Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

8.6 Mashina asboblari holatini diagnostika qilish.
O’rtacha o’rtacha ish vaqti va moliyaviy resurslarning yo’qotilishiga olib keladigan o’rtacha ish vaqti turli sabablarga ko’ra yuzaga keladi, jumladan:

• 
  nazorat qilish dasturidagi xatolar tufayli;
  
• 
  nol nuqtalarini o’rnatish va o’rnatishdagi xatolar;
  
• 
  operator xatolar;
  
• 
  kesish asboblarini tanlashda xatoliklar va ular to’g’risidagi axborotni kiritish;
  
• 
  • nazorat qilish tizimi va elektr tizimining ishdan chiqishi;  • bo’shliqlar miqdori va boshqalar.
  

Tafsilotni qayta ishlash uchun ishchi jarayonni ishlab chiqishda kompyuterdan foydalanilganda, dasturiy xatolar va mashina o’rnatmalarini yo’q qilish mumkin, va monitor ekranida ishlash paytida asbob harakatlarini simulyatsiya qilish orqali kesish asboblari bilan bog’liq xatolar sezilarli darajada cheklanadi. Operatorning harakatlari (komponentlarning qo’l harakati va h.k.) oqibatida avariyalarning oldini olish uchun mashinaning kinematik zanjirlariga qo’shimcha xavfsizlik o’rnatgichlari qo’shiladi yoki chiqib ketish kuchlari darajasini ko’zatish uchun asboblarni kesish uchun diagnostika tizimlari ishlatiladi.
Kesish asboblarining ulushi GPSning umumiy qobiliyasizligining 40% dan ko’proq qismini tashkil qiladi. Bu esa, quyidagi qarorlardan birini tezda amalga oshirish uchun ularning holatini nazorat qilish zarurligini ko’rsatadi (hozirgi ishlash):

• 
  mashinani o’Chirish (eng oson va eng radikal usul);
  
• 
  CNC apparatlarini boshqarish dasturini sozlash;
  
• 
  asboblarni tartibga solish;
  
• 
  ishChi moslamasining uChini almashtirish;
  
• 
  moslashtirilgan nazorat bilan mashinaning besleme yoki ish chastotasi tezligini o’zgartirish;
  
• 
  ishlov berish uchun mos bo’lmagan ishlov beriladigan mahsulotni almashtirish.
  

Kesishni nazorat qilishning eng samarali usuli vositalari, ularning doimiy nazorat qilish (monitoring) hisoblanadi. Chiqib ketish vositasining hozirgi ishini tashxislash uchun barcha usullar asbobni va jismoniy hodisalardan foydalanib, asbobni kesish va jarayonini ko’zatib turuvchi asboblarni asoslangan to’g’ridanto’g’ri nazorat qilish usullariga bo’linadi.
To’g’ridan-to’g’ri nazorat qilish usullarida, asbob yostig’i bilan ishlov berish to’g’ridan-to’g’ri ishlash paytida o’lchanadi. Ularning bajarilishida asbobning yordamchi yoki bekami-ko’st zarbalari, asbobdan chiqib ketish yoki chiqib ketish qirralarining (tish) jarayondan foydalaniladi.
To’g’ridan-to’g’ri kiyinish nazorati asboblari o’lchovlarning yuqori aniqligini ta’minlaydi va keng tarqaladi. Ushbu qurilmalardan ayrimlarining sxematik diagrammasini ko’rib chiqing.
Optik qurilmalar yadrolarni kesuvchi asboblarni (matkaplar, musluklar) uzunligini hisoblash uchun ishlatilishi mumkin. Agar radiasiya manbai va qurilma ichiga o’rnatilgan fotosel orasida joylashgan asbob radiasiyaviy zonani qamrab olsa, bu uning "salomatligi" ni ko’rsatadi. Tekshiruv har bir ish zarbasidan so’ng yoki qismlarni qayta ishlash oralig’ida amalga oshiriladi.

8.18-rasm. Qo’llab-quvvatlovchi asbob uzunligi nazorat qilish.
Lazerli qurilmalar asboblardagi xatolarni (yoki mashinada to’liq yo’qligini) aniqlashga emas, balki chiqib ketish tomonlarining geometriyasini o’lchashga ham imkon beradi (8.18-rasm). Ular, shuningdek, bir vaqtning o’zida bir nechta asboblarni boshqarish uchun, masalan, ko’p burchaqli burg’ulash boshlarida foydalanish mumkin.

8.19-rasm. Lazerli qurilmalarning texnologik imkoniyatlari: a - chiziqli asboblarni
o’lchash; b - burg’ilash teshiklari va boshlarining radius va radiusini o’lchash; v - zamonaviy geometriya o’lchash; g - chiqib ketish tomonlarining to’g’riligidan sapmalarning o’lchami;d - tashxisni tashxislash.

8.20-rasm. Kontaksiz boshqaruv uchun lazer qurilmasi:
a - sxematik diagramma; b – ko’rinish.
Bunday qurilmalarda nazorat asosiy va chizilgan lazer yoki infraqizil nurlarining holatini ko’zatish va tahlil qilish asosida amalga oshiriladi (8.20-rasm). Qurilmaning optik triangulyasiya tamoyiliga asoslanishi. Yarimo’tkazgich lazer 1 radiasiya tarqalib radiasiya pxotodiodes 4. uzatish prosessor 5 liniyada optikasi 3 tomonidan to’plangan ob’ektini 6. ob’ekt ustida optikasi 2 qaratilgan ob’ekti va line 4 nur spot tasvir lavozimiga ko’ra, uning shakliga masofani qayd etiladi.
Kontaktli qurilmalar sensorli sensorlardan foydalangan holda asboblarni to’g’ridan-to’g’ri nazorat qilishni ta’minlaydi (8.21-rasm). Kontaktning "kutilgan" pozitsiyalari mashinaning mikroprosessori tomonidan hisoblab chiqiladi. Bunday sensorning ishlashi

8.22-rasm. Aloqa sensorlari va problarini ishlatish:
a - asbobning uchi holatini tekshirish; b - novda asboblarini tekshirish

8.23-rasm. Matkapning yaxlitligini ko’zatish uchun qurilma diagrammasi.
Bir uchi bilan kontakti avtomat liniyalarda ishlatiladigan asboblarning ishlashiga o’xshaydi , bu erda aylanadigan uchi asbobning yaxlitligi to’g’risida signal sifatida hizmat qiladigan elektr palasini yopadi (8.23-rasm). Yuqoridagi sxemada burg’ulash boshining orqaga tortilish holati bilan radiusli tartibga solinadigan moslashuvchan plitalar 2 bilan hub 1 qaytadi va agar asbob mustahkam bo’lsa, kontaktlarni 3, 4 oChiladi. Matkap o’zi lib qolsa, kontaqlar yopiq qoladi, o’rni 6 energiya’ni saqlab qoladi va mashina nazorat qilish pallasida 5 tugmasi ishlaydi.