Avtomatlantirish va boshqaruv

Fep (Front – End Prosessor). Bu qurilma katta kompyuter – meynfreymga 
ulangan  mikrokomp-yuter  bo’lib  uni  kommunikatsiya  liniyasiga  ulaydi.   U 
komunikatsiya liniyasiga meynfreym ma’-lumotlarni uzatadi, xatolarni tuzatadi va 
katta kompyuterga asosiy protsessor vaqtini FEP ba’zan kommunikatsiya kontrolleri 
deb ham ataladi.  
Protokollar: ma’lumot tuzatish qoidalari. 
Ushbu mavzuda berilgan texnik ma’lumotlar oddiy foydalanuvchi uchun juda 
murakkab  tuyuli-shi  mumkin.  Aslida  esa  u  kompyuter  oldga  biriktirib 
kommunikatsiya  liniyasi  orqali  biror  xa-barni  jo’natayotganida  uzatishga  bog’liq 
ikir  –chikirlar  bilan  qiziqlaydi.  Ammo  mutaxassislar  tarmoqni  doimo  kuzatib 
turishadi  va  protokollar  deb  ataluvchi  maxsus  axborot  almashinish  qoi-dalari 
bajarilishini nazorat qilib turishadi. Albatta bu jarayon avtomatlashtirilgan , ammo 
ko’pin-cha inson ishtirokisiz hal etib bo’lmaydigan muaommalar ro’y berib turadi. 
Protokol yoki kom-munikatsiya protokoli – bu kommunikatsiya tarmoqlarida turli 
standart  va  operatsion  sistemalar  platformasiga  mos  qurilma  va  programmalar 
o’rtasida  ma’lumot  almashish  va  ularni  moslashtirish  bo’yicha  maxsus  qoidalar 
yig’ndisidir.  Protokollar  kommunitatsion  qurilma  va  programma-lar  ichiga 
joylashtirilgan. Protokollar ma’lumot qanday qilib manzilga xatosiz yetib borishi , 
turli  operatsion  sistemalar,  turli  standart  va  arxitekturadagi  qurilmalar  orasidagi 
moslikni va ma’lumot uzatish tezligini ta’minlab turadi. O’tmishda hamma qurilma 
va programmalarning ishlab chiqaruvchilari turli standartlar bi-lan mahsulot ishlab 
chiqarishardi . Bu mos kelmaslik muammosi keltirib chiqardi. Buning nati-jasida esa 
turli standartdagi programma va qurilmalalar o’rtasida ma’lumot almashinish juda 
murakkab  bo’lardi.  Yaqin  yillarda  ko’p  ishlab  chiqaruvchilar  yagona  OSI  (Open 
Sistema Inter-connection) nomli protokollar asosida ishlashga qaror qilishdi. OSI -
bu Xalqaro Standartlar Tashkiloti (International Standart Organization) tomonidan 

---

127 
qabul qilingan xalqaro standart bo’lib , butun dunyo kompyuter kommunikatsiyasi 
uchun protokollarini ushbu 7 darajasini belgilab qo’ydi: 
  Fizik protokol . Uzatish muhiti orqali bitlarning uzatilishini boshqaradi; 
  Bog’lovchi protokol . Bir uzeldan ikkinchi uzelga malumot uzatilishini 
taminlaydi; 
  Tarmoq protokoli . Tarmoqlararo malumot almashishni taminlaydi; 
  Transport protokoli . Xabarlarini to’liq uzatilishini nazorat qiladi; 
  Seans pratokoli. Uzatish tartibini boshqaradi : uzatishni boshlash , to’xtatish 
va hokazoni nazorat qiladi; 
  Ma’lumotni tasvirlash protokoli . Ma’lumotni kodlash (shifrlash )ni 
boshqaradi; 
  Amaliy programmalar protokoli .Kommunikatsion amaliyot programmalar 
o’rtasidagi ma’lumot almashinishni boshqaradi. 
 

---

128