Avtomatlashtirish va boshqarish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
NAVOIY KON-METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYA UNIVERSITETI
“AVTOMATLASHTIRISH VA BOSHQARISH” KAFEDRASI
“Sohaning texnologik o’lchashlari va asboblari” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Gidrostatik zichlik o’lchash vositalarining o’lchash sxemasi tahlili
(SMK-401)


Bajardi: Sayfullayev F
Qabul qildi: Axmatov A
Navoiy 2022
Kafedra-Avtomatlashtirish va Tasdiqlayman
boshqarish Kafedra mudiri__________
<____> ____________2022 yil
Kurs ishi
Talaba: Sayfullayev Firdavs Nutfillo o’g’li guruh: 11B-20 TJA
TOPSHIRIQ:

1. 
   Kurs ishi mavzusi: Gidrostatik zichlik o’lchash vositalarining o’lchash sxemasi tahlili
   
2. 
   Berilganlar: Pezometrik va tenzometrik va boshqa zichlik o’lchagichlar sxemasi (SMK-401)
   
3. 
   N. R. Yusupbekov, B. I. Muxammedov, Sh. M. G’ulomov, “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish”, Yusupbekov N. R., Igamberdiyev X. Z., Malikov A. “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish asoslari”
   
4. 
   Ishning grafik qismi (ro’yxati)
   

1.Texnologik qism
2.Texnik qism
3. Hisobiy qism

	1	2	3	4	5	6	Ish bayoni	Himoya qilish
Reja bo’yicha
Haqiqatda

Rahbar:_Kadirov Y__________________

Komissiya a’zolari: Axmatov A

Boyeva O
Ismoilov M
Topshiriq bajarish uchun qabul qilindi:_____ ________________
^{(sana) imzo}


MUNDARIJA

1. 
   KIRISH…………………………………….4
   
2. 
   TEXNOLOGIK QISM…………………….8
   
3. 
   TEXNIK QISM………………………….23
   
4. 
   HISOBIY QISM………………………….26
   
5. 
   XULOSA………………………………….29
   
6. 
   FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR….31
   

1. 
   

KIRISH
Moddalarning zichligi texnologik mahsulotning sifatini ba'zi hollarda esa tarkibini ham xarakterlovchi asosiy parametrlardan hisoblanadi. Zichlikni avtomatik o‘lchash asboblari kimyo, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlaridagi bir qator jarayonlarni avtomatlashtirishdagi muhim vositalardan hisoblanadi. Masalan, bug‘latuvchi qurilmalar, absorber, distillyasion, rektifikatsion va boshqa uskunalarni nazorat qilish hamda boshqarishda zichliklarni uzluksiz o‘lchab turilishini talab qiladi. Ba'zi ishlab chiqarishda suyuqliklarning zichligi erigan modda konsentratsiyasini aniqlash maqsadida o‘lchanadi.
Modda massasining hajmiga nisbati zichlik deyiladi, ya'ni
, (27,1)
bu yerda — zichlik, kg/m³; m — moddaning massasi, kg; V — moddaning hajmi, m³.
Suyuqlikning zichligi haroratga bog‘liq va normal (20°S) haroratda quyidagi ifoda bilan hisoblanadi:
ρ₂₀=ρ_t[1-β(20-t)] , (27,2)


