Avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash

21.3 – §. TEXNOLOGIK JARAYONLARNI AVTOMATLASHTIRISH
SXEMALARI
Avtomatlashtirishning prinsipial sxemasi loyihaning asosiy texnikaviy hujjati bo‘lib, u texnologik qurilmaning avtomatlashtirilish darajasi va prinsipini ko‘rsatadi. Bunda boshqarish tizimini tuzishning bosh bosqichida qabul qilingan barcha prinsipial echimlar o‘z ifodasini topadi. CHizma boshqarish ob’ekti, nazorat, rostlash, dasturli boshqarish, signalizasiya, blokirovka, himoya va avtomatlashtirishda ishlatiladigan vositalar haqida tushuncha berishi lozim. Odatda signalizasiya, blokirovka va himoya maxsus chizmalarda kengaytirib beriladi. Prinsipial chizmalarda boshqarish organlari va kommunikasiyalar bilan birga texnologik qurilmalarning chizmasi, avtomatlashtirish vositalarini, texnologik agregatlarning turli qurilmalari bilan avtomat­lashtirish vositalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni sxe­matik ko‘rsatiladi.
Avtomatlashtirish masalalari texnologik vositalardan foydalanib hal etiladi, bu vositalarga tanlangan qurilmalar, dastlabki axborotni aniqlovchi vositalar, axborotni almashtirish va qayta ishlov berish vositalari, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarga axborotni tanishtirish va chiqarib berish vositalari hamda yordamchi vositalar kiradi.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sxemalarini (TJAS) ishlab chiqishda qo‘yidagi qoidalarga amal qilish lozim:
1) avtomatlashtirishning texnik vositalarini tanlashda texnologik jarayonning xarakterini, jarayonning yong‘inga va portlashga moyilligini; atrof muhitning zaharliligini va agressivligini; o‘lchanayotgan muhitning fizik – kimyoviy xossalarini va parametrlarini; o‘lchov o‘zgartkichlarining o‘rnatilgan joyidan nazorat va boshqaruv punktlarigacha axborot signallarini uzatish uzoqligini (masofasini), boshqarish tizimiga ishonchliligi aniqligi va tez ta’sir kursatishi xususidagi talablarni hisobga olish zarur;
2) TJAS avtomatlashtirishning HT ning seriyalab ishlab chiqariladigan vositalari asosida qurilishi kerak; bunda qo‘shilishi (birikmasi) soddaligi, o‘zaro bog‘lanuvchanligi, shchitlarda va boshqaruv pultlarida joylanishi qulayligi bilan ifodalanuvchi birxillashtirilgan tizimlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir;
3) avtomatlashtirish tizimlari faqat seriyalab chiqarilgan apparatura asosidagina yasalishi mumkin bo‘lmagan hollarda loyihalash jarayonida yangi avtomatlashtirish vosita­larini ishlab chiqish uchun texnik vazifalar beriladi;
4) yordamchi energiyadan (elektr yoki pnevmatik) foydalanuvchi avtomatlashtirish vositalarini tanlash avtomatlashtiriladigan ob’ektning yong‘in chiqishi va portlashga xavflilik sharoitlari bilan, axborot va boshqarish signallarining tez ishlashi va uzatish masofasiga qo‘yiladigan talablar bilan belgilanadi;
5) dispetcherlik shchitlari va pultlarida o‘rnatiladigan signalizasiya va boshqarish asboblari va apparaturasi miqdori cheklangan bo‘lishi kerak. Apparaturaning ortiqcha (ko‘p) bo‘lishi xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning diqtat e’tiborini texnologik jarayonning kechishini belgilovchi asosiy avtomatlashtirish vositalaridan chetga tortadi, qurilmani ishlatishni murakkablashtiradi, uning tannarxini oshirib yuboradi;
6) TJASini ishlab chiqishda tizimdagi boshqarish vazifalarini orttira borish imkonini hisobga olish kerak.
Avtomatlashtirish sxemasining yuqori qismida texnologik sxema tasvirlanadi, u TBO ning ishlash prinsipi haqida tasavvur berishi kerak. Prinsipial chizmalarda datchiklarning sezgir elementlari, rostlash organlari va ijro etuvchi mexanizmlari texnologik chizmaning taxminan montaj qilinishi lozim bo‘lgan nuqtalarida ifodalanadi.
Texnologik chizmalarda texnologik jarayonning xarakterini ifodalaydigan ko‘rinishda agregatlar soddalashtirib ko‘rsatiladi; bunda masshtabga e’tibor berilmaydi; lekin agregatlarning shakli taxminan o‘xshash bulishi kerak.
Texnologik chizmalar, odatda, chapdan o‘ngga qarab o‘qiladi. Apparatlarni ifodalaydigan chiziqlarning qalinligi 0,2 ... 0,3 mm bo‘lishi kerak. CHizmada har bir apparat belgilanib ko‘rsatiladi. Agar apparatlar raqamlar bilan belgilangan bo‘lsa, u holda uskunalarni ko‘rsatuvchi jadval (eksp­likasiya) beriladi.
Texnologik quruvlarni avtomatlashtirishning prinsi­pial chizmasida suyuqlik, bug‘ va gaz uchun mo‘ljallangan quruvlar shartli belgilar asosida ifodalanadi. Ularning ba’zilari 21.1-jadvalda keltirilgan. quruv chiziqlarining uzilishida yonma – yon raqamlar orasidagi masofa 50 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. Agar texnologik chizmada nazarda tutilmagan suyuq yoki gazsimon muhitlarning belgilari uchrasa, boshqa raqamlardan foydalanish mumkin, faqat bu holda chizmaning bir chetida qabul qilingan shartli belgilarga izoh berilishi kerak.
CHizmlarni o‘qishni osonlashtirish maqsadida truboprovod belgilariga modda yo‘nalishini ko‘rsatuvchi strelkalar qo‘yiladi, shuningdek, chizmada prinsipial vazifaga ega bo‘lgan to‘suvchi moslamalarning belgilari ham beriladi. Trubopro­vod belgi chiziqlarining kengligi 0,6... 1 mm bulishi kerak.
21.1 – jadval.