Avtomatika va telemexanikaning

Labaratoriya ishini bajarish uchun topshiriqlar.

1. Stabilitron orqali kuchlanishni o‘lchash va tokni aniqlash. Electronics Workbench (EWB) dasturida stabilizator sxemasini (1–rasm) yig‘ing. Stabili-trondagi U_st kuchlanishini qiymatlarini jadval 1 da berilgan EYuK manbasining qiymatlari asosida o‘lchang, va shu jadvalga o‘lchash natijalarini kiriting.I_ct tokini har bir U_st qiymati uchun aniqlab, natijalarni 2–jadvalga kiriting.2–jadval asosida stabilitronni volt–amper xarakteristika-sini tuzing.

2.Parametrik stabilizatorni yuklama xarakteristikasini olish.

R=75 Om rezistorni stabilitronga parallel ravishda ulang. Kuchlanishni 20 V ga qo‘ying. Sxemani ishga tushiring, o‘lchash natijalarini 2 jadvalga kiriting. Tok manbaga ketma–ket ulanganda, I tokni R rezistor orqali hisoblang.

1–jadval

RLOm	UCTB	I1 mA	ILmA	ICT mA
75
100
200
300
600
1K
Qisqatutashuv

3. Ossillograf ekranidan stabilitronni VAX ni oling.

Electronics Workbench (EWB) dasturida sxemani yig‘ing (rasm 2). Stabillash kuchlanishini o‘lchang.
Tadqiqot natijalarini 2 jadvalga kiriting. Stabilitronni VAX tuzing.

2–jadval

E,V	Unp, mV	Inp. mA
0
4
6
10
15
20
25
30
35

Nazarot uchun savollar.

1. Kuchlanish manbasi nisbatan o‘zgarganda, stabilitronda kuchlanishni o‘zgarishini taqqoslang. Stabillash darajasiga baho bering?

2. Yuklama qarshiligi stabilizatorni chiqish kuchlanishini stabillash darajasiga ta’sir qiladimi ?
3. Stabilitron toki 20 mA kamaysa, UCT stabilitron kuchlanishi qanday o‘zgaradi ?
4. Kirish kuchlanishi U=15V bo‘lganda, Ist stabilitron tokining qiymati qanday bo‘ladi ?
5. Qarshilikni qiymati R=200 Om bo‘lganda, Ist stabilitron tokining qiymati qanday bo‘ladi ?
№9 – laboratoriya ishi.


INVERTOR VA KONVERTORLARNI TEKSHIRISH


Ishdan maqsad: Electronics Workbench (EWB)dasturi elementlarini ishlat-gan holda (invertor va konvertorlarni to‘g‘rilagich kuchlanishi, tok va chastotani) o‘rganish.


Nazariy qism.

a) To‘g‘rilagich toklarida (invertorlarda) tokni kommutatsiyasi asosiy rejimda ishlaydigan elektron asboblarda bajariladi.

Invertorlar bir va ikki taktli sxemalarda bajariladi.
Tashqi uyg‘otishli invertorni bir taktli sxemasi (1–rasm).
Tranzistor VT va drosseldan L tashkil topgan. Tranzistorni kollektorli KT toki baza va emitter orasida qo‘yilgan, va to‘g‘riburchakli impulslar shakliga ega. U_eb bilan aniqlanadi.
Boshqaruvchi kuchlanishni musbat qutblanishida tranzistor VT ochiq va o‘zgarmas tok U₀ manbasining hamma kuchlanishi yuklamaga berilgan. Drossel toki i_L deyarli chiziqli o‘sib boradi. I _n manbadan beriladigan tok, drossel va yuklamalar orqali oqadigan toklar yig‘indisiga teng.

1–rasm. Electronics Workbench (EWB) dasturida bir taktli invertor sxemasini tadqiqi.

