч и ў р а б -ч и р - 
м аш ёк и е н ги л т а р а (қ о п , п а к е т , к а р т о н к у ги ) л а р г а ж о й - 
л а ш т и р и л и ш и м у м к и н . Ю к л а р т у р и н о м л а р и , у л а р н и
ж о й л аш у в и ва к о н т е й н е р г а с и г и ш и ю к т а ш и ш м е ъ ё р и й
қ о и д а л а р и д а б е р и л га н б ў лад и .
К о н т е й н е р л а р д а ю к т а ш и ш н и н г а с о с и й а ф з а л л и к л а - 
ри қ у й и д а ги л а р д а н и б о р ат:
— о р т и ш ва т у ш и р и ш о п е р а ц и я л а р и д а т р а н с п о р т во - 
с и т а л а р и н и н г т у р и б қ о л и ш и к а м а я д и ;
— м е ҳ н а т с а р ф и к а м а я д и , ч у н к и т р а н с п о р т в о с и т а с и
п л а т ф о р м а с и д а н ю к л а р н и т у ш и р и ш га н и с б а т а н к о н т е й - 
н е р д а н т у ш и р и ш ва ун га о р т и ш а н ч а к а м м еҳ н ат т а л а б
қ и л ад и ;
— ю к т а ш и ш д а у л а р н и н г я х ш и с а қ л а н и ш и т а ъ м и н -
л а н а д и ;
— а р а л а ш т р а н с п о р т т у р л а р и д а т а ш и ш д а к о н т е й н е р ­
л а р д а ю к т а ш и ш ў н ғ а й л и ги . Ч у н к и б и р т р а н с п о р т т у р и - 
д ан и к к и н ч и с и г а к о н т е й н е р н и ў т к а зи ш д а , п л о м б а с и н и н г
б у т л и г и т е к ш и р и л а д и , х о л о с . Ҳ у ж ж а т а л м а ш у в и а н ч а
о с о н л а ш а д и .
32

---

Ю к л а р н и к о н т е й н е р л а р д а т а ш и ш и қ т и с о д и й ж и ҳ атд ан
а р з о н . Ҳ и с о б - к и т о б л а р н и н г к ў р с а т и ш и ч а , ф у р г о н л и
а в т о м о б и л л а р г а н и с б а т а н ю к л а р н и к о н т е й н е р л а р д а т а ­
ш и ш х а р а ж а т л а р и , т а ш и ш ва э к с п е д и ц и о н х а р а ж а т л а р
ҳ и с о б и г а , 15 ф о и з а р з о н л а ш а р ва т р а н с п о р т в о с и т а л а р и
иш у н у м и 8 ф о и з о ш а р э к а н .
Ю к л а р н и к о н т е й н е р л а б т а ш и ш д а г и а с о с и й к а м ч и л и к
к о н т е й н е р л а р н и н г ўз о ғ и р л и к л а р и ва у л а р н и н г қ а й т а р и - 
л и ш и д и р .
М а й д а ю к л а р н и й и р и к л а ш т и р и ш м а қ с а д и д а у л а р н и
п а к е т л а р г а ж о й л а ш , т а р а с и з д о н а л и ю к л а р н и т а ш и ш д а
э с а т а гл и к л а р д а н ф о й д а л а н и ш м а қ с а д га м у в о ф и к д и р .
П ак ет л аб т а ш и ш д ей ил ган га м а й д а т ар ал и ё к и т а р ас и з 
д о н а л и ю к л ар п а р т и я с и н и т а г л и к ва т а г л и к с и з б и р ж ой га 
ж а м л аб т а ш и ш т у ш у н и л а д и . Б у э с а о р т и ш ва т у ш и р и ш
о п е р а ц и я л а р и н и м е х а н и за ц и я л а ш и м к о н и н и б ерад и .
Т а г л и к л а р п а к е т л а ш к а б и о р т и ш -т у ш и р и ш и ш л а р и н и
м е х а н и з а ц и я л а ш г а м о с л а н г а н б ў л и б , б у н д а ҳ ар хи л к ў т ар - 
гич ва к р а н л а р и ш л а т и л а д и . Б у н д а н т а ш қ а р и , т а гл и к л а р
кўп м а р о т а б а и ш л а т и л у в ч и т а р а л а р қ а т о р и г а к и р а д и .
Ю к л а р н и п а к е тл а б т а г л и к л и к л а р д а т а ш и ш и с т и қ б о л - 
л и й ў н а л и ш б ў л и б , т а ш и ш х а р а ж а т л а р и н и к а м а й т и р и ш
и м к о н и н и б ер ад и .
Т а г л и к л а р я с с и , у с т у н ч а л и ва я ш и к т у р и д а б ў л и ш и
м у м к и н . Я с с и т а гл и к л а р э н г кў п т а р қ а л г а н б ў л и б , в и л к ал и
к ў т ар ги ч л ар б и л а н о р т и ш ва т у ш и р и ш г а м ў л ж ал л ан ган . 
Т а гл и к л а р д аги ю к л а р н и кўп қ а в а т л и эт и б о м б о р л а р д а с а қ - 
л а ш ҳам м у м к и н . У стун ч али т а г л и к л а р н и н г б у р ч ак л ар и д а 
(ў р н ати л ган ёк и а л м а ш т и р и л у в ч и ) у сту н ч ал ар б ў л и б , улар 
ю к л а р н и м у стаҳ к ам лаб т а ш и ш д а и ш л а т и л а д и . Я ш и к ту- 
р и д аги т а гл и к л а р д ев о р ч а л а р и м у с та ҳ к а м л а н га н ёк и ш а р ­
н и р о р қ а л и й и ғи л у вч и б ў л и ш и м у м к и н . Б у н д а п ак етд аги
ю к л ар н и қ ў ш и м ч а б о ғл аш га sapypaiT б ў лм ай д и .
Ю к л а р н и т а г л и к л а р н и қ ў л л а б т а ш и ш д а о р т и ш -т у ш и ­
р и ш и ш л а р и д а г и м е ҳ н а т у н у м д о р л и г и о ш и ш и б и л а н б и р ­
га, т р а н с п о р т в о с и т а л а р и н и н г а й н и о п е р а ц и я л а р д а б е- 
к о р т у р и ш и к а м а я д и , ю к л а р н и т а ш и ш д а у л ар я х ш и с а қ -
л а н а д и ва у л а р н и б и р н е ч а қ а в а т қ и л и б с а қ л а ш н а т и ж а ­
с и д а о м б о р м а й д о н и кам т а л а б э т и л а д и .
3 —