Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

4.2. O‘t oldirish tizimiga texnik xizmat ko‘rsatish
Kontaktli o‘t oldirish tizimi. O‘t oldirish tizimini samarali ishla-
tishning o‘ziga xos tomoni shundan iboratki, ishchi kuchlanish-
ning qiymati 20000 V gacha ko‘tarilganda ham ikkilamchi zanjir-
ning barcha qismlari ish qobiliyati saqlashini ta’minlashdan ibo-
ratdir.  Bu  talabni  bajarishdagi  asosiy  qiyinchilik  —  o‘t  oldirish
tizimiga taalluqli asboblarning o‘lchami kichikligi va bu ularning
izolatsiya  xususiyatlari  katta  zaxirali  qilib  yasash  imkoniyatini
bermasligidir. O‘t oldirish tizimining buzilishi ko‘p hollarda ik-
kilamchi zanjirdagi izolatsiyaning shikastlanishidan yuzaga ke-
ladi. Odatda, bu shikastlanishlar yuqori kuchlanishning izolatsiyani
teshib massaga o‘tib ketishi yoki yuza bo‘ylab razryadlanish ko‘-
rinishida bo‘ladi. Yuqori kuchlanishning massaga o‘tib ketish hollari,
odatda, izolatsiyaning eskirganligi yoki ichki nuqsoni mavjudligi
sababli sodir bo‘ladi. Yuza bo‘ylab razryadlanish hodisasi, asosan,
izolatorning ifloslanishi yoki namlanishi sababli yuzaga keladi.
Yuza ustidan razryadlanish hodisasining ko‘p marta qaytari-
lishi, plastmassadan tayyorlangan izolator yuzasida ko‘mirlangan

---

84
yo‘lakcha hosil bo‘lishiga olib keladi. Natijada, yuqori kuchlanish-
ning bir qismi ushbu yo‘lakcha orqali massaga o‘tib keta boshlaydi
va o‘t oldirish tizimining samarali ishlash darajasi keskin pasayadi.
Demak,  o‘t  oldirish  tizimining  ishonchli  ishlashini  ta’minlash
uchun yuqori kuchlanishiga taalluqli barcha asboblar, o‘tkazgichlar
va  izolatorlarning tozaligiga, namlanmaganligiga katta e’tibor be-
rish zarur.  Avtomobil har  10000 km  yurganda (1-ÒQ),  uzgich-
taqsimlagich qopqog‘ining ustki va ichki qismlarini, rotor va o‘t
oldirish g‘altagining qopqog‘ini benzinda namlangan latta bilan
yaxshilab  tozalash  zarur.
Agar avtomobil ortiqcha chang va namlik sharoitlarda ishlatilsa,
bu ishni har kun amalga oshirish tavsiya qilinadi. Òexnik qarov
vaqtida izolatsiya qismlarda mexanik shikastlik yoki ko‘mirlangan
yo‘lakchalar  aniqlansa,  bu  detalni  almashtirish  zarur.  Agar  o‘t
oldirish g‘altagining ustiga moy yoki izolatsiyalovchi eritma oqib
chiqqan bo‘lsa ham uni almashtirish kerak. O‘t oldirish tizimiga
texnik  xizmat  ko‘rsatish  jarayonida  o‘tkazgichlar  ulangan  kon-
taktlarni mahkamlash, o‘t oldirish tizimiga taalluqli barcha asbob-
larning yaxshi qotirilganligini nazorat qilish zarur.
Uzgich-taqsimlagichni moylash avtomobilning ikkinchi texnik
qarovida  (2-ÒQ)  amalga  oshiriladi.  Uzgich-taqsimlagich  pod-
shipnigini moylash uchun taqsimlagich qobig‘idagi qopqoqchali
moydon qopqog‘ini bir marta aylantiriladi. Òaqsimlagich qopqog‘i
va rotorni yechib, kulachokning ishchi yuzasini moylovchi piltaga
bir-ikki tomchi toza motor moyi tomiziladi. Xuddi shuncha moy
uzgich pishangning o‘qiga va 4—5 tomchi moy kulachok vtulkasiga
ham tomiziladi.
Uzgich-taqsimlagichni moylash vaqtida uzgich kontaktlarining
moylanib  qolishidan  ehtiyot  bo‘lish  kerak.  Moylash  jarayonida
yuqorida keltirilgan me’yorlarning buzilishi kontaktlarning moy-
lanib qolishiga olib kelishi mumkin. Yuqorida ko‘rsatilgandek, uz-
gich-taqsimlagichni moylash uchun toza motor moyi ishlatiladi.
Bu maqsadlarda dvigatelning karteridan  moy o‘lchagich yorda-
mida olingan moyni ishlatish mumkin emas.
Uzgich-taqsimlagichni moylash bilan bir vaqtda uning ichki
qismidagi detallar nazoratdan o‘tkaziladi. Yuqori kuchlanish ro-
torning  kontakt  plastinasidan  taqsimlagich  qopqog‘ining  ichiga
joylashtirilgan yon elektrodlarga uchqun ko‘rinishida uzatilganda,
bu detallarning kuyish hollari kuzatiladi, natijada rotor plastinasi
va yon elektrodlar orasidagi tirqish me’yoridan oshib ketadi, yuqori

---

85
kuchlanish bo‘yicha zaxira koeffitsiyenti (K
z