b) Boshqaruvchi impulsni manfiy qutblanishida tranzistor yopiladi, lekin yuklamadagi tok U_n drossel zahirasidagi energiya hisobiga mavjud bo‘ladi. Tokni yo‘nalishi o‘zgaradi, uni qiymatlari esa eksponensial qonunga ko‘ra kamayadi. Drossel va yuklamada kuchlanishni o‘rtacha qiymati nolga teng bo‘lgani uchun, yopiq tranzistorda kuchlanishni yuklamadagi o‘rtacha qiymati U₀ teng. SHunday ekan, yuklamadagi maksimal kuchlanish (U_{n max} maksimal qiymat ΔU o‘rtacha qiymatdan ortadi). U_n kuchlanishini o‘zgarishi drosselning induktivligiga bog‘liq. Induktivlik qancha yuqori bo‘lsa, ΔU shunchalik kichik va yuklamadagi egri kuchlanish to‘g‘riburchak shakliga yaqin bo‘ladi. U_EK yopiq tranzistordagi kuchlanish 2 marotaba ko‘proq U₀ tok manbai kuchlanishidan ortadi. Ko‘rilayotgan invertorlar sxemasini ustunlik tarafi ularni sodda va tushunarli tuzilganligida deb ko‘rsatishimiz mumkin, kamchiligi sifatida esa egri chiqish kuchlanishini nosimmetrik shaklidaligi va uni yuklamaga bog‘liqligini ko‘rsatishimiz mumkin.

Temir yo‘ldagi avtomatika, telemexanika va aloqa qurilmalari ta’minoti uchun ikkitaktli invertor sxemasi qo‘llaniladi (2–rasm).



2–rasm. Ikki taktli invertor sxemasi.

3) Chastota to‘g‘rilagichlari. Avtomatika va aloqa jihozlari uchun elektrta’minot qurilmalarini loyihalashda tokni bir chastotadan keyingi chastotaga o‘zgartirish zarurligi vujudga keldi. Rels zanjirlari ta’minoti uchun, elektr-lashtirilgan temir yo‘l uchastkalarida o‘zgaruvchan tok elektrtortqisidagi sanoat chastotasi (50Gs), shuningdek o‘zgarmas tok elektr tortqisida chastotani para-metrik to‘g‘rilagichlari qo‘llaniladi.

Chastotani parametrik o‘zgarishi prinsipi to‘lqinsimon konturni (L va C) parametrlarini majburiy ravishda o‘zgartirilishi va undagi chastotani tebranishiga asoslangan. Kontur sxemasi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan.

3–rasm. Electronics Workbench (EWB) dasturida kontur sxemasini tadqiqi.

Laboratoriya ishini bajarish uchun topshiriqlar.

1. Electronics Workbench (EWB) dasturida bir taktli invertorni sxemasini tadqiq qiling. Tadqiqotlar asosida tok va kuchlanishlarni vaqtli diagrammalarini quring.

2. Electronics Workbench (EWB) dasturida ikki taktli invertorni sxemasini tadqiq qiling. Tadqiqotlar asosida tok va kuchlanishlarni vaqtli diagrammalarini quring.
3. Electronics Workbench (EWB) dasturida ko‘priksimon parallel tiristorli invertor sxemasini tadqiq qiling. Tadqiqotlar asosida tok va kuchlanishlarni vaqtli diagrammalarini quring.
4. Electronics Workbench (EWB) dasturida o‘zgartirgich chastotasini konturi sxemasini tadqiq qiling. Tadqiqotlar asosida tok va kuchlanishlarni vaqtli diagram-malarini quring.


Nazorat uchun savollar.

1. Elektr tokdagi o‘zgartirgichlarning parametrlarini nomlang va xarakterlang?

2. Bir taktli invertor sxemasini ishlash prinsipi qanday?
3. Ikki taktli invetor sxemasini ishlash prinsipi qanday?
4. Sxemani tadqiq qilish misolida Electronics Workbench (EWB) dasturida bajariladigan o‘zgartirgich chastotasini ishlash prinsipini tushuntiring?

ADABIYOTLAR

1. Сапожников Вл. В. Электропитание устройств железнодорож-ной автоматики, телемеханики и связи: М.: Транспорт, 2005.

2. Багуц В.П. и др. Электропитание устройств железнодорожной автоматики, телемеханики и связи: М.: Транспорт, 1991.
3. Сороко В.И. и др. Автоматика, телемеханика, связь и вычисли-
тельная техника на ж.д. дорогах России. Энциклопедия М.: 2006.
4. Михайлов А.Ф., Частоедов Л.А.Электроснабжение устройств автоматики и телемеханики железнодорожного транспорта. М.: Тран-спорт, 1986

Muharrir:

NashrgaruhsatetildiHajmi

Qog’oz bichimi 60х84 1/16 Adadi nusxa Buyurtma №

____________________________________________________________
ToshTYMI bosmaxonasi. Toshkent sh., Odilxo’jayev ko’chasi, 1