Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

Transport tizimlarining tasnifi. Ishlab chiqarish korxonalarida texnologik jarayonlarni bajarida ishlov beriladigan detallarni birin-ketinlik bilan uzatishi oqimi, ularga birin-ketinlik ishlov berishi oqimli ishlab chiqarish deyiladi. Bunday holatda dastgohlar texnologik jarayonlar asosida birin-ketinlik bilan o’rnatilgan bo’ladi va ularni oqimli liniya deyiladi. Har bir texnologik jarayonni bajarilishida detallar dastgohdan dastgohga hamda ishlov berish jarayonida yuklash, tashish, olish ishlari avtomatlashtirilgan oqimli liniyalarda qo’l yordamida yoki telejkalar, tel’ferlar, osma kranlardan foydalanib olib boriladi. Avtomatik liniyalarda avtomatlashtirilgan transport tizimlari yordamida olib boriladi.
Avtomatik liniyalarning transport tizimi deb dastgohdan dastgohga ishlov beriladigan detallarni texnoloogik jarayonlar asosida uzatish, yuklash, olish ishlarini bajaruvchi kompleks avtomatlashtirilgan qurilmalarga aytiladi. Avtomatik liniyalarning transport tizimlari ikki guruhga bo’linadi: jipslashgan moslanuvchan. Jipslashgan transport tizimlari ishlov beriladigan detallarni dastgohlararo uzatish birdaniga qattiq me’yorni ushlagan holda olib boriladi. Moslanuvchan transport tizimlari ishlov beriladigan detallarni dastgohlararo uzatishda bir vaqtda emas, ishlov berish tugatilganda to’plagichlardan foydalanilgan holda liniya’ni moslanuvchanligi saqlagan holda olib boriladi, ya’ni liniyadagi dastgohlar bir biriga bog’liq bo’lmagan holda ishlaydilar. Avtomatik liniyalarning transport tizimlarini tasnifi mavjud. Chap tomonga jipslashgan, o’ng tomonga moslanuvchan transport tizimlari keltirilgan. Jipslashgan liniyalardagi 1, 2, 3 dastgohlar konveyerlar bilan bog’langan.
Detallarni orientasiyalangan holatda lotoklarda to’xtamay harakatlanish hususiyatiga o’tuvchanlik deyiladi. O’tuvchanlik asosan detal va lotok o’lchamlariga, lotok yuza tekisligini rel’efi va detal massasi, ishqalanish koeffisientiga, molekulyar va magnitli tortilishiga, atmosfera bosimiga, detalni og’irlik markazda joylashishi, detal va lotokni yuza qatlamini ifloslanishi
(chiqindi, yog’-moy, empul’siya va boshqalar). Transport tizimini tanlashda texnolog yuqorida qayd etilgan holatlarni barchasini hisobga olishi kerak, chunki ayrim holatlarda o’z og’irligi natijasida harakatlanadigan transport tizimlaridagi detallarni lotok o’lchamlari bilan bir biriga mos kelmasligi natijasida texnologik jarayonni bajarishni ilojisi bo’lmaydi. Quyida detallarni o’tuvchanligi boshlang’ich holatida o’z og’irligi bilan haraktlanuvchi lotokli transport tizimining sozlashda inobatga olish zarur.
Lotokda detallarni sirpanishi va yurishida (5.8-rasm) A tirqish natijasida burchak φ ga burilishi mumkin va ingichka chiziqda ko’rstilgandek burchak γ holatini egallaydi (5.8-rasm, a). Ishqalanish burchagini katta yoki kichik holatida detal tiqilishi yoki orietasiya holatini yo’qotishi mumkin (5.8-rasm, b).

5.8-rasm. Lotokda detallarning harakatlanishi.
Detallarning tores qismi rasiusga ega bo’lsa, har qanday tirqichda ham lotokni yon devori tomonidan orietasiya qilinmaydi. Bunga uzunligi ko’ndalang kesimga nisbatan 3,5 barobar katta detallarga ham tegishli bo’ladi. Bunday detallarni bir-biri bilan jipslashgan holda yaxlit potok holatda harakatlantirish yoki ularni o’qi bo’ylab yoki majburlab transportirovkva qilish usulidan foydalanish mumkin.
Detallarni lotoklarda yaxshi harakatlanishi uchun zagotovkalar va yarimfabrikatlar uchun lotok devori bilan detal orasida A tirqishlarni to’g’ri belgilab berish zarur. Lotok o’lchamlari (eni V bo’yicha) va detallarga har hil bosqichda ishlov berish (uzunligi L bo’yicha) da lotok devori va detal orasida ruxsat etilgan A tirqish bilan chegaralangan bo’lishi kerak.