bu yeda p_t —suyuqlikning ish haroratidagi zichligi, kg/m³; β—suyuqlik hajmiy issiqlik kengayishining o‘rtacha koeffitsienti, 1/°S; t —suyuqlikning harorati, °S.
Sanoatda suyuqlikning zichligini o‘lchash uchun qalqovichli, vaznli, gidrostatik va radioizotopli zichlik o‘lchagichlar ko‘p qo‘llaniladi
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar o‘zgarmas balandlikdagi suyuqlik ustunining bosimini o‘lchashga asoslangan.
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar keng tarqalgan, chunki bu asboblar sodda tuzilgan va tahlil qilinayotgan suyuqlikka o‘rnatiladigan datchiklarda harakatlanadigan qismlar yuq Ularning ishlash prinsipi quyidagicha. Suyuqlik sirtiga nisbatan H chuqurlikdagi R bosim quyidagicha ifodalanadi:
P=ρ∙g∙H , (28.1)
bu yerda ρ — suyuqlikning zichligi, kg/m3; g —og‘irlik kuchining tezlanishi, m/s2.
Suyuqlik ustunining balandligi H o‘zgarmas bo‘lsa, bosim suyuqlik zichligining o‘lchovi bo‘ladi. Gidrostatik zichlik o‘lchagichlarda suyuqlik ustunining bosimi, odatda, suyuqlik orasidan inert gaz (havo) ni uzluksiz haydab o‘lchab turiladi. Bu gaz (havo) ning bosimi suyuqlik ustuni bosimiga mutanosib bo‘ladi. Suyuqlik ustunining bosimini bu usulda o‘lchash (pezometrik zichlik o‘lchagichlar)ko‘rsatishlarni masofaga uzatish imkoniyatini beradi. Haydaladigan inert gaz suyuqlik xususiyatlariga ko‘ra tanlanadi. Haydaladigan gaz sarfi katta bo‘lmay, doimiy bo‘lishi shart, chunki sarfning o‘zgarib turishi o‘lchashda qo‘shimcha xatoliklarga olib kelishi mumkin.
Gidrostatik tortish - Arximed qonuniga asoslangan suyuqlik va qattiq jismlarning zichligini o'lchash usuli. Qattiq jismning zichligi avval havoda, keyin esa zichligi ma'lum bo'lgan suyuqlikda (odatda distillangan suvda) ikki marta tortish yo'li bilan aniqlanadi. Birinchi tortishda tana vazni har ikkala tortish natijalaridagi farq - uning hajmi bilan aniqlanadi. Suyuqlikning zichligini o'lchashda uning ichida massasi va hajmi ma'lum bo'lgan ba'zi bir jism (odatda shisha float) tortiladi. Gidrostatik tortish, talab qilinadigan aniqlikka qarab, texnik yoki analitik tarozilarda amalga oshiriladi. Ommaviy o'lchovlarda kamroq aniq, lekin tezroq o'lchovlarni ta'minlaydigan maxsus gidrostatik tarozilar keng qo'llaniladi.
Gidrostatik tortish uchun analitik tarozilar
Gidrostatik tortish uchun asboblar to'plamini sotib olishingiz mumkin bo'lgan ishlab chiqaruvchilar va ularning tarozi seriyalari:
AXIS (Polsha): ADT, AD, AD, ADG, ADGC.
RADWAG (Polsha): AS, PS.
Analitik tarozida zichlikni o'lchash uchun tortish platformasiga biriktirilgan maxsus qurilma sotib olinadi.
Gidrostatik tortish moslamasining ishlash printsipi
Zichlikni o'lchash uchun yuqori platformaga qattiq jism qo'yiladi va havoda tortiladi, so'ngra pastki platformaga qo'yiladi va suyuqlikdagi og'irlik aniqlanadi. Stakan suyuqlik bilan to'ldirilgan bo'lishi kerak, shunda tortiladigan tana to'liq uning ichida bo'ladi. Bunday qurilma nisbatan kichik namunalarning zichligini aniqlashi mumkin. O'lchamlar stakanning o'lchami va tarozi LEL bilan cheklangan. Katta namunalarning zichligini aniqlash uchun (tarozi ostida) tortish usuli qo'llaniladi. Ba'zi tarozi ishlab chiqaruvchilari bu funktsiya uchun taglik o'rnatishni ta'minlaydi. U shkalaning pastki qismiga mahkamlanadi. Qattiq suyuq materiallarning zichligini gidrostatik tortish orqali aniqlash. Gidrostatik tortish, Arximed qonuniga asoslangan suyuqlik