Avтomaтikaning тeхnik vosiтalari

 
2.5.4.  Тermoqarshiliklar 
 
Тermoqarshiliklar
 
xaroratni qarshilik termometrlari bilan o‘lchash xarorat 
o‘zgarishi  bilan  o‘tkazgichlar  qarshiligining  o‘zgarish  xususiyatiga  asoslangan. 
Demak,  o‘tkazgich  yoki  yarim  o‘tkazgichning  omik  qarshiligi  uning  xarorati 
funksiyasidan iborat, ya‘ni R=f(t). Bu funksiyaning ko‘rinishi termometr qarshiligi 
materialining xossalariga bog‘liq. Ko‘pchilik toza metallarning elektr qarshiliklari 
xarorat  ko‘tarilishi  bilan  ortadi,  metall  oksidlar  (yarim  o‘tkazkichlar)  ning 
qarshiligi  esa  kamayadi.  Qarshilik  termometrini  tayerlashda  quyidagi  talablarga 
javob beruvchi toza metallar qo‘llaniladi: 

---

 
48 
  1.  Metall  o‘lchanayotgan  muxitda  oksidlanmasligi  va  uning  ximiyaviy  tarkibi 
o‘zgarmasligi kerak. 
    2.  Metallning  xarorat  qarshilik  koeffitsiyenti  yetarli  darajada  katta  va 
stabillashgan  bo‘lishi lozim. 
   3.  Qarshilik  xarorat  o‘zgarishi  bilan  to‘g‘ri  yoki  ravon  egri  chiziqli  keskin 
chetlanishlar va gisterezis xolatlarisiz o‘zgarishi kerak.  
   4.  Solishtirma  elektr  qarshilik  deyarli  katta  bo‘lishi  kerak.  Ma‘lum  xaroratlar 
intervalida  yuqoridagi  talablarga  platina,  mis,  nikel,  temir,  volfram  kabi  metallar 
javob beradi. 
Qarshilik termometrining issiqlik sezgir elementi diametri 0,05...0,07 mm ga 
teng platina simdan (ТSP) yoki diametri 0,1mm ga  teng toza mis elektrolit simdan 
(ТSM) ishlanadi. Sanoat ishlab chiqaradigan platinali qarshilik termometrlari  -200
 
0
S  dan  +  650
  0
S gacha  bo‘lgan  xaroratlarni  o‘lchashga  mo‘ljallangan.  Platina  sim 
(5.5-rasm) chetlari tishli slyuda plastinaga induksiyasiz (biflar) o‘raladi. Plastinaga 
o‘ralgan  platina  sim,  uning  izolyatsiyasi  va  mexanikaviy  mustaxkamligini 
ta‘minlash  uchun,  ikki  tarafidan  slyuda  qoplagichlar  bilan  berkitiladi.  Uchala 
slyuda detal (platina va koplagichlar) kumush lenta bilan paket hosil qilgan. 
Misli  qarshilik  termometrlarini  sanoatda  -50
  0
S  dan    +  180
  0
S    gacha 
xaroratlarni  o‘lchash  uchun  chiqariladi.  Standart  misli  qarshilik  termometrining 
emal  simi  bir  necha  qavat  qilib  silindr  shaklidagi  plastmassa  sterjenga  o‘raladi. 
Sim  lak  bilan  qoplangan. 
 
2.15-rasm. Тermoqarshilikning sezgirlik elementi. 

---

 
49