Avtomatikaning tеxnik vositalari

P’ezoelektrik datchiklar

P’ezoelektrik datchiklarni (2.31-rasm) ishlash prinsipi ba’zi kristall moddalarning mexanik kuch ta’sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyatiga asoslangan. Bu xodisa p ‘yezoeffyekt deb ataladi.
P’ezoeffekt kvars, turmalin, segnet tuzi, bariy titanat va boshqa moddalar kristallarida kuzatiladi. Bu tipdagi asboblarda. ko’pincha kvars ishlatiladi. Kvarsning p’ezo elektroeffekti +500° S gacha bo’lgan temperaturaga bog’liq emas, lekin +570° S dan oshgan temperaturada bu effekt nolga teng bo’lib qoladi.
Pezoelektrik datchiklarning hosil qiladigan EYUK bosimga proporsional bo’lib, quyidagi formula orqali aniqlanadi:

_{U } а₀ F_х
С

(2.32)

bu yerda – S - datchikning umumiy sig’imi
Fx - mexanik bosim
a₀ - proporsionallik koeffitsiyenti

2.31-rasm. Pezoelektrik datchikning sxemasi
Ushbu datchikning sezgirligi:

К_д 
U
F_х

(2.33)

Ko’rib chiqilgan prinsipda pezoelektrik manometrlar ishlaydi (2.3.2-
rasm).

2.32-rasm. Pezoelektrik manometrning sxemasi:

1. 
   bosim memranasi, 2, 5-metall qistirmalar, 3-potensial qistirma, 4-izolyatsion o’tkazgich, 6-sharik.
   

P’ezokvars manometrning tuzilish sxemasi 4-rasmda keltirilgan. O’lchanayotgan bosim membrana 1 orqali kvars plastinkalar 7 ga ta’sir qiladi. Bu plastinkalarning metall kistirma 2 ga tegib turgan ichki tomonida bir hil ishorali

zaryadlar paydo bo’ladi. Plastinkalarning ichki tomonidagi potensial qistirma 3 bilan ulangan va izolyatsiyalangan o’tkazgich 4 orqali olinadi, plastinkalarning ustki tomonidagi potensial esa korpus, metall qistirmalar 2 va 5, membrana 1 va sharik 6 orqali olinadi. O’lchanayotgan bosimga proporsional bo’lgan potensiallar farq plastinalardan olinib, kuchaytiruvchi lampa setkasiga uzatiladi.

4.