va qattiq jismlarning zichligini o'lchash usuli. Qattiq jismning zichligi uni ikki marta tortish orqali aniqlanadi - avval havoda, keyin esa zichligi ma'lum bo'lgan suyuqlikda (odatda distillangan suvda); birinchi tortishda tana vazni aniqlanadi va ikkala tortish natijalarining farqiga ko'ra uning hajmi aniqlanadi. Suyuqlikning zichligini o'lchashda uning ichida massasi va hajmi ma'lum bo'lgan ba'zi bir jism (odatda shisha float) tortiladi. Gidrostatik tortish, talab qilinadigan aniqlikka qarab, texnik, analitik yoki namunali tarozilarda amalga oshiriladi. Ommaviy o'lchovlarda kamroq aniq, ammo tezroq o'lchovlarni ta'minlaydigan maxsus gidrostatik tarozilar keng qo'llaniladi, masalan, Mora tarozilari suyuqlik va qattiq moddalarning zichligini aniqlash uchun mo'ljallangan, teng bo'lmagan qo'l bilan tutqichli balanslardir.
Laboratoriya tarozilari uchun gidrostatik tortish to'plamlari alohida sotiladi. Taroziga o'rnatilgan RS-232C interfeysi yordamida tortish va zichlikni aniqlash natijalari keyingi chop etish uchun kompyuter yoki printerga o'tkazilishi mumkin. Bo'linish qiymati 0,1-1 mg bo'lgan analitik balanslar uchun, qoida tariqasida, zichlikni aniqlash moslamasi qo'llaniladi. U o'lchov panasi o'rniga o'lchov vitrini ichiga o'rnatiladi. U kichik namunalarning zichligini yuqori aniqlik bilan aniqlash uchun ishlatilishi mumkin (diametri 80-100 mm bo'lgan standart shisha va 200-300 gramm tortish chegarasi tufayli o'lcham cheklovlari mavjud). Ushbu qurilmaning narxi taxminan 500-600 euro
Gidrostatik tortish usuli zichlikni aniqlash uchun formuladan kelib chiqadiki, jismning zichligini aniqlash uchun uning massasi va hajmini bilish kerak. Tana vazni tanani tortish orqali aniqlanadi 0,2 mg xatolik beruvchi analitik balans. Qattiq jismning hajmini aniqlash. o'rganilayotgan organ tartibsiz shaklga ega, shuning uchun uni to'g'ridan-to'g'ri hisoblash hajmi mumkin emas. Ushbu laboratoriya tana hajmini aniqlash uchun gidrostatik tortishdan foydalanadi. Bu usul Arximed qonuniga asoslanadi, ya'ni suyuqlik yoki gazga botgan har qanday jismga jism tomonidan almashtirilgan suyuqlik yoki gazning og'irligiga teng bo'lgan suzuvchi (Arximed) kuch ta'sir qiladi. Kuch Arximed tananing massa markaziga biriktirilgan va vertikal ravishda yuqoriga yo'naltirilgan. Gidrostatik tortish usuli hisoblanadi Keyingisi. Tana havoda tortiladi va keyin suvga botiriladi distillangan suvga quyiladi va suvda tortiladi. Jismni suyuqlikka botirganda uning vazni (lekin massasi emas) kamayadi Arximedning kuchi bilan. Chunki Arximedning kuchi ko'chirilgan suyuqlikning og'irligi, keyin suyuqlikning zichligini bilish tajriba haroratida (jadvallardan), siz uni aniqlashingiz mumkin hajmi, bu esa o'z navbatida umumiy hajmga teng suv osti tanasi.

Suyuqlikda gidrostatik tortish orqali zichlikni o'lchash printsipi havodagi va ma'lum zichlikdagi suyuqlikdagi jismning og'irligini aniqlashga asoslangan. Jismni suyuqlikka botganda, suzuvchi kuch ta'sirida uning og'irligining farqi ko'chirilgan suyuqlik (qattiq jism) hajmi va suyuqlik zichligi ko'paytmasiga teng bo'ladi. Tajriba sxemasi rasmda ko'rsatilgan. Tanani suyuqlikka botirish uchun korroziyaga chidamli metall simdan tayyorlangan savatdan foydalaning. Qattiq jismning zichligini aniqlash uchun namunaning og'irligini, suyuqlikka botgan savatning og'irligini va suyuqlikka botgan qattiq jismning og'irligini bilish kerak.